I. Parlament
1. Parlamenty są najwyższymi organami* przedstawicielskimi i prawodawczymi
a. Są organami kolegialnymi
b. Nazwa: izba, kongres, sejm, zgromadzenie.
c. Pochodzą od dawnych rad królewskich
d. Zajmują się legislatywą – tworzeniem i ustanawianiem prawa
*Organ państwowy – osoba lub grupa osób podejmująca decyzje i działająca w imieniu państwa
a. klasyfikacja ze względu na skład:
– jednoosobowe
– kolegialne
b. klasyfikacja ze względu na obszar działania:
– centralne
– terenowe
c. klasyfikacja ze względu na rodzaj realizowanych zadań:
– prawodawcze
– wykonawcze
– sądownicze
– kontrolne
d. klasyfikacja ze względu na sposób powoływania:
– wyłaniane w wyborach
– pochodzące z nominacji
**Urząd – zespół osób zapewniający realizację zadań organów państwowych
2. Struktura parlamentu
a. parlamenty jednoizbowe – głównie w małych państwach, gdzie jest mała liczba ludności, nie potrzebna jest większa ilość izb lub w państwach unitarnych (Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia, Szwecja, Litwa, Łotwa, Estonia)
b. parlamenty dwuizbowe
-wykształciły się w nowożytności
-dwie izby:
*wyższa (uprzywilejowane warstwy społeczeństwa lub reprezentacja jednostek podziału terytorialnego, urząd może być dziedziczny, można ich mianować lub dokonywać elekcji) może funkcjonować jako „izba refleksji” – zatwierdza ustawy uchwalone przez izbę niższą
*niższa (demokratyczny charakter, członkowie na ogół pochodzą z wyborów)
Jedna czy dwie izby? Argumenty za i przeciw – s. 23
3. Funkcje parlamentów
a. funkcja ustrojodawcza – ustanawianie ustroju państwa
b. funkcja ustawodawcza – tworzenie prawa poprzez uchwalanie ustaw
c. funkcja kreacyjna – powoływanie nowych organów państwowych oraz wybieranie osób na najwyższe stanowiska państwowe
d. funkcja kontrolna – jest wykonywana wobec władzy wykonawczej poprzez:
– interpelacje – wystosowanie pisemnego pytania przez posła na Sejm RP do Prezesa Rady Ministrów lub konkretnego ministra.
– zapytania poselskie – skierowanie pisemnego zapytania przez posła lub grupę posłów na Sejm RP do rządu lub konkretnego ministra, do prezesa NIK lub do prezesa NBP. Istnieje ustawowy obowiązek udzielenia na nie odpowiedzi pisemnej w terminie 21 dni.
e. funkcja legitymizacyjna – polega na uprawomocnianiu ustroju państwa oraz decyzji i działań podejmowanych przez organy państwowe
4. Funkcjonowanie parlamentu
a. tryby pracy parlamentów
– tryb sesyjny – może obradować i podejmować decyzje wyłącznie w okresach nazywanych sesjami
– tryb permanentny – kadencja parlamentu stanowi jednolitą całość
– kworum – matematycznie określona liczba członków izby, których obecność jest konieczna dla ważności głosowania
b. Proces legislacyjny – s. 199
b. Plenum – obradowanie z udziałem wszystkich członków
c. Tryb głosowania w sejmie (voting process in the Sejm):
– większością głosów (za musi być więcej niż przeciw) – a simple majority of votes
– większością bezwzględną (za musi być więcej niż przeciw i wstrzymujących się łącznie/musi być ponad 50%) – an absolute majority of the votes.
– większość kwalifikowana – wniosek musi poprzeć większa od połowy liczba głosujących (np. 2/3, 3/5) – a qualified majority
d. Organy wewnętrzne:
-kierownicze jednoosobowe – spiker, przewodniczący izby, marszałek
-kierownicze kolegialne – prezydium, konwent
-pomocnicze – komisje, komitety
e. Jawność obrad jest konstytucyjnym obowiązkiem państw demokratycznych. Możliwości ograniczenia jawności są ściśle określone przepisami prawa.
5. Wybory parlamentarne
a. Przebieg wyborów reguluje ustawa nazywana ordynacją wyborczą.
b. Systemy wyborcze
*system proporcjonalny – mandaty są dzielone między ugrupowania biorące udział w wyborach proporcjonalnie do liczby głosów
* system większościowy – w jednomandatowym okręgu wyborczym mandat zdobywa kandydat, który uzyska największą liczbę głosów
3. Mandat parlamentarny – upoważnienie (pełnomocnictwo) do reprezentowania wyborców w sprawowaniu władzy państwowej (s. 201)
a. mandat wolny – parlamentarzysta nie jest związany instrukcjami wyborców
b. mandat imperatywny (związany) – zobowiązuje parlamentarzystę do wykonywania woli wyborców
4. Immunitet parlamentarny – przywilej ograniczający lub całkowicie znoszący odpowiedzialność prawną parlamentarzystów za popełnione przez nich czyny i podjęte decyzje za działania związane z wykonywaniem obowiązków służbowych. (s. 202)
a. immunitet formalny – zakaz pociągania parlamentarzystów do odpowiedzialności sądowej oraz aresztowania lub zatrzymania bez zgody właściwej izby
b. immunitet materialny – wyłącza odpowiedzialność prawną parlamentarzystów za działania związane z wykonywaniem mandatu – działa zarówno w trakcie trwania kadencji, jak i po jej zakończeniu