Dzień: 2022-03-18

I. Parlament

1. Parlamenty są najwyższymi organami* przedstawicielskimi i prawodawczymi
a. Są organami kolegialnymi
b. Nazwa: izba, kongres, sejm, zgromadzenie.
c. Pochodzą od dawnych rad królewskich
d. Zajmują się legislatywą – tworzeniem i ustanawianiem prawa

*Organ państwowy – osoba lub grupa osób podejmująca decyzje i działająca w imieniu państwa
a. klasyfikacja ze względu na skład:
– jednoosobowe
– kolegialne
b. klasyfikacja ze względu na obszar działania:
– centralne
– terenowe
c. klasyfikacja ze względu na rodzaj realizowanych zadań:
– prawodawcze
– wykonawcze
– sądownicze
– kontrolne
d. klasyfikacja ze względu na sposób powoływania:
– wyłaniane w wyborach
– pochodzące z nominacji

**Urząd – zespół osób zapewniający realizację zadań organów państwowych

2. Struktura parlamentu

a. parlamenty jednoizbowe – głównie w małych państwach, gdzie jest mała liczba ludności, nie potrzebna jest większa ilość izb lub w państwach unitarnych (Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia, Szwecja, Litwa, Łotwa, Estonia)

b. parlamenty dwuizbowe
-wykształciły się w nowożytności
-dwie izby:
*wyższa (uprzywilejowane warstwy społeczeństwa lub reprezentacja jednostek podziału terytorialnego, urząd może być dziedziczny, można ich mianować lub dokonywać elekcji) może funkcjonować jako „izba refleksji” – zatwierdza ustawy uchwalone przez izbę niższą
*niższa (demokratyczny charakter, członkowie na ogół pochodzą z wyborów)

Jedna czy dwie izby? Argumenty za i przeciw – s. 23

3. Funkcje parlamentów
a. funkcja ustrojodawcza – ustanawianie ustroju państwa

b. funkcja ustawodawcza – tworzenie prawa poprzez uchwalanie ustaw

c. funkcja kreacyjna – powoływanie nowych organów państwowych oraz wybieranie osób na najwyższe stanowiska państwowe

d. funkcja kontrolna – jest wykonywana wobec władzy wykonawczej poprzez:
– interpelacje – wystosowanie pisemnego pytania przez posła na Sejm RP do Prezesa Rady Ministrów lub konkretnego ministra.
– zapytania poselskie – skierowanie pisemnego zapytania przez posła lub grupę posłów na Sejm RP do rządu lub konkretnego ministra, do prezesa NIK lub do prezesa NBP. Istnieje ustawowy obowiązek udzielenia na nie odpowiedzi pisemnej w terminie 21 dni.

e. funkcja legitymizacyjna – polega na uprawomocnianiu ustroju państwa oraz decyzji i działań podejmowanych przez organy państwowe

4. Funkcjonowanie parlamentu

a. tryby pracy parlamentów
– tryb sesyjny – może obradować i podejmować decyzje wyłącznie w okresach nazywanych sesjami
– tryb permanentny – kadencja parlamentu stanowi jednolitą całość
– kworum – matematycznie określona liczba członków izby, których obecność jest konieczna dla ważności głosowania

b. Proces legislacyjny – s. 199

b. Plenum – obradowanie z udziałem wszystkich członków

c. Tryb głosowania w sejmie (voting process in the Sejm):

– większością głosów (za musi być więcej niż przeciw) – a simple majority of votes 

– większością bezwzględną (za musi być więcej niż przeciw i wstrzymujących się łącznie/musi być ponad 50%) –  an absolute majority of the votes.

– większość kwalifikowana – wniosek musi poprzeć większa od połowy liczba głosujących (np. 2/3, 3/5) – a qualified majority 

d. Organy wewnętrzne:

-kierownicze jednoosobowe – spiker, przewodniczący izby, marszałek
-kierownicze kolegialne – prezydium, konwent
-pomocnicze – komisje, komitety

e. Jawność obrad jest konstytucyjnym obowiązkiem państw demokratycznych. Możliwości ograniczenia jawności są ściśle określone przepisami prawa.

5. Wybory parlamentarne

a. Przebieg wyborów reguluje ustawa nazywana ordynacją wyborczą.

b. Systemy wyborcze
*system proporcjonalny – mandaty są dzielone między ugrupowania biorące udział w wyborach proporcjonalnie do liczby głosów
* system większościowy – w jednomandatowym okręgu wyborczym mandat zdobywa kandydat, który uzyska największą liczbę głosów

3. Mandat parlamentarny – upoważnienie (pełnomocnictwo) do reprezentowania wyborców w sprawowaniu władzy państwowej (s. 201)
a. mandat wolny – parlamentarzysta nie jest związany instrukcjami wyborców
b. mandat imperatywny (związany) – zobowiązuje parlamentarzystę do wykonywania woli wyborców

4. Immunitet parlamentarny – przywilej ograniczający lub całkowicie znoszący odpowiedzialność prawną parlamentarzystów za popełnione przez nich czyny i podjęte decyzje za działania związane z wykonywaniem obowiązków służbowych. (s. 202)

a. immunitet formalny – zakaz pociągania parlamentarzystów do odpowiedzialności sądowej oraz aresztowania lub zatrzymania bez zgody właściwej izby

b. immunitet materialny – wyłącza odpowiedzialność prawną parlamentarzystów za działania związane z wykonywaniem mandatu – działa zarówno w trakcie trwania kadencji, jak i po jej zakończeniu

1. Chlodwig – Merowingowie – podbili plemiona frankijskie i część germańskich
   -przyjęcie chrztu w 496 r. – religia katolicka zaczęła scalać państwo
   -ponieważ ostatni władcy dynastii byli nieudolni – władzę przejmowali majordomowie – zarządcy dworu (urząd dziedziczny) – Karol Młot (732r. – wygrał pod Poitiers z Arabami)
   – po Karolu władzę objął jego syn – Pepin Krótki – obalił ostatniego króla merowińskiego (Childeryka III) w 751 r. i założył nową dynastię – Karolingów.
   
2. Pepin Krótki – na króla namaszczony został przez papieża – umocniło to jego władzę.
   – w zamian musiał pomóc papieżowi z Longobardami – dążyli do podboju całej Italii
   -Pepin pokonał ich i ziemie środkowej Italii przekazał papieżowi Stefanowi II w 755 r.- powstało Państwo Kościelne
   – Cesarstwo Bizantyjskie niezadowolone – liczyli na wpływy i posiadłości na Płw. apenińskim
   
3. Panowanie Karola Wielkiego – król Franków i Longobardów, cesarz rzymski od 25 grudnia 800.
   
   a. polityka zagraniczna:
   

-problemy:

• Longobardowie najeżdżający państwo kościelne (774 – podbił i ogłosił się ich władcą)
• Arabowie na Płw. iberyjskim (udało się ich pokonać i wyprzeć za Pireneje)
• najazdy pogańskich plemion germańskich i saskich (wysyłał misje chrystianizacyjne)
• umocnienie władzy, zapanowanie nad dużym terytorium o kruchych granicach (teren od Łaby na wschodzie po dzisiejszą Hiszpanię)
• rozwój terytorium (Germanowie, Sasi, Longobardowie, Saksonia, Słowianie połabscy – granice aż po Dunaj, Arabowie – Saracenowie -granica na rzece Ebro w Hiszpanii
• utrzymanie sojuszu z papieżem (bo dąży do utworzenia cesarstwa uniwersalistycznego obejmującego całą Europę),
• pragnienie władzy (cesarskiej) – dążenie do małżeństwa z cesarzową bizantyjską Ireną – symboliczne odrodzenie Cesarstwa rzymskiego – nie doszło do skutku ponieważ Leon III koronował go na cesarza
  
  b. koronacja cesarska – sytuacja bezprecedensowa – stała się wzorem dla innych koronacji cesarskich
  – Leon III koronował go na cesarza w Rzymie 25 grudnia 800 roku bez zgody Bizancjum (symboliczna data)
  -papież liczył, że koronacja nakłada na cesarza obowiązek ochrony
  – Karol Wielki miał władzę uniwersalną – powszechną – krzewienie chrześcijaństwa
  – to odnowienie cesarstwa na Zachodzie
  – nawiązania do antyku
  

4. Polityka wewnętrzna – reformy
a. reforma administracyjna – podział na hrabstwa – hrabiowie (wewnątrz państwa) oraz marchie -margrabiowie (na granicach państwa). Powołano też urzędy specjalnych wysłanników królewskich i kontrolerów, aby zapobiegać buntom margrabiów i hrabiów

b. rezydencja cesarska w Akwizgranie

c. ukształtowały się podziały ról na dworze cesarskim (wzór dla innych państw):

(1) kanclerz – zarząd kaplicy dworskiej i kancelarii,
(2) palatyn – zastępował monarchę w sądzie dworskim,
(3) stolnik – zarządzał stołem królewskim, kontrolował służbę,
(4) cześnik – opiekował się piwnicą,
(5) komornik – dysponował komorą i szatnią,
(6) koniuszy – opiekował się stajniami władcy

Urząd majordoma zlikwidowano.

d. państwo Karola Wielkiego było monarchią patrymonialną –

e. reforma monetarna – wprowadzenie srebrnego denara zastępującego złotego solida bizantyjskiego (1:12). Wprowadzono jednostkę masy – funt – ok. 409 g. – z funta srebra wybijano 240 denarów = 20 solidów

f. reforma szkolnictwa – aby mieć wykształconych urzędników i doradców musiał podnieść poziom wykształcenia. Zreformował szkoły przyklasztorne, tworzył szkoły przykatedralne, w Akwizgranie szkoła pałacowa. Odnowienie cesarstwa rzymskiego – odnowienie szkolnictwa na wzór rzymski:
-dwa poziomy kształcenia (trivium – podstawowy – składał się z przedmiotów humanistycznych :
*gramatyka – umiejętność czytania i pisania, opanowanie terminologii łacińskiej,
*retoryka – umiejętność pisania listów i redagowania dokumentów,
*dialektyka – umiejętność logicznego rozumowania (poznawano reguły logiki).

oraz

-poziom wyższy – quadrivium – składał się z przedmiotów matematycznych:
* arytmetyka – umiejętność dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia, obliczenia kalendarzowe,
* geometria – opis ziemi i przyrody,
* astronomia – umiejętność tworzenia kalendarza,
* muzyka

g. kultura:
– renesans karoliński – nawiązywanie do starożytności
– architektura sakralna (czerpała ze wzorów rzymskich i bizantyjskich – kopuły, kaplice na planie krzyża greckiego, popularne mozaiki)
– minuskuła karolińska – reforma pisma, ujednolicenie, wyraźniejsze
– dbał o czystość łaciny i rozwój pisma, zakonnicy przepisywali księgi (kopiści) starożytne i chrześcijańskie.

5. Podział państwa Franków
a. duży obszar – duży problem z utrzymaniem granic
b. zróżnicowanie kulturowe i językowe – szkoły nie były dostępne dla wszystkich tylko dla elit
c. W 814 r. umiera Karol Wielki
d. władza przekazana synowi Ludwikowi Pobożnemu.
e. jego synowie w 843 r. traktat w Verdun – podział państwa (monarchia patrymonialna)
– Karol Łysy ( zachodnia część, później Francja)
– Ludwik Niemiecki (wschodnia część, potem Niemcy)
– Lotar(iusz) – środek od Morza Północnego do Italii i tytuł cesarza (zwierzchność), potem zmarł więc podzielono.

FRANCJA:

Rok powstania państwa – 987 r.  
Ostatni władca z dynastii Karolingów – Ludwig V Gnuśny
Pierwszy władca z dynastii Kapetyngowie – Hugo Kapet

NIEMCY

Rok powstania państwa – 911 r.
Ostatni władca z dynastii Karolingów – Ludwig IV Dziecię
Pierwszy władca z dynastii Ludolfingów – Henryk I Ptasznik