Aktualności

1. Armia grecka:
   a. falanga –
   b. hoplici
   c. triera
   
   Cechy charakterystyczne
   – niewielka liczebność (bo poleis mają ograniczone zasoby)
   -konflikty raczej krótkie (bo brakuje rąk do pracy)
   
2. Imperium perskie
   -VI w. p.n.e. – Azja Mniejsza
   -Cyrus II Wielki – król, który zbudował imperium
   -satrapie – prowincje zarządzane przez satrapów – królewskich urzędników
   -podbite ludy płacą daniny i służą w wojsku perskim
   
3. Przyczyny wojen grecko – perskich:
   -ekspansja perska
   -sytuacja poleis greckich w Azji Mniejszej (powstanie jońskie – pomoc Aten – klęska – Milet zburzony)
   -przyczyna bezpośrednia – król perski Dariusz I Wielki najechał na Grecję, aby Grecy przestali ingerować w jego sprawy (poleis w Azji Mniejszej)
   
4. Przebieg

5. Skutki wojen grecko -perskich:
-utrzymanie niezależności, wyparcie Persów z Grecji
-powstanie Związku Morskiego ( pod przewodnictwem Aten, stworzony do walki z Persami, po zakończeniu wojny Ateńczycy zaczęli wykorzystywać go dla siebie)
-wzrost potęgi Aten i Sparty, co doprowadzi do ich rywalizacji i wybuchu wojny peloponeskiej

6. Wojna peloponeska:
ZWIĄZEK MORSKI vs. ZWIĄZEK PELOPONESKI
– zwycięstwo Sparty

Ryszard Kulesza – Sparta

Demokratyczne Ateny

W historii Starożytnej Grecji wtróżniamy trzy okresy:
– okres archaiczny, trwający od VIII w. p.n.e. do wybuchu wojen grecko-perskich w V w. p.n.e.
– okres klasyczny, trwający od V wieku p.n.e do IV wieku p.n.e.
– okres hellenistyczny, trwający od śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 r, p.n.e. do rzymskiego podboju ostatniego państwa hellenistycznego – Egiptu Ptolemeuszy w 30r.n.e.

MAPA – krainy

ATENY – Attyka. Port w Pireusie. Góry Laurion (złoża srebra i marmuru). Uprawa roli.

1. Ewolucja ustroju Aten. Ustrój Aten ewoluował od monarchii, przez arystokrację i tyranię, do demokracji.
   a. okres archaiczny:
   oligarchia – władza należała do archontów (1 rok) i rady zwanej areopagiem; W II. pol. VII w. p.n.e. – Drakon dokonał kodyfikacji prawa (drakońskie prawa), możliwość niewoli za długi;

• Reforma Solona – pocz. VI w. p.n.e. – – nieudana próba częściowej reformy ustroju, aby uspokoić niepokoje społeczne. Umocniły oligarchię. Zniósł możliwość niewoli za długi („strząśnięcie długów”). Podzielił społeczeństwo na cztery warstwy (cenzus majątkowy) – tylko najbogatsi prawo do sprawowania urzędów. Ograniczył rolę Areopagu na rzecz Rady Czterystu, stworzono sądy – heliaja.

• Pizystrat – tyran (tyrania), który przy poparciu uboższej ludności przejął władzę w połowie VI w. p.n.e.; Hippiasz i Hipparch – synowie (zamachy na nich, rządy twardej ręki, wg. Herodota Hippiasz odszedł z Aten ale wrócił z Dariuszem i wojskami perskimi).

• 508/507 p.n.e. – reforma Klejstenesa dała podstawy do demokracji;
• obywatelami Aten byli wszyscy urodzeni z Ateńczyków, ale prawa wyborcze mieli wyłącznie pełnoletni mężczyźni (20);
• nowy podział administracyjny na fyle (okręgi wyborcze); ograniczono wpływy arystokracji;
  
• najważniejszą rolę odgrywało Zgromadzenie Ludowe (eklezja) wszystkich obywateli (20 lat). Inicjatywa ustawodawcza. Decyzje podejmowana większością głosów. Zgromadzenie podejmowało najważniejsze decyzje i wybierało sędziów i urzędników państwowych. Początkowo miejscem obrad była agora, później przeniesiono je na jedno z okolicznych wzgórz;
• Rada Pięciuset: funkcja władzy wykonawczej, główny organ administracyjny; Przygotowywała obrady Zgromadzenia, opracowywała projekty uchwał, zajmowała się świątyniami, pełniła funkcje kontrolne dla urzedników.
• Demagodzy – osoby doskonałe w przemawianiu potrafiące przekonać lud do swoich racji;
• urzędników i sędziów wyłaniano w drodze losowania i pełnili swoje funkcje kolegialnie.
• Heliaja – sady ludowe, sprawują funkcję kontrolną, zastrzygają sprawy publiczne, prywtatne
• Stratedzy (10) – urzędnicy dowodzący wojskiem,
• Ostracyzm; sąd skorupkowy odbywający się raz do roku, na którym decydowano, kto zagraża demokracji. Jedna osoba musiała na 10 lat opuszczać Ateny, bez utraty majątku i obywatelstwa;
• Urzędnicy nie otrzymywali wynagrodzenia
  
  
• Działalność Peryklesa.
• w pol. V w. p.n.e. – strateg Perykles przeprowadził kolejne reformy ustroju demokratycznego.

• wynagrodzenia dla osób pełniących funkcje publiczne.
• zasada niepowtarzania urzędów;
• zwiększenie kompetencji Zgromadzenia Ludowego kosztem innych instytucji,
• rozkwit gospodarczy i kulturalny Aten;
• odbudowano Akropol i wybudowano wiele świątyń;
  
  Społeczeństwo:
• obywatele Aten
• metojkowie – cudzoziemcy
• niewolnicy (prywatni lub publiczni)
• pozycja kobiet
  
  
  Akropol

SPARTA

-Płw. Peloponez, Lakonia
-Dorowie się tam osiedlili i podbili miejscową ludność. Mieszkańcy kilku (4/5) wsi założyli Spartę (spartiaci) i podporządkowali sobie pozostałą ludność (perjojkowie – pozostali Dorowie, heloci – zniewolona ludność)
-Podbój okolicznych terenów. Po zakończeniu przystąpienie do Związku Peloponeskiego

-działalność Likurga – ustalił ustrój Sparty

-społeczeństwo:
Spartiaci (pełnoprawni obywatele, zajmują się rzemiosłem wojennym i obroną państwa), ograniczone prawa obywatelskie – 20 lat. Pełnia ppraw – 30 lat.
Periojkowie – Ludność wolna, zobowiązani do pracy na rzecz Spartiatów. Zajmują się handlem i rzemiosłem.
Heloci – ludność podbita, pracują na rzecz Spartiatów. Przypisani do ziemi, nie można ich sprzedać ani wyzwolić. Polowania na nich

Ustrój:
-diarchia – dwaj królowie (funkcje kapłańskie, religijne, uprawnienia sądowe, dowodzili armią)
-Apella – Zgromadzenie Ludowe. Stanowiło prawo, ale nie mogło zgłaszać projektu uchwał. Decyzje podejmowane przez aklamację. Decydowało o wojnie i pokoju.
-Eforowie – najwyżsi urzędnicy państwowi – 5 – wybierani na rok – władza wykonawcza, zwoływali Zgromadzenie i mu przewodzili
-Geruzja – rada starszych 28 gerontów 60 lat. Przygotowują projekty ustaw, na zgromadzeniu się je zatwierdzało. Decydowali o życiu noworodków.

Spartańskie wychowanie:
-kontrola państwa od narodzin
-obowiązkowa służba wojskowa od 7 do 60 urodzin
-prawa obywatelskie 20 lat, wtedy otrzymywali działkę z helotami od państwa
-„z tarczą lub na tarczy”.

1. Przyczyny

1. Wpływ sytuacji międzynarodowej na wzrost dążeń niepodległościowych w Królestwie Polskim:
a. odzyskanie niepodległości przez Grecję
b. zwycięstwo rewolucji lipcowej we Francji
c. odzyskanie niepodległości przez Belgię

2. Sytuacja w Królestwie Polskim przed wybuchem powstania
a. dążenie cara Mikołaja I do pozbawienia Królestwa Polskiego autonomii
b. fala aresztowań członków tajnych stowarzyszeń
c. łamanie praw gwarantowanych przez konstytucję
d. obawy, że car wykorzysta wojsko Królestwa Polskiego do tłumienia powstania w Belgii
e. postawy Polaków wobec zaborcy
– pokolenie starsze, pamiętające klęskę Napoleona, nie wierzyło w sukces powstania i było mu przeciwne
– pokolenie młodsze, które nie doświadczyło klęski dążyło do wybuchu powstania (idee romantyczne)

Sprzysiężenie Podchorążych – utworzone przez Piotra Wysockiego w 1828 r.– miało na celu doprowadzenie do wybuchu antyrosyjskiego powstania zbrojnego – ostatecznie miało przynieść niepodległość

3. Wybuch powstania
a. Noc Listopadowa – 29/30 listopada 1830 r.
– atak spiskowców na Belweder i Arsenał
– próba zamachu na wielkiego księcia Konstantego zakończyła się niepowodzeniem
– wycofanie się z Warszawy wojsk rosyjskich
– powstańcy nie potrafili się dogadać – część chciała walczyć, część nie.

b. władze powstania
– władzę wykonawczą objęła Rada Administracyjna  – w jej skład wszedł – Joachim Lelewel
– do Warszawy zwołano Sejm –> zadecydował, aby .  gen. Józef Chłopicki został dyktatorem powstania

c. 25 stycznia 1831 r. – sejm ogłosił detronizację cara Mikołaja I

e. Rada Administracyjna została przekształcona w Rząd Narodowy z księciem Adamem Czartoryskim na czele

Wojna polsko-rosyjska 1831 r.

1. Nieudana próba stłumienia powstania przez oddziały rosyjskie

a. przewaga wojsk rosyjskich – armia carska dowodzona przez feldmarszałka Iwana Dybicza

b. bitwa pod Grochowem – 25 luty 1831 (dowódcy – Michał Radziwiłł, duża rola gen. Józefa Chłopickiego)
– bitwa uznawana jest za nierozstrzygniętą

2. Wybór nowego wodza naczelnego – gen. Jana Skrzyneckiego

c. zwycięskie potyczki pod Wawrem i Dębem Wielkim, zwycięska bitwa pod Iganiami (10 kwietnia 1831 r.) – największy sukces wojsk polskich

3. Wybuch powstania na tzw. ziemiach zabranych (Litwa, Wołyń, Podole)
– na Litwie – działalność Emilii Plater

4. Klęska wojsk polskich pod Ostrołęką – 26 maja 1831 r.
-sejm dymisjonuje Skrzyneckiego i nowym wodzem naczelnym mianuje Henryka Dembińskiego, nowym prezesem rządu zostaje Jan Krukowiecki

5. Upadek powstania

a. zdobycie Warszawy przez wojska carskie
– szturm Warszawy nastąpił od strony zachodniej
– wojskami carskimi dowodził feldmarszałek Iwan Paskiewicz
– kapitulacja Warszawy – 8 września 1831 r.

b. ostatnim Wodzem Naczelnym wojsk polskich był gen. Maciej Rybiński
c. opuszczenie kraju przez ostatnie oddziały polskie – żołnierze udali się na emigrację

6. Charakter działań zbrojnych
a. działania zbrojne były regularną wojną prowadzoną przez regularnego oddziały wojska
b. działania partyzanckie miały niewielkie znaczenie militarne

7. Przyczyny upadku powstania listopadowego
a. brak wiary w zwycięstwo wśród najwyższych dowódców
b. przewaga militarna wojsk carskich
c. brak realnej pomocy zagranicznej – mimo sympatii okazywanej przez ludność
d. rezygnacja z uwłaszczenia chłopów, która spowodowała brak zainteresowania z ich strony aktywnym udziałem w walce o niepodległość

Cytadela – twierdza w Warszawie, w której stacjonował rosyjski garnizon, więzienie polityczne

1. Wielka Emigracja
2. Ugrupowania polityczne:
   -Towarzystwo Demokratyczne Polskie
   -Hotel Lambert
3. Sytuacja w Królestwie Polskim
4. Sytuacja w zaborze pruskim
5. Sytuacja w zaborze austriackim
6. Praca organiczna i praca u postaw

1. Warunki naturalne Grecji
   a) położenie geograficzne –
   b) krainy Grecji-
   c) wyspy Morza Egejskiego i Śródziemnego
   c) jak ukształtowanie ukształtowanie powierzchni wpłynęło na warunki gospodarcze i polityczne
2. Transport i gospodarka
   a) transport morski -doskonale rozwinięta linią brzegową i gęsta sieć wysp
   b) transport lądowy –
   c) uprawy –
   d) hodowano: kozy, świnie, krowy, owce, osły, muły
   e) rybołówstwo – owoce morza
   f) surowce naturalne –
   g) znakomicie rozwinięte rzemiosło i handel morski
3. Cywilizacja minojska III tys. p.n.e. – 1450 r. p.n.e.
   a) położenie – Wyspa Kreta; cywilizacja o charakterze pokojowym; pałace w Knossos, Fajstos, Malii, Zakros
   
   The Minoan civilization was a Bronze Age culture which was centered on the island of Crete.
   
   b) szczyt rozwoju – II tys. p.n.e.:
    2000 – 1700 r. p.n.e. – okres starszych pałaców
    1650 – 1450 r. p.n.e. – okres młodszych pałaców
   c) podstawą gospodarki – handel morski. Eksportowano: wino, oliwę, ceramikę, tkaniny wełniane, wyroby rzemieślnicze. Importowano: metale, kamienie półszlachetne i szlachetne, pachnidła.
   d) osiągnięcia: pismo linearne A (nieodczytane), wspaniałe wielopoziomowe pałace z łazienkami i kanalizacją, freski.
   
   Achievements:
   pottery (ceramika), seals (pieczęcie), figurines (statuetka, posążek), and colorful frescoes (freski)
   
   e) upadek cywilizacji wiąże się z podbojem Krety przez Achajów ok. 1450 r. p.n.e.

Achajowie (Achajoi) pojawili się w Grecji w XVI wieku p.n.e. Ich pochodzenie nie jest znane. W połowie XV w. p.n.e. podbili Kretę (a przynajmniej Knossos), przejmując zdobycze cywilizacji minojskiej. Zaczęli rozwijać swoją kulturę.

1. Cywilizacja mykeńska (Mykeny)
   The Mycenaean civilization – from approximately 1750 to 1050 BC
   
   a) (plemię) – nie stworzyli jednorodnego państwa tylko sojusz miast – państw. Są utożsamiani z bohaterami „Iliady” Homera.
   b) położenie –
   c) cywilizacja o charakterze militarnym (military nature of the Mycenaean Greeks) o czym świadczą potężne fortyfikacje , cytadele i malowidła ścienne.
   d) osiągnięcia:
   – Cyclopean masonry umiejętność budowy murów cyklopich (bez zaprawy),
   – syllabic script (Linear B) pismo linearne B (zapożyczone z Krety i dostosowane do ich języka; odczytane),
   bardzo wysoki poziom wyrobów rzemieślniczych znalezionych w grobach szybowych i kopułowych (Art and pottery, Frescoes, Warfare – weapons)
   e) upadek cywilizacji ok. 1200 r. p.n.e.
   Przyczyny: ataki tzw. Ludów Morza (the Sea Peoples), wędrówka Dorów (The Dorians), trzęsienia ziemi, lub bunt ludności
   
2. The Greek Dark Ages -Wieki ciemne (XII – XI/VIII w. p.n.e.) po upadku cywilizacji mykeńskiej.
   Spadek liczby ludności, migracje plemion greckich posługujących się żelazem.
   Kontakty ze Wschodem, Fenicjanami – powstanie alfabetu greckiego – pismo alfabetyczne.

1. Partycypacja obywatelska – uczestnictwo obywateli w życiu politycznym

2.Narzędzia partycypacji obywatelskiej:

– budżet partycypacyjny – angażowanie społeczeństwa w konstruowanie budżetu dla danej jednostki samorządu terytorialnego

– otwarta przestrzeń – forma otwartych spotkań i konferencji

– warsztaty przyszłościowe – przeprowadzanie warsztatów, których celem jest wspólne zaplanowanie działań

Życie publiczne – ogół stosunków i relacji, jakie zachodzą pomiędzy obywatelami, organizacjami państwowymi oraz pozarządowymi. Uczestnictwo w życiu publicznym oznacza wpływ jednostki na sytuację w państwie oraz możliwość działania w różnych organizacjach. W życiu publicznym uczestniczy każdy człowiek.

Patologie życia społecznego – zjawiska związane ze sprawowaniem władzy i funkcjonowaniem społeczeństwa, które odbiegają od ogólnie przyjętych norm.

Patologiom życia społecznego sprzyjają:

• Czynniki moralne – wynikają z natury człowieka (chęć zaspokojenia potrzeb osobistych)
• Czynniki kulturowe – związane są ze zwyczajami życia społecznego (bo np. jedną z funkcji rodziny jest funkcja stratyfikacyjna, która dąży do zapewnienia swojej rodzinie odpowiedniego statusu społecznego)
• Czynniki polityczne – skomplikowane prawo
• Czynniki ekonomiczne – upolityczniona gospodarka, nieprawidłowe funkcjonowanie rynku

Współczesne patologie życia publicznego

a. korupcja

b. demagogia 

c. populizm

d. nepotyzm 

e. klientelizm 

Jakie wyróżnić można główne zasady demokracji?
–zasada konstytucjonalizmu – konstytucja aktem nadrzędnym
–pluralizm – różnorodność poglądów (np. polityczny, społeczny)
–zasada suwerenności narodu – naród jest najwyższą władzą w państwie
–zasada reprezentacji – naród posiada reprezentantów sprawujących władzę
–zasada państwa prawa (praworządności) – kompetencje organów władzy określone są przez prawo
–zasada trójpodziału władzy – władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza wykonywane są przez odrębne i niezależne organy
–zasada poszanowania praw mniejszości 

DEMOKRATYZACJA:
1. dochodzenie do demokracji w danym państwie
2. upowszechnianie demokracji na świecie (co skutkuje rosnącą liczbą państw demokratycznych)

1. Demokratyzacja wg. Huntingtona (politolog amerykański, zajął się tzw. falami demokratyzacji) – rodzaje przemian:
   – zastąpienie  – na skutek gwałtownego obalenia dotychczasowego reżimu
   – transformacja – stopniowe zmiany przeprowadzone przez elity
   – przemieszczenie – reforma ustroju w drodze wspólnych działań dotychczasowych elit i demokratycznej opozycji
   – interwencja – zmiana systemu na skutek działań zewnętrznych
   
2. Przyczyny transformacji ustrojowej w Polsce:
   a. sytuacja w ZSRR:
   -zła –> kryzys się pogłębia
   -napięcie w stosunkach z Zachodem
   -zmiany w strukturach władzy – Gorbaczow pierwszym sekretarzem KC KPZR – widzi potrzebę reform (1985)
   –pierestrojka (przebudowa) i głasnost (jawność)
   
   b. zła sytuacja w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej
   
   To doprowadzi do:
   -obrad Okrągłego Stołu w Polsce
   -transformacji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej – Jesień Narodów
   
   Transformacja demokratyczna – wprowadzenie zmian ustrojowych celem dojścia do demokracji.
   
3. ETAPY TRANSFORMACJI USTROJOWEJ W POLSCE
   a. powstanie NSZZ „Solidarność” – tzw. karnawał „Solidarności”
   -powstał bo ciągłe strajki robotnicze (strajki bo sytuacja w kraju jest zła, zwłaszcza widoczne jest to pod koniec lat ’70)
   -jest niezależny i gra na nosie komunistom
   

b. strajki robotnicze i porozumienie sierpniowe (1980)
c. wprowadzenie stanu wojennego – 13 grudnia 1981

d. Przełom 1988 roku w Polsce
– wybuch strajków
– nawiązanie rozmów przez gen. Czesława Kiszczaka i Lecha Wałęsę (rozmowy w Magdalence)
– obrady Okrągłego Stołu (od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r.)

e. najważniejsze postanowienia Okrągłego Stołu:
– legalizacja NSZZ „Solidarności”
– przywrócenie urzędu prezydenta państwa i Senatu
– decyzja o przeprowadzeniu częściowo wolnych wyborów

f. wybory parlamentarne – tzw. czerwcowe (4 czerwca 1989 r.)
– klęska wyborcza  Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR)
– utworzenie rządu Tadeusza Mazowieckiego –> w wyniku jego reform państwo przeszło z gospodarki centralnie planowanej w państwo demokratyczne z gospodarką wolnorynkową
– prezydentem został gen. Wojciech Jaruzelski

4. DEKOMUNIZACJA – jest konieczna w byłych państwach komunistycznych – to zmiana ustroju polegająca na zastąpieniu systemu komunistycznego systemem demokratycznym. Aby tak się stało trzeba odsunąć od wpływu na rząd przedstawicieli obalonego reżimu komunistycznego.

5. LUSTRACJA– weryfikacja osób zajmujących kluczowe stanowiska w państwie pod kontem ich wcześniejszej współpracy ze służbami bezpieczeństwa PRL – w Niemczech i Czechach od razu (polityka „grubej kreski”), w Polsce dopiero w 1992
-bo komuniści współpracowali w tworzeniu nowego ustroju
-w 1992 próbowano ją przeprowadzić (premier Jan Olszewski), ale się nie udało –> KRYZYS POLITYCZNY
-ustawa lustracyjna 1997 – zmuszała do złożenia oświadczenia dot. związków z służbami bezpieczeństwa, w razie wątpliwości sprawami zajmował się Sąd Lustracyjny
– Instytut Pamięci Narodowej – 1999 – miał wspierać lustrację – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
-ustawa lustracyjna -2006 -zajmuje się kolejnymi osobami działającymi w UB
– ostatecznie nie zakazano osobom mającym związki z służbami specjalnymi PRL wykonywania funkcji publicznych.

1. Geneza demokracji

1. Demokracja – forma ustroju państwa, w której władzę sprawują jego obywatele bezpośrednio lub za pośrednictwem wybranych przedstawicieli.

2.Demokracja ateńska
a. reformy Solona (VI w. p.n.e., 594 r. p.n.e.)
– nadał Zgromadzeniu Ludowemu prawo wyboru urzędników
– wprowadził Radę Czterystu
– strząśnięcie długów (wykupienie Ateńczyków z niewoli za długi)
– zakres praw politycznych obywateli uzależnił do posiadanego przez nich majątku (arystokracja płaci podatki, ale najbiedniejsi nie mają prawa udziału w rządach)

b. reformy Klejstenesa (VI w. p.n.e.. 508/507 r. p.n.e.)
–  Radę Czterystu przekształcił w Radę Pięciuset
–  zwiększył uprawnienia Zgromadzenia Ludowego (prawo udziału w obradach mieli wszyscy obywatele)
– wprowadził ostracyzm
– wprowadził urząd 10 strategów
– Ateny podzielił na 10 fyli (okręgi)

c. reformy Peryklesa (450 r. p.n.e)
– wprowadził wynagrodzenie dla członków Rady Pięciuset i sędziów oraz diety dla uczestników Zgromadzenia Ludowego
– wprowadził prawo ograniczające obywatelstwo do tych Ateńczyków, których oboje rodzice byli obywatelami Aten

3. Republika rzymska i jej władze
a. republika – forma ustroju państwa, w którym organy państwa są wybierane przez obywateli

b. senat
– składał się z urzędników po zakończeniu kadencji
– stał na straży przestrzegania prawa
– doradzał urzędnikom

c. zgromadzenia ludowe (komicja)
-Zgromadzenie centurialne – wybierało najważniejszych urzędników- konsulów, pretorów, cenzorów, podejmowało decyzję o wojnie i pokoju

-Zgromadzenia trybusowe – (tribus – jednostka terytorialna) – bez względu na majątek ludzie zasiadali,
-było głównym organem uchwalającym prawa
-tylko ten organ władzy mógł wprowadzać zmianę ustroju,
-wybierało niższych urzędników – edylów i kwestorów,

– Zgromadzenie kurialne – kwestie religijne

-Zgromadzenie plebejskie – zasiadali tylko plebejusze

c. urzędy:
– urzędy w Rzymie były:
kolegialne (kilkuosobowe
kadencyjne (sprawowane przez określony czas)
honorowe (wykonywane bez wynagrodzenia)

– najwyżsi urzędnicy: 

4. Średniowiecze:

Feudalizm – system polityczno-prawny, charakteryzujący się rozdrobnieniem władzy, funkcjonującej na podstawie więzi lennych między seniorami a ich wasalami

a. kształtują się reprezentacje stanowe (parlament)
b. stany – rycerstwo, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopi – zamknięta grupa społeczeństwa feudalnego o wyodrębnionej pozycji społeczno-prawnej (każdy posiada określony zakres praw i obowiązków)
c. demokracja ma ograniczony charakter – tylko w obrębie wyznaczonych stanów

Stany Generalne – Francja – Filip IV Piękny
Kortezy – Hiszpania
Reichstag (Hoftag wcześniej)- Niemcy
Anglia- Izba Lordów i Izba gmin- Jan bez Ziemi, Magna Charta Libertatum
Polska (Korona Królestwa Polskiego, Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki, zjazdy, sejm walny, sejmiki)
Rigstag (Szwecja), Landsting (Dania)

5. Kształtowanie się demokracji burżuazyjnej
a. trójpodział władzy – Monteskiusz – w obronie obywateli, dla zachowania wolności i przeciw nadużyciom ze strony rządzących.
b. Jean-Jacques Rousseau – teoria suwerenności ludu
c. wprowadzanie konstytucji (USA – 1787, Polska i Francja – 1791)
d. rewolucja francuska – zburzenie porządku feudalnego, zniesienie przywilejów i poddaństwa chłopów, uchwalenie Deklaracji praw człwoieka i obywatela.
e. wciąż funkcjonowały cenzusy wyborcze (wykształcenie, rasa, majątek, płeć – sufrażystki – 1918 w Polsce, pierwsze Wyoming USA – 1869, Nowa Zelandia 1893)

POWSZECHNE PRAWO WYBORCZE – II poł XIX wieku

5. Polskie tradycje demokratyczne

1.  Demokracja szlachecka w Polsce:

a. demokracja szlachecka to system ustrojowy Rzeczypospolitej, który gwarantował udział społeczeństwa w sprawowaniu władzy, ale ograniczał go do stanu szlacheckiego

b. podstawy prawne 

– przywilej cerekwicko-nieszawski nadany w 1454 r. przez Kazimierza Jagiellończyka – uzależniał zwołanie pospolitego ruszenia i nakładanie nowych podatków od zgody szlachty

– uchwalona w 1505 r. przez sejm walny konstytucja Nihil novi – stanowiła, że każde nowe prawo może być ustanowione wyłącznie za zgodą sejmu

– artykuły henrykowskie z 1573 r. – jednolity dokument zawierający kluczowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej, np.:

obowiązek zwoływania sejmu do dwa lata

wybór króla podczas wolnej elekcji (elecio viritim)

zasada wypowiadania wojny i zawierania pokoju za zgodą senatu

zakaz nakładania nowych podatków bez zgody sejmu

prawo szlachty do wypowiadania posłuszeństwa królowi 

c. sejm walny

– izba senatorska – składała się z najwyższych urzędników państwowych i dostojników Kościoła katolickiego

– izba poselska – składała się z posłów wybieranych przez sejmiki ziemskie (obowiązywała zasada jednomyślności – liberum veto)

2. Najstarsze polskie tradycje konstytucyjne

a. Konstytucja 3 maja 1791 r. – uchwalona przez Sejm Wielki (Sejm Czteroletni) za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego

b. konstytucja Księstwa Warszawskiego – nadana (oktrojowana) w 1807 r. przez Napoleona Bonapartego

c. konstytucja Królestwa Polskiego – nadana w 1815 r. przez cara Aleksandra I

 po upadku powstania listopadowego została zastąpiona przez tzw. Statut Organiczny (1833 r.)

d. konstytucje Wolnego Miasta Krakowa

3. Konstytucje Odrodzonej Polski

a. mała konstytucja z 20 II 1919 r.

b. konstytucja marcowa z 17 III 1921 r. – konstytucja demokratyczna

c. konstytucja kwietniowa z 23 IV 1935 r. 

– uchwalona w wyniku zmian politycznych po zamachu majowym Józefa Piłsudskiego (1926 r.)

– wprowadzała w Polsce system autorytarny (wzmacniała pozycję prezydenta)

4. Polskie konstytucje powojenne

a. Ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej z 19 II 1947 r. – tzw. mała konstytucja

b. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 VII 1952 r. – tzw. konstytucja stalinowskahttps:/

c. mała konstytucja z 1992 r. – likwidowała system komunistyczny i stanowiła podstawy budowy państwa demokratycznego

d. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

1. Izrael:
   a. uwarunkowania geograficzne
   
   b. zajęcia ludności
   
   c. koczowniczy tryb życia części ludności, ponieważ…
   
   d. Kanaan zamieszkiwali Hebrajczycy (Izraelici, Żydzi) – dzieje opisane w Biblii na podstawie Pięcioksięgu – pierwszych pięć ksiąg:
   – pochodzenie semickie, 12 koczowniczych plemion, pochodzą od Abrahama – opuścił miasto Ur i dotarł do Kanaan, miał syna Izaaka, a ten Jakuba – potomków Jakuba nazywano Izraelitami
   – synowie Jakuba osiedlili się w Egipcie (Niewola egipska)
   – Mojżesz –> wyprowadził lud swój z Egiptu (Morze Czerwone, Góra Synaj) i wrócił do Kanaan w Palestynie (Filistyni, walka)
   – XI w. p.n.e. – założenie Królestwa Izraela (Seul, Dawid, Salomon) –> rozpadło się na Izrael (płn.) i Judeę (płd.) ze stolicą w Jerozolimie
   -Izrael podbity przez Asyryjczyków (VIII w. p.n.e)
   – Judea podbita w 586 r. p.n.e przez Nabuchodonozora II (niewola babilońska)
   – 538 r. p.n.e – Babilonia podbita przez Persów – Żydzi wrócili do Palestyny
   
2. Judaizm:
   -monoteizm
   – Jahwe
   – prorocy (np. Mojżesz) – przekazują prawdy wiary od Boga
   – Żydzi to naród wybrany
   -bałwochwalstwo – modlenie się do posągów
   – wskrzeszenie po śmierci, sąd ostateczny, życie wieczne w królestwie niebieskim
   -świątynia jerozolimska – tylko tam przebywa Jahwe (Rzymianie zburzyli w I w. n.e.
   – święte księgi judaizmu: Tora (5 ksiąg: Genezis – Rodzaju, Exodus – Wyjścia, Leviticus -Kapłanów, Numeri – Liczb, Deuteronomium – Powtórzonego Prawa), komentarz do Tory to Talmud – zbiór norm regulujących życie wyznawców judaizmu.
   – symbole: gwiazda Dawida (sześcioramienna), menora,
   -organizacja: autonomiczne gminy – rabin na czele
   – synagoga – bożnica – miejsce modlitw
   
   

1. Ludy indoeuropejskie – II tys. p.n.e. – ze stepów czarnomorskich:
   a. Ariowie –> Indie
   b. Medowie i Persowie –> teren Iranu
   c. Hetyci –> Azja Mniejsza –> walczyli z Egiptem XIV/XIII w. p.n.e
   
   *„Ludy Morza” – ok. XIII i XII w. p.n.e. wtargnęły na wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego, doprowadziły do destabilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu (między innymi przyczyniły się do upadku kultury mykeńskiej i zagroziły starożytnemu Egiptowi).
   
2. Fenicja
   a. położenie geograficzne
   b. Tyr, Sydon, Byblos, Ugarit, Arados
   c. mało ziemi uprawnej – trzeba sprowadzać
   d. niekorzystne położenie geopolityczne (Egipt – Hetyci – Mezopotamia) – podporządkowane przez sąsiadów, I tys. p.n.e. przez Persów, IV w. p.n.e. przez Aleksandra Macedońskiego
   e. rzemiosło, handel, doskonali żeglarze (Morze Śródziemne) – biżuteria złota i srebrna, purpurowe tkaniny, przeźroczyste szkło, handel drewnem (cedr libański), winem, oliwą, miedzią, niewolnikami.
   f. tworzyli miasta-państwa –> król, rada starszych, duże znaczenie arystokracji
   g. kolonizacja fenicka –> basen Morza Śródziemnego (Afryka Płn., Malta, Sycylia, Sardynia), najważniejszą kolonią Kartagina (wojny punickie), kolonie fenickie były niezależne od metropolii (inaczej niż greckie)
   
3. Imperium Perskie:
   a. Państwo Medów (VII w. p.n.e. uzyskało niezależność) – podbicie Asyrii
   b. Cyrus I Wielki – pokonał Medów, zdobył Babilon, Syrię, Fenicję, Palestynę.
   c. Kambyzes – podbił Egipt i kolonie greckie w Afryce Płn.
   d. Dariusz I Wielki – rozszerzył granice po rzekę Indus, toczył wojny z Grekami (490 r. p.n.e – Maraton)
   e. Kserkses – 480 – 479 r. p.n.e – wojny z Grekami
   f. Dariusz III – ostatni król perski, Aleksander Macedoński go pokonał

g. system polityczny:
-monarchia despotyczna i „król królów” (ziemskie wcielenie Ahura-Mazdy)
-satrapie i satrapowie
-„nieśmiertelni”
– drogi
h. religia – mazdaizm – walka dobra i zła (religia dualistyczna) –> Ahura – Mazda to dobry bóg, a Aryman zły
– Zoroaster (Zaratustra) – prorok – modyfikacja mazdaizmu –> zaratustryzm

Przydatne słownictwo – Kindom of Israel:
Yahweh – Jahwe
The Ancestor of Israel was Jacob – przodkiem/protoplastą Izraelitów był Jakub = All people of Israel descended (pochodzili) from Jacob
The Canaan – the Holy Land – the Land of Israel
The Israelites – Izraelici
Hebrews – Hebrajczycy
The Assyrian, Babylonian, Persian and Macedonian empires conquered this region.
The Torah – Tora
the Hebrew language – język hebrajski
Judaism – monotheistic religion
Five Books of Moses – pięcioksiąg
Jerusalem – Jerozolima