1.Niemiecki plan ataku na Polskę „Fall Weiss”. -„Blitzkrieg”– wojna błyskawiczna – atak z dwóch stron od północy z Pomorza Zachodniego i Prus oraz z południa ze Śląska i Słowacji.
2.Polski plan obrony „Zachód” zakładał powstrzymanie sił niemieckich w pasie granicznym przez 3 dni. Trzeciego dnia wojny Francja i Wielka Brytania miały wypowiedzieć Niemcom wojnę, a 15 dnia rozpocząć działania wojenne. Naczelnym Wodzem był marszałek Edward Rydz-Śmigły.
Układ sił (udział wydatków zbrojeniowych Polski i Niemiec w dochodzie narodowym 1936 – 1939)* POLSKA (mld zł)” -dochód narodowy: 48,00 -wielkość wydatków zbrojeniowych: 4,03 -% dochodu narodowego: 8,4
3. Wybuch wojny. a) prowokacja gliwicka – 31 sierpnia 1939 r. b) 1.09.1939 r. – wojnę rozpoczął nalot na miasto Wieluń o 4.40. Pancernik „Schlezwig-Holstein” o 4.45 rozpoczął ostrzał Westerplatte. Zaatakowano Pocztę Polską w Gdańsku, Hel, port w Gdyni. c) bitwa graniczna do 3.09 d)bitwy o „front środkowy” 7 – 17.09
4. Agresja ZSRR i opuszczenie kraju przez rząd polski – 17.09 -wkroczyli bez wypowiedzenia wojny -pretekst: opieka nad ludnością ukraińską i białoruską -marszałek Rydz-Śmigły wydał dyrektywę w której nakazał wycofać się na Rumunię i Węgry oraz nie prowokować Armii Czerwonej -atak był zaskoczeniem, nie spodziewano się ataku ze wschodu -28.09 kapitulacja Warszawy
5. Dogaszanie walk – do 5.10 (bitwa pod Kockiem)
6. Ocena kampanii wrześniowej
Źródło: http://www.wlaczpolske.pl
Inf. za: *A. Czubiński, Najnowsze dzieje Polski 1914 – 1983, W-wa, 1987, s. 255. **A. Czubiński, Najnowsze dzieje Polski 1914 – 1983, W-wa, 1987, s. 256-57.
1. Dwie izby nierównorzędne: Sejm – 460 posłów (izba wyższa) Senat – 100 senatorów
a. kadencja obu izb parlamentu trwa cztery lata b. skrócenie kadencji Sejmu – obowiązkowe w przypadku niezdolności do udzielenia wotum zaufania Radzie Ministrów – nieobowiązkowe – w przypadku nieuchwalenia ustawy budżetowej c. wydłużenie kadencji Sejmu – w związku z trwaniem stanu nadzwyczajnego d. w przypadku skrócenia lub wydłużenia kadencji jednej z izb następuje to samo z izbą drugą e. Gmach Parlamentu Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się w Warszawie przy ulicy Wiejskiej.
2. Zgromadzenie Narodowe – organ konstytucyjny składający się z posłów i senatorów obradujących wspólnie, w wyjątkowych sytuacjach związanych z urzędem prezydenckim: – odbieranie przysięgi od prezydenta – uznanie trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia – wymagana większość 2/3 ustawowej liczby członków – postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu – na wniosek co najmniej 140 członków; wymagana większość 2/3 głosów – wysłuchanie orędzia prezydenta
*czasami Sejm i Senat spotykają się razem w czasie ważnych wydarzeń, ale nie obradują wtedy jako Zgromadzenie Narodowe
II. Organizacja i funkcjonowanie Sejmu i Senatu
1. W Polsce obowiązuje permanentny tryb pracy Sejmu i Senatu – senatorowie i posłowie w każdej chwili mogą zebrać się i obradować.
2. Decyzje podejmuje się większością głosów: a. większość zwykła – za więcej niż przeciw b. większość bezwzględna – liczba głosów za jest większa niż suma głosów przeciwnych i wstrzymujących się c. większość kwalifikowana – większość głosów większa od bezwzględnej wyrażona ułamkiem, np. 2/3, 3/5 d. kworum – minimalna liczba członków zgromadzenia, niezbędna do prowadzenia obrad lub podjęcia wiążących decyzji – w Sejmie i Senacie wynosi połowę ustawowej liczby posłów/senatorów
3. Posłowie i senatorowie a. mandat poselski/senatorski – posiadają głos wolny (nikt nie ogranicza w głosowaniu, może głosować zgodnie z własnymi przekonaniami i nie może być odwołany przez wyborców przed upływem kadencji) b. immunitet parlamentarny – immunitet formalny – przywilej uniemożliwiający pociągnięcie parlamentarzysty do odpowiedzialności karnej w czasie pełnienia funkcji bez zgody Sejmu – immunitet materialny – przywilej zwalniający z odpowiedzialności za czyny związane z działalnością parlamentarną c. posłowie i senatorowie mają prawo tworzenia klubów i kół parlamentarnych, zrzeszających przedstawicieli poszczególnych partii politycznych
4. Organy Sejmu i Senatu a. marszałek i wicemarszałkowie – organizuje obrady Sejmu/senatu i im przewodniczy – ustala harmonogram prac – reprezentuje izbę na zewnątrz b. Prezydium Sejmu/Senatu – tworzą je marszałek i wicemarszałkowie – ustala harmonogram prac – koordynuje prace komisji – dokonuje wykładni regulaminu c. Konwent Seniorów – składa się z członków prezydium oraz z przewodniczących klubów i kół parlamentarnych – opiniuje projekty planów prac i porządku obrad Sejmu/senatu d. komisje sejmowe – są organami, do których kompetencji należy rozpatrywanie spraw będących przedmiotem obrad Sejmu, formułowanie opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady – komisje stałe – komisje nadzwyczajne – komisje śledcze
III. Kompetencje parlamentu 1. Ustrojodawcza – polega na zmianie ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego poprze zmianę konstytucji
2. Ustawodawcza – polega na tworzeniu aktów prawnych rangi ustawowej
3. Kreacyjna – przejawia się w wyborem innych organów państwowych a. powołuje lub odwołuje Radę Ministrów b. wybiera sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu c. powoływanie na wniosek prezydenta prezesa Narodowego Banku Polskiego d. powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (2 członków Sejm i 1 członka Senat) e. powoływanie Krajowej Rady Sądownictwa (4 Sejm i 2 Senat) f. powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej (po 3 Sejm i Senat) g. wyznacza pięciu członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej, a na jej wniosek i za zgodą senatu – prezesa IPN h. powoływanie jednoosobowych organów państwowych: – prezesa Najwyższej Izby Kontroli – Rzecznika Praw Obywatelskich – Rzecznika Praw Dziecka – Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
4. Funkcja kontrolna a. wotum zaufania i konstruktywne wotum nieufności wobec Radu Ministrów b. interpelacje i zapytania poselskie c. kontrola wykonania przez rząd budżetu państwa poprzez wyrażenie absolutorium d. kontrole wykonywane przez komisje sejmowe
Konflikt papieża Bonifacego VIII z Filipem IV Pięknym
„przyszedł jak lis, rządził jak lew, ale zdechł jako pies”
a. Filip IV nakłada na kler francuski nowy podatek b. Bonifacy VIII chce narzucić zwierzchność królowi francuskiemu c. Filip IV zwołał Stany Generalne i zwyciężył d. papież został przeniesiony do Awinionu (Francja) – niewola awiniońska – papież zostaje uzależniony od króla francuskiego – 1309 do 1377 e. w Rzymie wybrano nowego papieża (nie uznają się wzajemnie, obłożyli się klątwą) – schizma zachodnia f. podział Europy na dwie obediencje – posłuszeństwa g. sobór w Konstancji (1414 – 1418) – dogadali się i wybrali nowego papieża – Marcina V
Przyczyny: a. problem lenn angielskich Plantagenetów we Francji b. sprawa sukcesji do tronu Francuskiego (Edward III jest wnukiem Filipa IV Pięknego)
Przebieg: a. Anglicy początkowo odnoszą zwycięstwa pokonując Francuzów na ich własnym terytorium (Poitiers, Crecy, zdobycie Calais), król francuski Jan III Dobry dostaje się do niewoli, we Francji zamieszki i powstania (np. żakeria – powstanie chłopskie) b. Zmiana sytuacji, gdy dowództwo obejmuje Joanna d’Arc – ostatecznie pojmana przez Burgundczyków oraz spalenie jej na stosie przez Anglików. c. Francuzi odzyskali swoje terytoria, tylko Calais pozostało w rękach Anglików
Skutki: – – –
III. Husytyzm – Jan Hus domagał się reformy kościoła i powrotu kleru do surowych zasad życia. ZAŁOŻENIA: – Biblia jedynym źródłem wiary -odrzucenie papieża jako głowy Kościoła -krytyka symonii -sprzeciw wobec gromadzenia dóbr doczesnych przez Kościół i duchowieństwo -potępienie sprzedaży odpustów -liturgia w języku narodowym
1. Myśl oświeceniowa rozpowszechniana była głównie przez mieszczan protestanckich i masonerię.
* Oświecenie – ruch intelektualny, przypadający na cały XVIII wiek, polegający na krytyce ustalonych poglądów i postaw, popierający potęgę ludzkiego umysłu i kult wiedzy.
2. Oświata i nauka:
a. Działalność Stanisława Konarskiego – założenie Collegium Nobilium
Stanisław KonarskiŹródło: Wikipedia
b. reforma szkolnictwa pijarskiego
c. Biblioteka Załuskich (Warszawa 1747 r.)
Źródło: Wikipedia
2. Założenie z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego Szkoły Rycerskiej – 1765 r.
Źródło: WikipediaŹródło: Wikipedia
3. Komisja Edukacji Narodowej a. została powołana w 1773 r. przez sejm rozbiorowy b. przekazano jej majątek pojezuicki c. objęła swoim nadzorem wszystkie szkoły poza seminariami duchownymi i Szkołą Rycerską d. utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych
4.Mecenat Stanisława Augusta Poniatowskiego – obiady czwartkowe (prace autorów spotykających się na obiadach publikowane były w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych” – czasopiśmie literackim kierowanym przez Adama Naruszewicza) – finansowanie zakupów dzieł artystycznych – finansowanie działalności literackiej i naukowej
5. Sztuka Malarstwo klasycystyczne a. Marcello Bacciarelli – portrety Stanisława Augusta Poniatowskiego – sceny z historii Polski (np. Traktat chocimski) b. Canaletto (Bernardo Bellotto) – widoki Warszawy: Widok Warszawy od strony Pragi – sceny z historii Polski – Pole elekcyjne na Woli
6. Architektura klasycystyczna w Polsce a. Belweder w Warszawie b. Teatr Wielki w Warszawie c. Polskie Ateny (rezydencja Kazimierza i Izabeli Czartoryskich w Puławach – rezydencja stała się ważnym centrum kultury) d. Łazienki
Źródło: Wikipedia
7. Literatura a. Franciszek Bohomolec b. Adam Naruszewicz d. Ignacy Krasicki e. Jan Ursyn Niemcewic f. Franciszek Karpiński
Czym jest nacjonalizm? Jak nacjonaliści widzą „swoich” a jak „obcych”?
1. Tożsamość to wewnętrzne przekonanie człowieka o tym, kim jest: a. tożsamość narodowa: poczucie wspólnoty z własnym narodem oraz poczucie odrębności wobec innych narodów b. subiektywne poczucie tożsamości – identyfikowanie się z określonym narodem – poczucie deklaracja przynależności do określonej wspólnoty narodowej – odczuwanie więzi emocjonalnej z danym narodem c. obserwowalne obiektywne wyznaczniki tożsamości – zdolność do komunikowania się z członkami danego narodu – znajomość języka – znajomość historii i przestrzeganie tradycji i obyczajów
2. Postawy wobec jednostki wobec własnej narodowości: a. akceptacja b. negacja c. modyfikacja
3. Mieszkańcy Polski pod względem narodowościowym są społeczeństwem bardzo jednolitym: – 95% mieszkańców deklaruje tożsamość wyłącznie polską – 2% mieszkańców deklaruje tożsamość inną niż polska – 3% deklaruje tożsamość podwójną lub nieokreśloną
*struktura narodowościowa jest jednolita, choć są drobne zmiany np. na skutek napływy imigrantów z Ukrainy
4. W państwach wielonarodowościowych kształtuje się wielowarstwowa tożsamość narodowa, polegająca na jednoczesnym identyfikowaniu się z narodem politycznym oraz narodem tworzącym społeczeństwo danego państwa:
Flaga BelgiiFlaga Niemiec
a. naród belgijski składa się z dwóch głównych grup etnicznych – Flamandów (kultura holenderska) i Walonów (kultura francuska). Na wschodnim pograniczu znajduje się mniejszość niemiecka (mieszkańcy pogranicza mają w większości poczucie przynależności do narodu niemieckiego).
Flaga Szwajcarii
b. Szwajcaria – złożona struktura: – poszczególne kantony mają dużą autonomię, a ich mieszkańcy silne poczucie przynależności do swojego kantonu – pod względem językowym kantony dzielą się na niemieckojęzyczne, francuskojęzyczne, i wielojęzyczne – pod względem religijnym dzielą się na: katolickie i protestanckie – mieszkańcy Szwajcarii mają poczucie jedności narodu szwajcarskiego (a nie jednorodności), które wynika z poszanowania dla różnorodności kulturowej
Źrodło: Wikipedia
c. Hiszpania – silne separatyzmy, wywołujące konflikty: – kataloński (Katalonia)
Sejm konwokacyjny 1764- w okresie bezkrólewia – próby reform były tam zaprezentowane. Ustalono kandydatów do elekcji.
Elekcja i pierwsze lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego a. wybór 1764 r. – koronę otrzymał dzięki poparciu carycy Katarzyny II – w kraju popierało go stronnictwo Familii
b. reformy wewnętrzne – reforma finansów – wprowadzenie nowych monet – uruchomienie mennicy – powstała Szkoła Rycerska w Warszawie (Korpus Kadetów) – ujednolicano system miar i wag – powstał „Monitor” –powołano Teatr Narodowy
3. Sprawa dysydentów (1766) i uchwalenie praw kardynalnych: a. dysydenci – innowiercy – pretekst do wmieszania się w politykę RON carycy Katarzyny II i króla Prus Fryderyka II b. zawiązanie kolejnych konfederacji (prawosławni, protestanci, katolicy) i zwołano sejm pacyfikacyjny 1767, który przywrócił równouprawnienie dysydentów, obalił niektóre wcześniejsze reformy i opracował tzw. prawa kardynalne. c. Prawa kardynalne (m.in) – liberum veto – wolna elekcja – prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi Gwarantem praw kardynalnych została caryca Katarzyna II, potem jeszcze Prusy i Austria
W praktyce prawa kardynalne gwarantowały anarchię i oligarchię magnacką.
2. Konfederacja barska (1768-1772) a. konfederacja przeciw Rosji i posłusznemu jej Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu
b. konfederacja barska została związana w Barze w 1768 r. – konfederacji podjęli walkę z wojskami carskimi i królewskimi – konfederaci podjęli nieudaną próbę porwania Stanisława Augusta Poniatowskiego – jednym z przywódców konfederaci był Kazimierz Pułaski – po przegranej część konfederatów musiała udać się na emigrację
3. Pierwszy rozbiór Polski – 1772 r. a. ziemie zabrane przez zaborców: – Rosja zagarnęła wschodnie obszary Polski – Prusy zabrały Pomorze Gdańskie i Warmię – Austria otrzymała południową Małopolskę
b. zwołany na żądanie państw zaborczych sejm rozbiorowy: – zatwierdził zabory – potwierdził prawa kardynalne – jednym z posłów, którzy sprzeciwili się był Tadeusz Rejtan
Jan Matejko, Reytan Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rejtan_Upadek_Polski_Matejko.jpg
– ustanowił Radę Nieustającą
4. Rada Nieustająca – najwyższa władza wykonawcza w Rzeczpospolitej – sejm wybierał posłów i senatorów na 2 lata – mają kierować sprawami państwa w okresie między sejmami
Władcy nad mapą Europy w 1772 r. Rysunek z XVIII w. Źródło:http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Picture_of_Europe_for_July_1772.PNG
Manifest Katarzyny II z 1772 r. o pierwszym rozbiorze [fragment]
[…] Rosyjski dwór cesarski, będąc zmuszony ze względu na interesy własnego imperium położyć wreszcie własnymi siłami kres zaciekłości, jaką odznaczają się zachodzące w Polsce nieporządki, przeszkodzić upadkowi państwa, jak również zabezpieczyć sobie sprawiedliwe zaspokojenie swych legalnych praw, wszedł w całkowite porozumienie z cesarskim i królewskim dworem oraz z Jego Wysokością królem pruskim, aby na drodze uzgodnionych wysiłków i posunięć osiągnąć te cele, tak nieodzowne ze względu na sąsiedztwo ich państw. […]. Jednocześnie Jej Cesarska Mość Carowa Wszechrosji pragnąć dać zadośćuczynienie swemu państwu i narodowi i nie mogąc czekać dłużej na sprawiedliwość ze strony Polski, aby nie powodować uszczerbku dla ich oczywistych interesów, uznała za niezbędne dać im zadośćuczynienie przez przyjęcie w całkowite władanie i na własność niżej nazwanych ziem i posiadłości Rzeczypospolitej […].
Sanacja – od łac. Sanatio – uzdrowienie – nazwa okresu historii Polski w latach 1926 – 1939 , w którym władzę sprawował Józef Piłsudski i jego zwolennicy (obóz propiłsudczykowski). Nazwa okresu jest związana z hasłem „uzdrowienia” państwa polskiego, do którego nawoływał J. Piłsudski.
Dlaczego? – Piłsudski wycofał się z życia politycznego -rządy parlamentarne były niestabilne -kryzys gospodarczy -trudne położenie Polski na arenie międzynarodowej (np. układ radziecko-niemiecki w Rapallo, a potem traktat z Locarno)
– powołanie drugiej CHJENY (rządu Chjeno-Piasta) z Wincentym Witosem na czele. -przygotowano przewrót polityczny (zamach stanu, przewrót majowy) mający na celu objęcie władzy przez marszałka Piłsudskiego
*wykresy i tabele zaczerpnięto ze strony: https://slideplayer.pl/slide/13897184/
Sanacja – od zamachu majowego do wybuchu wojny
Film „Zamach stanu” 1980, świetnie odegrana rola Józefa Piłsudskiego przez Ryszarda Filipskiego.
I (legalna walka z opozycją)
1.Zamach Józefa Piłsudskiego: a. przyczyny: -kryzys rządów parlamentarnych – niezadowolenie społeczne (drugi rząd Chjeno-Piasta (koalicja Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej i Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” – tzw. rząd Chjeno-Piasta. -pogarszająca się sytuacja międzynarodowa (układy w Rapallo i traktaty lokareńskie (pakt reński)
b. przebieg: -12 – 15 V 1926 r. – Warszawa – wybuchły walki między oddziałami popierającymi Józefa Piłsudskiego a oddziałami wiernymi rządowi, zakończone zwycięstwem piłsudczyków
2. Obalono legalną konstytucyjną władzę – do dymisji podał się prezydent Stanisław Wojciechowski i rząd Wincentego Witosa – nowy prezydent – Ignacy Mościcki – nowym premierem został Kazimierz Bartel
a. nowela sierpniowa – 2 VIII 1926 r. została znowelizowana konstytucja marcowa – poprawka do konstytucji umacniająca władzę wykonawczą kosztem ustawodawczej: – prezydent uzyskał prawo wydawania dekretów – prezydent uzyskał prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływem kadencji
3. Charakter rządów sanacyjnych
a. zwolennicy Józefa Piłsudskiego sprawowali władzę pod hasłem sanacji, czyli uzdrowienia życia publicznego w Polsce, dlatego zaczęto ich nazywać obozem sanacyjnym b. Józef Piłsudski wywierał decydujący wpływ na rządy, ale nie sprawował najwyższych stanowisk państwowych c. zwolennicy Piłsudskiego utworzyli Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR) – Walery Sławek d. BBWR odniósł zwycięstwo w wyborach parlamentarnych w 1928 r.
Marszałek Piłsudski w gronie swych doradców Źródło: http://www.muzeumkarykatury.pl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=1382&Itemid=550
Grafika w satyryczny sposób nawiązuje do faktu, iż Piłsudski najczęściej sam podejmował kluczowe decyzje.
II (walka z opozycją)
4. Zaostrzenie się konfliktu obozu sanacyjnego z opozycją – tzw. rządy pułkowników a. 1929r. powstał Centrolew – sojusz partii lewicowych, ludowych i chadeckich (chcą obalić Piłsudskiego) – wotum nieufności dla rządu b. reakcja obozu sanacyjnego: – czołowi działacze Centrolewu zostali uwięzieni w twierdzy brzeskiej (m.in. Wincenty Witos, Wojciech Korfanty) –> chodzi o zastraszenie przeciwników – prezydent Ignacy Mościcki rozwiązał parlament c. wybory w 1930 r., zwane wyborami brzeskimi, wygrał BBWR – obóz sanacyjny uzyskał 56% miejsc w parlamencie d. w 1932 r. – tzw. proces brzeski e. 23 IV 1935 r. sejm uchwalił nową konstytucję – tzw. konstytucja kwietniowa – konstytucja kwietniowa wzmacniała władzę prezydenta – ustanowienie konstytucji kwietniowej stanowiło odejście od modelu parlamentarno-gabinetowego i trójpodziału władzy – w praktyce zniesiono demokrację parlamentarną –> rządy autorytarne
Marszałek Piłsudski w ramach konstytucji 17 marca. Źródło: https://static.epodreczniki.pl/portal/f/res-minimized/RroR7cjyK4D2u/1612883267/2Ia0h7kaE5KMQv1vi9m2RTYA7oXxDZB6.jpg
Grafika nawiązująca do stwierdzenia, że konstytucja z 1921 r. stawiała Piłsudskiemu zbyt wiele ograniczeń.
III (sytuacja po śmierci Piłsudskiego)
5. Rządy sanacyjne po śmierci Józefa Piłsudskiego a. Józef Piłsudski zmarł 12 V 1935 r. b. rozłam w sanacji: – grupa zamkowa z prezydentem Ignacym Mościckim na czele (umiarkowani) – tzw. grupa wojskowa – grupa GISZ z Edwardem Rydzem-Śmigłym na czele(chcieli rządów silnej ręki) –ulica Wierzbowa – Józef Beck (minister spraw zagranicznych) c. w 1935 r. został rozwiązany BBWR d. w 1937 r. politycy sanacyjni utworzyli nową partię – Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN – „ozon”) – Adam Koc
6. Polityka zagraniczna rządów sanacji 1926 – 1935 a. polityka równowagi – polityka „równych odległości” między Moskwą i Berlinem b. wg. Piłsudskiego tylko sytuacja napięcia pomiędzy III Rzeszą i ZSRR gwarantowała utrzymanie niezależności państwa polskiego c. traktaty: –protokół Maksima Litwinowa – ZSRR, Polska, Łotwa, Estonia i Rumunia – pakt o nieagresji –1932 r. pakt o nieagresji z ZSRR (w 1934 r. przedłużony o 10 lat) –1934 – polsko niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy (układ o nieagresji) –kwestia paktu wschodniego (wschodnie Locarno) – odrzucony, dotyczył granic
7. Gospodarka a. kryzys ekonomiczny 1929 – 1935 –spowodowany kryzysem amerykańskim –zastosowano politykę interencjonalizmu państwowego b. ożywienie gospodarcze 1936 – 1939 –COP –Eugeniusz Kwiatkowski
