Autor: Paulina Stelmaszczyk

SPÓŁDZIELNIE

1. Spółdzielnie to dobrowolne zrzeszenia, które zajmują się prowadzeniem działalności gospodarczej w interesie swoich członków.

2. Historia spółdzielczości
a. pierwsze spółdzielnie powstały w I poł. XIX wieku w Anglii (spółdzielnie spożywcze, zrzeszające drobnych producentów i kredytowe)

b. Międzynarodowy Związek Spółdzielczy (1895 r.)

c. pierwsza spółdzielnia w Polsce – Stanisław Staszic – Towarzystwo Rolniczego Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach (1816 r.)

d. rozwój spółdzielczości na ziemiach polskich nastąpił w okresie zaborów i w okresie II Rzeczypospolitej
– powstawały spółdzielnie mleczarskie, spółdzielnie mieszkaniowe, spółdzielnie pracy
– w rozwoju polskiej spółdzielczości ogromną rolę odegrali wielkopolscy organicznicy 
– Kasy Stefczyka – spółdzielnie oszczędnościowo – kredytowe aby wspierać drobnych rolników

e. w okresie PRL-u ruch spółdzielczy uległ ograniczeniu i deformacji (uległ znacznemu podporządkowaniu władzy)

3. Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo Spółdzielcze reguluje funkcjonowanie spółdzielni w Polsce
a. spółdzielnie mogą być założone przez dziesięć, czasami mniej osób; przystąpić może dowolna liczba

b. majątek spółdzielni stanowią:
–fundusz udziałowy – powstaje z wpłat członków spółdzielni, odpisów na udziały członkowskie i podziału nadwyżki bilansowej
–fundusz zasobowy – tworzą go: wpłaty wpisowe członków i część nadwyżki bilansowej
– majątek spółdzielni pozostaje prywatną własnością jej członków
– ewentualne straty finansowe spółdzielni mogą dotyczyć tylko wysokości wkładu jej członków

c. każda spółdzielnia musi posiadać statut

d. spółdzielnie podlegają wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego

4. Najważniejsze spółdzielnie w Polsce

a. spółdzielnie socjalne –
b. spółdzielnie produkcji rolnej –
c. spółdzielnie mieszkaniowe
d. banki spółdzielcze
e. spółdzielnie kasy oszczędnościowo – kredytowej

ZWIĄZKI ZAWODOWE

1. Związki zawodowe –  masowe organizacje społeczne zrzeszające ludzi na zasadzie dobrowolności pracy najemnej w celu obrony ich interesów ekonomicznych.

2. Narodziny ruchu związkowego
a. XIX w. wraz z rozwojem ruchu robotniczego i ideologii socjalistycznej

b. encyklika rerum novarum Leon XIII

c. pierwsze związki zawodowe powstały w Wielkiej Brytanii i USA

d. w państwach totalitarnych ruch związkowy podlegał kontroli władz państwowych

3. Podstawy prawne działalności związków zawodowych w Polsce
a. działają na podstawie Ustawy z dnia 23 maja 1991 r., znowelizowanej w 5 lipca 2018 r.
b. (kto ma prawo przystępować, jakie mają kompetencje, uprawnienia)
c. (sposób zakładania)
d. (centrale związkowe)

4. Główne związki zawodowe w Polsce
a. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” (NSZZ „Solidarność”)
b. Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ)
c. Forum Związków Zawodowych (FZZ)

ORGANIZACJE PRACODAWCÓW

1. Organizacje pracodawców – samorządny i niezależny od administracji państwowej i samorządowej związek zrzeszający pracodawców, którego celem jest obrona interesów i praw pracodawców wobec związków zawodowych i organów władzy i administracji.

a. organizacje pracodawców działają na mocy Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców

b. najważniejsze organizacje pracodawców w Polsce:

– Związek Rzemiosła Polskiego

–  Business Centre Club 

– Konfederacja Lewiatan

ORGANIZACJE POŻYTKU PUBLICZNEGO = ORGANIZACJE POZARZĄDOWE = ORGANIZACJE NON- PROFIT- są niezależne od organów władzy publicznej i nie są nastawione na zysk.

1. Status OPP nadają organizacjom wydziały gospodarcze Krajowego Rejestru Sądowego sądów rejonowych odpowiednich dla adresu siedziby organizacji. Aby zostać OPP, należy działać w sferze pożytku publicznego. (https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/dzialalnosc-pozytku-publicznego-i-wolontariat-17030487/art-4)

2. Status OPP daje następujące przywileje:

– możliwość otrzymywania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT)
– zwolnienie od podatków (dochodowego, opłat sądowych)
– prawo do nieodpłatnego informowania o ich działalności przez jednostki publicznej radiofonii i telewizji
–możliwość użytkowania nieruchomości należących do Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego na preferencyjnych warunkach.

3. Obowiązki OPP:
– składanie sprawozdań (merytorycznych i finansowych) ze swojej działalności i publikować je na odpowiednich stronach internetowych.
-muszą spełniać warunki niezbędne do uzyskania statusu OPP (patrz wyżej.)

4. Stowarzyszenia – dobrowolne, trwałe zrzeszenia obywateli działające w celach niezarobkowych.

-Jak założyć stowarzyszenie? s. 80
-Jak funkcjonują stowarzyszenia?

Stowarzyszenie zwykłe – trzy osoby wystarczą, nie muszą tworzyć statutu – ich działania są prowadzone na podstawie regulaminu. Rejestrują się w ewidencji stowarzyszeń zwykłych (w urzędzie). Stowarzyszenie zwykłe nie ma osobowości prawnej jest tzw. „ułomną osobą prawną”.

Drugim rodzajem są stowarzyszenia rejestrowe, czyli zarejestrowane w KRS.

Fundacje – instytucja powołana do realizacji ważnych celów społecznych. Działa dzięki wykorzystywaniu posiadanego majątku. Fundacja powoływana jest przez fundatora, czyli osobę lub instytucję (szkołą, partia politi.).Żeby zacząć funkcjonować, fundacja wydaje akt fundacyjny, w którym wskazuje cel działalności oraz majątek przeznaczony na realizację. Fundacja MUSI być społecznie użyteczna

1. Co to jest kultura? What exactly is culture?

R. Wiliams:
„culture jest jednym z najbardziej wieloznacznych, skomplikowanych wyrażeń w języku angielskim. Bo jego znaczenie nieustannie ulega zmianie, modyfikacjom i rozproszeniu” (Keywords: a Vocabulary of Culture and Society).

Kultura może obejmować:

„Szekspira, ale także komiksowego Supermana, oprę ale i futbol amerykański, problem kto zmywa naczynia w domu […]. Istnieje coś takiego jak kultura twojej ulicy, twojego miasta, kraju, ale i kulturę znajdziemy też na drugim końcu świata. Dzieci, nastolatki, dorośli i emeryci – wszyscy oni mają własną kulturę, zarazem jednak mogą uczestniczyć w kulturze wspólnej[1].

Edward Burnett Tylor , sformułował swoją definicję, opartą na wzorach niemieckiej etnografii i historiografii, analogiczne do uniwersalistycznej koncepcji kultury:

„[…] kultura, czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność’, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa”.

I tą drogą poszły później socjologia czy antropologia kulturowa.

1. DEFINICJA: Współczesne definicje skłaniają się ku rozumieniu kultury jako sposobu życia ukształtowanego przez wiedzę, prawa, zwyczaje, normy i przekonania charakterystycznego dla danego społeczeństwa lub grupy społecznej. // lifestyle in group, which is formed by: knowledge, customs, social norms and beliefs in these group.

Kultura w szerokim rozumieniu jest całokształtem duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. A więc będzie to ogół wytworów ludzkich – materialnych i niematerialnych (mentalnych).

2. W jaki sposób można określać kulturę?

Wartościujący (zawiera ocenę kultur poszczególnych zbiorowości ludzkich. Kultura podlega rozwojowi, zjawisko stopniowalne)

Opisowy (neutralny) zespół wielu zróżnicowanych zjawisk, których wzajemne powiązania i uwarunkowania mogą być przedmiotem opisu i analizy, ale nie wartościowania.

3. Rodzaje kultury

 a. kultura narodowa (national culture)– elementy kultury specyficzne dla danego narodu

b. kultura wysoka/elitarna (high culture)– adresowana do obiorców odpowiednio przygotowanych

c. kultura masowa / popular culture, pop culture  – skierowana do szerokiego grona odbiorców

d. kultura ludowa/ folk culture,– jest spuścizną społeczeństw tradycyjnych – została ukształtowana przez niższe warstwy społeczne – charakteryzuje się religijnością, przywiązaniem do tradycji i rytuałów

e. kręgi kulturowe, cywilizacyjne /  kulturkreis, culture circle, cultural field – obejmują wiele kultur sąsiadujących ze sobą

4. Trwałe składniki kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie w wyniku procesów socjalizacji, skłonności człowieka do naśladowania oraz dzięki przymusowi społecznemu.

5. Formy przekazywania i przyswajania kultury wg Margaret Mead

a. kultura postfiguratywna – głównym źródłem wzorców jest pokolenie starsze

b. kultura konfiguratywna głównym źródłem wzorców są rówieśnicy

c. kultura prefiguratywna – ważnym źródłem wzorców staje się pokolenie najmłodsze

6. Źródła zmian w kulturze

a. dyfuzja kulturowa – wzajemne oddziaływanie i przenikanie współistniejących kultur

b. kontestacja społeczna – odrzucenie obowiązujących norm i zastępowanie ich nowymi

c. polityka państwa

d. postęp naukowo-techniczny

e. przemiany gospodarcze

6. Wpływ globalizacji na kulturę

a. unifikacja kultury w skali światowej

c. czy kultury lokalne w związku z tym zanikną?

Niektóre narody, grupy etniczne i społeczności lokalne bardzo dbają o potrzymanie własnej odrębności kulturowej.

---

[1] E. Baldwin, B. Longhurst, S. Mc Cracken, M. Ogborn, G. Smith. Wstęp do kulturoznawstwa. Przeł. M. Kaczyński, J. Łoziński, T. Rosiński. Poznań 2007, s. 24.

I. Społeczeństwo – duża zbiorowość społeczna, zamieszkująca dane terytorium, posiadająca wspólną kulturę oraz charakteryzująca się wzajemnością stosunków społecznych. Posiada własną formę zorganizowania i instytucje, jak parlament w państwie czy głównego szamana w plemieniu.

Society is a large group of people living on their own territory. They have the same culture,political authority (institutions) and they are organized for a common purpose.

II. NOTATKA

Typy społeczeństw (podział ze względu na sposób zdobywania środków do życia):
1. Społeczeństwo zbieracko-łowieckie (pierwotne) – Hunting and gathering societies
a. podstawą egzystencji myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo (existence in this society is based on: gathering, hunting, fishing)
b. wykorzystywanie prymitywnych narzędzi wykonanych z drewna i kamienia (using simple stone and wood tools)
c. podział pracy wg płci i wieku (division of work is based on gender and age differences)
d. rodzina podstawową formą organizacji społecznej (social organization results from family relationships connecting individual members)
e. koczowniczy tryb życia (these people do not live permanently in the territory and often move in search of food)
f. obecnie spotyka się w Afryce lub Australii (Buszmeni, Aborygeni)

2. Społeczeństwo nomadyczne (pasterskie) / Nomadic (pastoral) societies
a. wędrowny tryb życia – poszukiwanie pastwisk (moving from place to place in search of pastures, where they can graze their herds of animals)
b. liczniejsi niż w społeczeństwie pierwotnym
c. oparte na związkach rodzinnych i pokrewieństwie (podstawą organizacji społecznej rodzina i więzy krwi) (the organization of pastoral societies is based on family relationships and kinship)
d. podział pracy wg. płci (a traditional division into male and female tasks)
e. kiedyś Romowie, dziś społeczeństwa takie występują w Afryce i Azji (np. Mongolia, Gruzja)

2. Społeczeństwo rolnicze / Agricultural societies
a. podstawą egzystencji rolnictwo i hodowla zwierząt (the main source of income is the cultivation of plants and animal raising.)
b. osiadły tryb życia (a sedentary lifestyle)
c. postęp techniczny – wykorzystanie naturalnych źródeł energii (siła wiatru i wody) ( technological development)
d. wykształcenie się skomplikowanej struktury społecznej (they create social structure) 
e. ograniczona ruchliwość społeczna – funkcjonowanie zamkniętych stanów (restriction in social mobility)
f. na terenie Europy czasy feudalizmu, aktualnie w Afryce, Azji, Ameryce Południowej (f. ex. the period of feudalism, at present in Africa, Asia or South America)

3. Społeczeństwo industrialne . (Industrial societies)
a. społeczeństwo industrialne wykształciło się pod wpływem rewolucji przemysłowej (wpływ miała industrializacja i urbanizacja) (The emergence of industrial society is associated with: the industrial revolution – the process of rapid development of industry which started in the 18th century in England; its concentration was in large production plants.
b. rozkład struktury stanowej i wzrost znaczenia podziałów klasowych (degradation in estates and growing division into classes)
c. zmiany w strukturze społecznej – szybki wzrost liczby robotników (increase in the number of factory workers)
d. wzrost znaczenia burżuazji finansowej i przemysłowej ( increased the importance of bourgeois)
e. duża ruchliwość społeczna (a huge social mobility)

4. Społeczeństwo postindustrialne (postprzemysłowe) – Post-industrial societies – were formed as a result of rapid scientific and technological development and social changes that took place in the 20th century
a. wzrost znaczenia sektora usług (increased importance the provision of services)
b. automatyzacja, robotyzacja i komputeryzacja procesów produkcyjnych ( production is based on technological achievements: automation, computerization, robotization)
c. wiedza staje się główną wartością ekonomiczną (knowledge becomes a valued form of capital)
d. duża ruchliwość społeczna (high social mobility)
e. indywidualizm

Typologia według gwałtownych przemian XIX w.:

SPOŁECZEŃSTWA TRADYCYJNE (przedindustrialne) -TRADITIONAL SOCIETIES to każde społeczeństwo, które nie osiągnęło etapu społeczeństwa przemysłowego (czyli rolnicze pasterskie itd…). Cechy – wysoki analfabetyzm, dominacja grup pierwotnych nad wtórnymi, zamieszkiwanie wsi, niewielka rola pieniądza w handlu, tradycyjny podział ról społecznych, hierarchia patriarchalna.

SPOŁECZEŃSTWA NOWOCZESNE – MODERN SOCIETIES – społeczeństwa od industrialnego po współczesne. Członkowie zamieszkują w miastach, skomplikowany podział pracy, technologie informatyczne i komunikacyjne, ważne są środki masowego przkazu.

5. Cechy społeczeństw współczesnych (Modern societies):
a. społeczeństwo otwarte (open societies) –tolerancja, indywidualizm, wolność i odpowiedzialność jednostki, ochrona ludzkiej godności jako priorytet
b. społeczeństwo konsumpcyjne (consumerist society)– nastawione na konsumpcję, kupowanie, posiadanie różnych towarów
c. społeczeństwo informacyjne (information society)– najbardziej cenionym towarem jest informacja pozyskiwana, przetwarzana i rozpowszechniana przy pomocy nowoczesnych technologii
d. społeczeństwo masowe (mass society)– zanikiem postaw indywidualistycznych

Więcej informacji po angielsku możesz znaleźć: https://k12.libretexts.org/Bookshelves/Sociology/04%3A_Social_Structure/4.03%3A_Types_of_Societies

III. Wykonaj zadania:

Zadanie 2.

O rodzaju społeczeństwa:
W społeczeństwie tym jednostka ma prawo do osobistych decyzji, nie jest skrępowana przez wspólnotę. Wyróżnikiem tego społeczeństwa jest równość wszystkich ludzi i możliwość swobodnej oceny, krytyki i kontroli poczynań władzy. Społeczeństwo to charakteryzuje się pluralizmem i wielokulturowością, a zmiana elit władzy następuje w wyniku demokratycznych procedur.
_{Na podstawie: Ł. Zamęcki, Społeczne podstawy ładu politycznego, Warszawa 2011, s. 69.}

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Powyższy tekst opisuje społeczeństwo:
A. otwarte.
B. zamknięte.
C. tradycyjne.
D. industrialne.

|Zadanie 3.

O rodzaju społeczeństwa:
W społeczeństwie tym jednostka ma prawo do osobistych decyzji, nie jest skrępowana przez wspólnotę. Wyróżnikiem tego społeczeństwa jest równość wszystkich ludzi i możliwość swobodnej oceny, krytyki i kontroli poczynań władzy. Społeczeństwo to charakteryzuje się pluralizmem i wielokulturowością, a zmiana elit władzy następuje w wyniku demokratycznych procedur.
_{Na podstawie: Ł. Zamęcki, Społeczne podstawy ładu politycznego, Warszawa 2011, s. 69.}

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Powyższy tekst opisuje społeczeństwo:
A. otwarte.
B. zamknięte.
C. tradycyjne.
D. industrialne.

Czym jest społeczeństwo obywatelskie i jakie są jego funkcje? (s.70)

2. Idee społeczeństwa obywatelskiego:

a. wg tradycji klasycznej – społeczeństwo obywatelskie to wspólnota obywateli tworzących państwo (nie ma oddzielenia państwa i społeczeństwa)
– Arystoteles
– Cyceron
– Jean-Jacques Rousseau

b. wg tradycji liberalnej – wolności indywidualne mogą funkcjonować dzięki państwu: rządom prawa i podziałowi władz. Społeczeństwo obywatelskie mafunkcję kontrolną i ludzie mogą wywierać presję na organy władzy.
– John Locke

c. Georg Wilhelm Hegel – społeczeństwo obywatelskie jest kolejnym ogniwem rozwoju ludzkości (drugim po rodzinie, trzecim jest państwo), które rozumiał jako sferę realizacji własnych interesów.

d. Alexis de Tocquevill [aleksis de tokwil] – oddziela społeczeństwo obywatelskie od państwa. Społeczeństwo – sieć relacji między jednostkami podejmującymi wspólne działania w sferze publicznej (tworzenie organizacji realizujących różne cele)

e. współcześni myśliciele – społeczeństwo obywatelskie jest niezależne (a przynajmniej powinno być) od władzy państwowej.
– Ralf Dahrendorf
– Francis Fukuyama

3. Tradycje społeczeństwa obywatelskiego:
– (zabory)
-(niepodległość)
-(międzywojnie)
-(II wś.)

4. Społeczeństwo obywatelskie w okresie PRL

5. Podmioty społeczeństwa obywatelskiego
– gospodarcze
– społeczne
– religijne
– kulturalne
– polityczne

6. Kapitał społeczny – poziom zdolności do współpracy między sobą w celu realizacji wspólnych interesów (nie jest pojęciem tożsamym z kapitałem ekonomicznym!)
– zaufanie
– więzi społeczne
– normy społeczne

Funkcje kapitału społecznego:
–
–
–
–
…

Kapitał społeczny tworzy się głównie w obszarze prywatnych organizacji działających społecznie (non-profit)

 7. Zaufanie jako składnik kapitału społecznego

a. zaufanie prywatne – dotyczy osobistych relacji zachodzących pomiędzy osobami, które się znają

b. zaufanie ogólne – zaufanie dotyczące szerszego grona osób, będące efektem kontaktów międzyludzkich i międzygrupowych

c. zaufanie instytucjonalne – zaufanie dotyczące osób pełniących funkcje publiczne

Nieposłuszeństwo obywatelskie

1. Armia grecka:
   a. falanga –
   b. hoplici
   c. triera
   
   Cechy charakterystyczne
   – niewielka liczebność (bo poleis mają ograniczone zasoby)
   -konflikty raczej krótkie (bo brakuje rąk do pracy)
   
2. Imperium perskie
   -VI w. p.n.e. – Azja Mniejsza
   -Cyrus II Wielki – król, który zbudował imperium
   -satrapie – prowincje zarządzane przez satrapów – królewskich urzędników
   -podbite ludy płacą daniny i służą w wojsku perskim
   
3. Przyczyny wojen grecko – perskich:
   -ekspansja perska
   -sytuacja poleis greckich w Azji Mniejszej (powstanie jońskie – pomoc Aten – klęska – Milet zburzony)
   -przyczyna bezpośrednia – król perski Dariusz I Wielki najechał na Grecję, aby Grecy przestali ingerować w jego sprawy (poleis w Azji Mniejszej)
   
4. Przebieg

5. Skutki wojen grecko -perskich:
-utrzymanie niezależności, wyparcie Persów z Grecji
-powstanie Związku Morskiego ( pod przewodnictwem Aten, stworzony do walki z Persami, po zakończeniu wojny Ateńczycy zaczęli wykorzystywać go dla siebie)
-wzrost potęgi Aten i Sparty, co doprowadzi do ich rywalizacji i wybuchu wojny peloponeskiej

6. Wojna peloponeska:
ZWIĄZEK MORSKI vs. ZWIĄZEK PELOPONESKI
– zwycięstwo Sparty

Ryszard Kulesza – Sparta

Demokratyczne Ateny

W historii Starożytnej Grecji wtróżniamy trzy okresy:
– okres archaiczny, trwający od VIII w. p.n.e. do wybuchu wojen grecko-perskich w V w. p.n.e.
– okres klasyczny, trwający od V wieku p.n.e do IV wieku p.n.e.
– okres hellenistyczny, trwający od śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 r, p.n.e. do rzymskiego podboju ostatniego państwa hellenistycznego – Egiptu Ptolemeuszy w 30r.n.e.

MAPA – krainy

ATENY – Attyka. Port w Pireusie. Góry Laurion (złoża srebra i marmuru). Uprawa roli.

1. Ewolucja ustroju Aten. Ustrój Aten ewoluował od monarchii, przez arystokrację i tyranię, do demokracji.
   a. okres archaiczny:
   oligarchia – władza należała do archontów (1 rok) i rady zwanej areopagiem; W II. pol. VII w. p.n.e. – Drakon dokonał kodyfikacji prawa (drakońskie prawa), możliwość niewoli za długi;

• Reforma Solona – pocz. VI w. p.n.e. – – nieudana próba częściowej reformy ustroju, aby uspokoić niepokoje społeczne. Umocniły oligarchię. Zniósł możliwość niewoli za długi („strząśnięcie długów”). Podzielił społeczeństwo na cztery warstwy (cenzus majątkowy) – tylko najbogatsi prawo do sprawowania urzędów. Ograniczył rolę Areopagu na rzecz Rady Czterystu, stworzono sądy – heliaja.

• Pizystrat – tyran (tyrania), który przy poparciu uboższej ludności przejął władzę w połowie VI w. p.n.e.; Hippiasz i Hipparch – synowie (zamachy na nich, rządy twardej ręki, wg. Herodota Hippiasz odszedł z Aten ale wrócił z Dariuszem i wojskami perskimi).

• 508/507 p.n.e. – reforma Klejstenesa dała podstawy do demokracji;
• obywatelami Aten byli wszyscy urodzeni z Ateńczyków, ale prawa wyborcze mieli wyłącznie pełnoletni mężczyźni (20);
• nowy podział administracyjny na fyle (okręgi wyborcze); ograniczono wpływy arystokracji;
  
• najważniejszą rolę odgrywało Zgromadzenie Ludowe (eklezja) wszystkich obywateli (20 lat). Inicjatywa ustawodawcza. Decyzje podejmowana większością głosów. Zgromadzenie podejmowało najważniejsze decyzje i wybierało sędziów i urzędników państwowych. Początkowo miejscem obrad była agora, później przeniesiono je na jedno z okolicznych wzgórz;
• Rada Pięciuset: funkcja władzy wykonawczej, główny organ administracyjny; Przygotowywała obrady Zgromadzenia, opracowywała projekty uchwał, zajmowała się świątyniami, pełniła funkcje kontrolne dla urzedników.
• Demagodzy – osoby doskonałe w przemawianiu potrafiące przekonać lud do swoich racji;
• urzędników i sędziów wyłaniano w drodze losowania i pełnili swoje funkcje kolegialnie.
• Heliaja – sady ludowe, sprawują funkcję kontrolną, zastrzygają sprawy publiczne, prywtatne
• Stratedzy (10) – urzędnicy dowodzący wojskiem,
• Ostracyzm; sąd skorupkowy odbywający się raz do roku, na którym decydowano, kto zagraża demokracji. Jedna osoba musiała na 10 lat opuszczać Ateny, bez utraty majątku i obywatelstwa;
• Urzędnicy nie otrzymywali wynagrodzenia
  
  
• Działalność Peryklesa.
• w pol. V w. p.n.e. – strateg Perykles przeprowadził kolejne reformy ustroju demokratycznego.

• wynagrodzenia dla osób pełniących funkcje publiczne.
• zasada niepowtarzania urzędów;
• zwiększenie kompetencji Zgromadzenia Ludowego kosztem innych instytucji,
• rozkwit gospodarczy i kulturalny Aten;
• odbudowano Akropol i wybudowano wiele świątyń;
  
  Społeczeństwo:
• obywatele Aten
• metojkowie – cudzoziemcy
• niewolnicy (prywatni lub publiczni)
• pozycja kobiet
  
  
  Akropol

SPARTA

-Płw. Peloponez, Lakonia
-Dorowie się tam osiedlili i podbili miejscową ludność. Mieszkańcy kilku (4/5) wsi założyli Spartę (spartiaci) i podporządkowali sobie pozostałą ludność (perjojkowie – pozostali Dorowie, heloci – zniewolona ludność)
-Podbój okolicznych terenów. Po zakończeniu przystąpienie do Związku Peloponeskiego

-działalność Likurga – ustalił ustrój Sparty

-społeczeństwo:
Spartiaci (pełnoprawni obywatele, zajmują się rzemiosłem wojennym i obroną państwa), ograniczone prawa obywatelskie – 20 lat. Pełnia ppraw – 30 lat.
Periojkowie – Ludność wolna, zobowiązani do pracy na rzecz Spartiatów. Zajmują się handlem i rzemiosłem.
Heloci – ludność podbita, pracują na rzecz Spartiatów. Przypisani do ziemi, nie można ich sprzedać ani wyzwolić. Polowania na nich

Ustrój:
-diarchia – dwaj królowie (funkcje kapłańskie, religijne, uprawnienia sądowe, dowodzili armią)
-Apella – Zgromadzenie Ludowe. Stanowiło prawo, ale nie mogło zgłaszać projektu uchwał. Decyzje podejmowane przez aklamację. Decydowało o wojnie i pokoju.
-Eforowie – najwyżsi urzędnicy państwowi – 5 – wybierani na rok – władza wykonawcza, zwoływali Zgromadzenie i mu przewodzili
-Geruzja – rada starszych 28 gerontów 60 lat. Przygotowują projekty ustaw, na zgromadzeniu się je zatwierdzało. Decydowali o życiu noworodków.

Spartańskie wychowanie:
-kontrola państwa od narodzin
-obowiązkowa służba wojskowa od 7 do 60 urodzin
-prawa obywatelskie 20 lat, wtedy otrzymywali działkę z helotami od państwa
-„z tarczą lub na tarczy”.

1. Przyczyny

1. Wpływ sytuacji międzynarodowej na wzrost dążeń niepodległościowych w Królestwie Polskim:
a. odzyskanie niepodległości przez Grecję
b. zwycięstwo rewolucji lipcowej we Francji
c. odzyskanie niepodległości przez Belgię

2. Sytuacja w Królestwie Polskim przed wybuchem powstania
a. dążenie cara Mikołaja I do pozbawienia Królestwa Polskiego autonomii
b. fala aresztowań członków tajnych stowarzyszeń
c. łamanie praw gwarantowanych przez konstytucję
d. obawy, że car wykorzysta wojsko Królestwa Polskiego do tłumienia powstania w Belgii
e. postawy Polaków wobec zaborcy
– pokolenie starsze, pamiętające klęskę Napoleona, nie wierzyło w sukces powstania i było mu przeciwne
– pokolenie młodsze, które nie doświadczyło klęski dążyło do wybuchu powstania (idee romantyczne)

Sprzysiężenie Podchorążych – utworzone przez Piotra Wysockiego w 1828 r.– miało na celu doprowadzenie do wybuchu antyrosyjskiego powstania zbrojnego – ostatecznie miało przynieść niepodległość

3. Wybuch powstania
a. Noc Listopadowa – 29/30 listopada 1830 r.
– atak spiskowców na Belweder i Arsenał
– próba zamachu na wielkiego księcia Konstantego zakończyła się niepowodzeniem
– wycofanie się z Warszawy wojsk rosyjskich
– powstańcy nie potrafili się dogadać – część chciała walczyć, część nie.

b. władze powstania
– władzę wykonawczą objęła Rada Administracyjna  – w jej skład wszedł – Joachim Lelewel
– do Warszawy zwołano Sejm –> zadecydował, aby .  gen. Józef Chłopicki został dyktatorem powstania

c. 25 stycznia 1831 r. – sejm ogłosił detronizację cara Mikołaja I

e. Rada Administracyjna została przekształcona w Rząd Narodowy z księciem Adamem Czartoryskim na czele

Wojna polsko-rosyjska 1831 r.

1. Nieudana próba stłumienia powstania przez oddziały rosyjskie

a. przewaga wojsk rosyjskich – armia carska dowodzona przez feldmarszałka Iwana Dybicza

b. bitwa pod Grochowem – 25 luty 1831 (dowódcy – Michał Radziwiłł, duża rola gen. Józefa Chłopickiego)
– bitwa uznawana jest za nierozstrzygniętą

2. Wybór nowego wodza naczelnego – gen. Jana Skrzyneckiego

c. zwycięskie potyczki pod Wawrem i Dębem Wielkim, zwycięska bitwa pod Iganiami (10 kwietnia 1831 r.) – największy sukces wojsk polskich

3. Wybuch powstania na tzw. ziemiach zabranych (Litwa, Wołyń, Podole)
– na Litwie – działalność Emilii Plater

4. Klęska wojsk polskich pod Ostrołęką – 26 maja 1831 r.
-sejm dymisjonuje Skrzyneckiego i nowym wodzem naczelnym mianuje Henryka Dembińskiego, nowym prezesem rządu zostaje Jan Krukowiecki

5. Upadek powstania

a. zdobycie Warszawy przez wojska carskie
– szturm Warszawy nastąpił od strony zachodniej
– wojskami carskimi dowodził feldmarszałek Iwan Paskiewicz
– kapitulacja Warszawy – 8 września 1831 r.

b. ostatnim Wodzem Naczelnym wojsk polskich był gen. Maciej Rybiński
c. opuszczenie kraju przez ostatnie oddziały polskie – żołnierze udali się na emigrację

6. Charakter działań zbrojnych
a. działania zbrojne były regularną wojną prowadzoną przez regularnego oddziały wojska
b. działania partyzanckie miały niewielkie znaczenie militarne

7. Przyczyny upadku powstania listopadowego
a. brak wiary w zwycięstwo wśród najwyższych dowódców
b. przewaga militarna wojsk carskich
c. brak realnej pomocy zagranicznej – mimo sympatii okazywanej przez ludność
d. rezygnacja z uwłaszczenia chłopów, która spowodowała brak zainteresowania z ich strony aktywnym udziałem w walce o niepodległość

Cytadela – twierdza w Warszawie, w której stacjonował rosyjski garnizon, więzienie polityczne

1. Wielka Emigracja
2. Ugrupowania polityczne:
   -Towarzystwo Demokratyczne Polskie
   -Hotel Lambert
3. Sytuacja w Królestwie Polskim
4. Sytuacja w zaborze pruskim
5. Sytuacja w zaborze austriackim
6. Praca organiczna i praca u postaw