Wybory w Polsce mają na celu wyłonienie przedstawicieli sprawujących władzę w imieniu suwerena, czyli narodu.
Wynik wyborów powinien w jak największym stopniu odzwierciedlać wolę narodu.
Prawo wyborcze musi zapewniać wyłonienie stabilnej i skutecznej władzy.
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy reguluje organizację i przebieg wyborów do: Parlamentu Europejskiego, Sejmu RP, Senatu RP, Prezydenta RP, rad gmin, powiatów i sejmików wojewódzkich, na wójtów, burmistrzów, prezydentów miast.
- Zasady wyborów w Polsce
a. ordynacja wyborcza – system wyborczy obowiązujący w danej elekcji
b. przymiotniki wyborcze – podstawowe zasady obowiązujące w wyborach:
-bezpośredniość
-równość – każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów (równość formalna), o jednakowej wadze i znaczeniu (równość materialna),
-powszechność
-tajność głosowania
-proporcjonalność – każda z partii otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów. Alternatywą jest zasada większościowa – mandat uzyskuje ten kandydat, który zdobył najwięcej głosów w Polsce wybory do Sejmu mają charakter proporcjonalny a do Senatu – większościowy.
c. GŁOSOWANIE CZTEROPRZYMIOTNIKOWE
-obowiązuje w wyborach do Senatu RP, na Prezydenta RP, do rad gmin do 20 tys. mieszkańców, na wójtów, burmistrzów, prezydentów
-okręgi jednomandatowe w tym przypadku obowiązują w małych gminach, a pozostałe urzędy są jednoosobowe a więc wybory te są większościowe.
– senatorzy i radni w małych gminach wybierani są względną większością głosów – najlepszy wynik w okręgu wyborczym
– Prezydent RP i wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast musza uzyskać bezwzględną większość (połowa głosujących)
d. GŁOSOWANIE PIĘCIOPRZYMIOTNIKOWE
-Parlament Europejski, Sejm RP, rady gminy powiatów i sejmików wojewódzkich powyżej 20 tys.
– wybory proporcjonalne – bo są wybierani w okręgach wielomandatowych (próg wyborczy 5 i 8 %)
PIĘĆ PRZYMIOTNIKÓW WYBORCZYCH:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, iż „wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym”, są więc pięcioprzymiotnikowe.
Wybory do Senatu RP „są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym”. Wyboru senatorów dokonuje się według zasady większościowej, nie ma więc formalnego zastosowania zasada proporcjonalności.
DEMOKRACJA POŚREDNIA A BEZPOŚREDNIA
Representative democracy/ electoral democracy / indirect democracy is a type of democracy where representatives are elected by the public. So the power belongs to people, but they have their own representatives (eg. politican or institution). Representative democracy can be organized in different ways including both parliamentary and presidential systems of government.
In a pure or “direct” democracy the power to govern lies directly in the hands of the people. Direct democracy or pure democracy is a form of democracy in which the electorate decides on policy initiatives without elected representatives as proxies (pełnomocnik).
Examples of direct democracy:
Popular/citiziens initiative – inicjatywa ludowa/obywatelska = obywatelska inicjatywa ustawodawcza
– is a way for people to take an active part in making of policy or propose a new laws.
-circulation is needed – the process of gathering signatures.
– to prawo do przedstwienia parlamentowi projektu aktu prawnego i rozpoczęcia procesu ustawodawczego . Konieczność zebrania 100 000 głosów poparcia.
Art. 118 Konstytucji:
1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.
2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
Referendum, plebiscite or ballot measure (Głosowanie referendalne) is a direct vote by the electorate on a proposal, law, or political issue.
*Ballot (Karta do głosowania)
*Popular Vote – The vote for a candidate or issue made by the qualified voters.
SŁOWNIK TERMINÓW WYBORCZYCH: https://www.eac.gov/sites/default/files/glossary_files/Glossary_Polish.pdf
REFERENDUM
Przepisy: Konstytucja RP art 125 oraz ustawy: ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym oraz ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym
Polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania odpowiedzi pozytywnej „Tak” lub negatywnej „Nie” na postawione pytania albo na wyborze między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.
Referenda w Polsce po 1989 roku:
- w 1996 roku o powszechnym uwłaszczeniu obywateli (Lech Wałęs) i tzw. prywatyzacyjne – o niektórych kierunkach wykorzystania majątku państwowego (zarządzone przez Sejm). Oba ze względu na zbyt niską frekwencję okazały się niewiążące.
- referendum konstytucyjne – 1997 r. (prezydent Aleksander Kwaśniewski)w dniu, w którym Zgromadzenie Narodowe przyjęło ustawę zasadniczą. W referendum konstytucyjnym nie ma wymogu co najmniej 50-procentowej frekwencji. Liczy się zwykła większość głosów, zatem to referendum było rozstrzygające, mimo że wzięło w nim udział 42,86 proc. uprawnionych. Za przyjęciem konstytucji opowiedziało się 52,71 proc. głosujących, przeciwko było 45,89 proc. głosujących.
- 2003 r. Polacy decydowali, czy chcą, by Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. Referendum w sprawie wyrażania zgody na ratyfikację unijnego traktatu dotyczącego wejście Polski do Unii. Frekwencja wyniosła 58,85 proc.; referendum było wiążące. Za wejściem Polski do UE opowiedziało się 77,45 proc. głosujących, przeciwko było 22,55 proc.
- 2015 r. Polacy wypowiedzieli się w nim w sprawie jednomandatowych okręgów wyborczych, finansowania partii i zasady dotyczącej prawa podatkowego. (Bronisław Komorowski za zgodą Senatu). Frekwencja wyniosła w nim jedynie 7,80 proc., co oznacza, że było niewiążące.
- 2023 – referendum ogólnokrajowe przy okazji wyborów do Sejmu i Senatu
Referendum lokalne – Ustawa o referendum lokalnym – odbywa się na szczeblu samorządowym – 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy lub powiatu, 5% uprawnionych mieszkańców województwa. Frekwencja co najmniej 30%, połowa za.
Plebiscyt – wyrażenie, poprzez głosowanie, woli ludności w sprawie przyłączenia spornego terytorium do któregoś z istniejących państw lub utworzenia nowego, niezależnego państwa. Plebiscyt na Śląsku (1921)
Weto ludowe – w Polsce nie obowiązuje – istnieje jedynie na szczeblu lokalnym, zbliżone do referendum lokalnego.
W państwach demokratycznych obywatelom przysługuje prawo do udziału w kształtowaniu polityki państwowej.
Partycypacja – obywatele decydują w istotnych dla państwa sprawach (głosują w wyborach, współdecytują)
Konsultacje – proces podejmowania decyzji przez reprezentantów władzy (ludzie mogą wyrazić swoją opinię).
Informowanie – przekazanie podstawowych informacji o podejmowanych decyzjach.
Brak informacji – w państwach totalitarnych i autorytarnych.