Działalność partii politycznych w Polsce regulują (w jaki sposób? s. 150):
a. Konstytucja RP z 1997 r. (art. 11, art. 13)
b. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych
– ewidencje partii politycznych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie
– rejestracji dokonuje się na podstawie statutu – ustawa wymaga zgodności statutu z polskim prawem i zasadami demokracji
– partie mają zagwarantowany dostęp do mediów publicznych
– główne źródła finansowania: składki członkowskie, dochody z majątku, darowizny, spadki oraz subwencje z budżetu, finansowanie jest jawne
c. Kodeks wyborczy
2. Finansowanie partii politycznych (zasady otrzymania? s. 151):
– DOTACJE – SUBWENCJE
3. Etapy rozwoju systemu partyjnego Rzeczypospolitej Polskiej
Do 1989 r. w Polsce panował system partii hegemonicznej (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza oraz Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne). W 1989 r. wprowadzenie pluralizmu politycznego.
a. FAZA I (1989 – 1993) – rozwiązanie PZPR – utworzenie SLD, PSL – opozycja antykomunistyczna utworzyła swoje partie – UD – Unia Demokratyczna – Tadeusz Mazowiecki – PC – Partia Centrum – Jarosław Kaczyński
– system wielopartyjny, bardzo rozdrobniony
b. FAZA II (1993 – 2001) – zmiana ordynacji wyborczej do Sejmu RP (progi wyborcze 5% dla partii i 8% dla koalicji) –> konsolidacja i stabilizacja sceny partyjnej – do Sejmu w 1993 r. weszły: SLD, PSL, UD, Konfederacja Polski Niepodległej, Unia Pracy, Bezpartyjny Blok Wspierania Reform – wybory 1997 – prawica stworzyła koalicję – Akcję Wyborczą Solidarność – scena polityczna podzielona na obóz postkomunistyczny (SLD na czele) oraz postsolidarnościową prawicę (AWS). – po rozpadzie AWS powstały: PO oraz PIS.
Reformy systemu wyborczego tego okresu: – wybór metody D’Hondta przeliczania głosów na mandaty – przy rejestracji partii politycznej wprowadzono wymóg uzyskania poparcia 1000 obywateli (1997 r.) – wprowadzenie progów wyborczych – 5% dla partii i 8% dla koalicji
c. FAZA III (od 2001) – zanika podział na obóz postkomunistyczny oraz postsolidarnościową prawicę. – od 2005 r. na czele PIS, PO, SLD – rozpoczyna się konflikt PIS – PO
4. Kryteria klasyfikacji partii politycznych w Polsce: -kryterium gospodarczo-społeczne -światopoglądowe -stosunku do Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej -stosunku do integracji europejskiej
5. Charakterystyka głównych partii politycznych: -PIS -PO -SLD -PSL -Konfederacja Wolność i Niepodległość
Prawo cywilne normuje stosunki prawne (majątkowe i osobiste) pomiędzy podmiotami prawa prywatnego, a więc osobami fizycznymi i prawnymi.
Źródło: https://www.gazetaprawna.pl
2. Podstawowe pojęcia z zakresu prawa cywilnego
a. PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO:
* osoba fizyczna – każdy człowiek (ma prawa i obowiązki z zakresu prawa cywilnego, ale nie może stać się przedmiotem stosunków prawnych)
* osoba prawna – jednostka organizacyjna, która może wystąpić jako samodzielny podmiot prawa
b. ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
*zdolność prawna – posiada każda osobowa od urodzenia do śmierci – oznacza możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (np. bycie właścicielem jakiejś nieruchomości)
*zdolności do czynności prawnych – możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (możliwość dokonywania działań dzięki którym zmieni się stan cywilnoprawny, np. możliwość przekazania darowizny)
– nie posiadają– osoby do 13 roku życia lub ubezwłasnowolnionych
– ograniczona zdolność do czynności prawnych – osoby małoletnie po ukończeniu 13 roku życia i częściowo ubezwłasnowolnione
– pełna zdolność – po 18 roku życia (16 rok życia – kobiety zamężne)
c. PRZEDSTAWICIELSTWO- zastępowanie osoby, która nie ma prawa/możliwości/chęci osobistego działania:
– przedstawicielstwo ustawowe– każda osoba niepełnoletnia (nie ma zdolności do czynności prawnych) musi być reprezentowana przez przedstawiciela
– pełnomocnictwo – gdy zostaje wyznaczona druga osoba, która podejmuje w czyimś imieniu jakieś czynności (np. prawnik w toku procesu sądowego reprezentujący interesy klienta)
3. Prawo rzeczowe – zbiór regulacji dotyczących własności i innych sposobów korzystania z rzeczy (tj. przedmioty materialne):
*własność- posiadanie rzeczy, którą można samodzielnie dysponować i z niej korzystać.
4. Prawo spadkowe -spadek – dziedziczenie testamentowe -zachowek -dziedziczenie ustawowe
1. Systemy partyjne to całokształt relacji zachodzących pomiędzy wszystkimi partiami działającymi w danym państwie: -zadania i funkcje partii, -relacje pomiędzy ugrupowaniami i wewnątrz nich -relacje na linii partia – instytucje państwowe
System partyjny jest konieczny żeby mogła istnieć konkurencja międzypartyjna oraz legitymizacja władzy państwowej.
2. Klasyfikacja systemów partyjnych a. system jednopartyjny (monopartyjny, niekonkurencyjny) – w państwie działa tylko jedna partia. Aktualnie np. na Kubie (Komunistyczna Partia Kuby), Erytrea (Ludowy Front na rzecz Demokracji i Sprawiedliwości)
*wyróżnia się tu jeszcze system partii hegemonicznej (czyli jest więcej partii, ale tylko takie na które zgadzają się rządzący). Aktualnie system taki panuje w Chińskiej Republice Ludowej, Korei Północnej, Wietnamie i Laosie.
b. system dwupartyjny – w państwie działa wiele partii, ale dwie liczą się w wyborach, np. USA – Demokraci i Republikanie. Gwarancja stabilności rządów.
*system dwuipółpartyjny. np. w Niemczech Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD) i Unia Chrześcijańsko- Demokratyczna/ Unia Chrześcijańsko-Społeczna (CDU/CSU) + Zieloni lub Wolna Partia Demokratyczna (FDP)
c. system wielopartyjny – wady to niestabilność rządów, każda partia ma inny pomysł na rządzenie państwem
– system partii dominującej – istnieje wiele partii, z których tylko jedna jest w stanie zdobyć większość w parlamencie
– system dwóch partii dominujących– istnieje wiele partii, ale podczas wyborów łączą się w dwa rywalizujące bloki
– system kooperacji partii – podczas wyborów wszystkie partie prowadzą odrębną kampanię, a po ich zakończeniu przystępują do współpracy
–system dwublokowy – współpraca partii zgrupowanych w dwóch przeciwstawnych blokach politycznych
– system rozbicia partyjnego – brak zdecydowanego zwycięzcy w wyborach i konieczność tworzenia koalicji rządowej
4. Systemy partyjne wybranych państw demokratycznych
a. Stany Zjednoczone Ameryki
b. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
1. Uczestnicy sporów światopoglądowych: a. instytucje państwowe b. organizacje pozarządowe c. partie polityczne d. instytucje wyznaniowe
2. Wpływ mediów na przebieg sporów światopoglądowych a. pełnią funkcję dydaktyczną, rozpowszechniając obiektywną wiedzę na temat przedmiotu sporu b. umożliwiają rozpowszechnianie informacji na temat poglądów różnych uczestników sporu c. kształtują poglądy d. czasami przyczyniają się do zaostrzenia istniejących konfliktów światopoglądowych
3. Instytucje eksperckie uczestniczące w sporach światopoglądowych a. ośrodki badawcze (np. Centrum Badań Opinii Społecznej – CBOS) b. tzw. think thanki – z założenia, niezależny komitety doradcze zajmujące się badaniami i analizami dotyczącymi spraw publicznych c. ośrodki akademickie d. tzw. organizacje strażnicze (watchdog) – organizacja pozarządowe, zajmujące się monitorowaniem i upublicznianiem działań podejmowanych przez instytucje publiczne
4. Aktualne spory ideologiczne w Polsce a. aborcja („pro life”, pro choice”) // ABORTION https://ideologia.pl/aborcja/
Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży: -gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia matki (zabieg w każdym momencie ciąży) -kiedy ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (do 12 tygodnia ciąży) -22 października 2020 – Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność przesłanki embriopatologicznej przerywania ciąży i uznał, że legalizacja zabiegu przerwania ciąży, w przypadku gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, nie znajduje konstytucyjnego uzasadnienia.
b. eutanazja // EUTHANASIA -czyn lub zaniedbanie, które ze swej natury lub w intencji działającego powoduje śmierć w celu usunięcia wszelkiego cierpienia -zdrowa fizycznie nie może domagać się przerowadzenia eutanazji. To prawo dotyczy tylko osób nieuleczalnie chorych
Kodeks karny: Art. 150
§ 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Art. 151.
Kto namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 148
§ 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 2. Kto zabija człowieka:
ze szczególnym okrucieństwem,
w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
z użyciem materiałów wybuchowych,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 3. Karze określonej w §2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo oraz sprawca zabójstawa funkcjonariusza publicznego popełnionego podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa lub porządku publicznego.
§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. )
c. zapłodnienie in vitro // IN VITRO FERTILIZATION
PRZCIWNICY PODAJĄ, ŻE: – metoda jest niezgodna z wiarą Kościoła katolickiego i łamie prawo Boże. – zapłodnienie oznacza brak szacunku dla embrionu (czyli dziecka) – w warunkach laboratoryjnych powołuje się do życia embriony nadliczbowe – sztuczne zapłodnienie obarczone jest dużym ryzykiem poronienia i przez to niedoszli rodzice mogą mieć poważne problemy psychiczne.
d. związki homoseksualne // SAME-SEX RELATIONSHIP
LGBT – Lesbians, Gays, Bisexuals, Transgenders W niektórych państwach homoseksualizm jest przestępstwem – Iran – kara śmierci. Kiedyś postrzegany był również jako choroba.
Walka o równouprawnienie i legalizację związków homoseksualnych.
1989 – Dania zalegalizowała, większość krajów UE pozwala na tzw. związki partnerskie, status małżeństwa parom homoseksualnym przysługuje w Holandii, Belgii, Hiszpanii, Norwegii, Szwecji, Portugalii, Wielkiej Brytanii
e. inżynieria genetyczna (tzw. GMO) // GENETIC ENGINEERING (Genetically Modified Organisms)
Polega na zmianie cech dziedziczenia przez organizmy żywe przez ingerencję w materiał genetyczny.
EUGENIKA – próba stworzenia „lepszego” człowieka – negatywna – uniemożliwienie dziedziczenia „złych genów” -pozytywna – selekcja celem zwiększenia występowania w populacji genów uznawanych za pożądane.
Czy nowy homo sapiens sapiens będzie należał do tego gatunku czy już nie?
f. stosowanie kary śmierci (retencjoniści, abolicjoniści) // THE USE OF THE DEATH PENALTHY
Spór światopoglądowy ale również odnoszący się do filozofii prawa oraz pojmowania sprawiedliwości. Od najdawniejszych czasów dla niektórych był formą zadośćuczynienia za popełniany czyn. W czasach oświecenia narodziła się humanitarna doktryna prawa karnego, zakładająca że celem kary jest pozyskanie przestępcy dla społeczeństwa (resocjalizacja) – Cesare Beccaria.
RETENCJONIŚCI – zwolennicy kary śmierci ABOLICJONIŚCI – przeciwnicy
Partia polityczna – dobrowolna organizacja dążąca do zdobycia i utrzymania władzy w państwie w celu realizacji swojego programu politycznego. (CEL-STRUKTURA ORGANIZACYJNA – PROGRAM)
Współczesne partie polityczne powstały wraz z rozwojem zachodnich systemów parlamentarnych (np. wigowie i torysi – Wlk. Bryt.)
Ewolucja partii politycznych
a. koterie arystokratyczne – XVII i XVIII w. – głównym celem zdobycie władzy przez arystokrację – np. Familia Czartoryskich
b. kluby polityczne – XVIII – XIX w. – trzon stanowili posłowie zasiadający w parlamencie – posiadały przywódców i program polityczny – to ludzie o podobnych poglądach politycznych – jakobini w rewolucyjnej Francji
c. partie masowe – XIX w. – XXw. – powstały w wyniku demokratyzacji prawa wyborczego – miały program, rozbudowane struktury organizacyjne – były nastawione na pozyskiwanie jak największej liczby członków – partie komunistyczne, socjaldemokratyczne
d. partie wyborcze – od poł. XX w – nastawienie na wygrywanie wyborów – współczesne partie
3. Struktura – hierarchiczna: – organy lokalne podporządkowane centralnym, na szczycie prezes lub przewodniczący – elita partyjna, aktywiści, pozostali zarejestrowani działacze
4. Funkcje
5. Program polityczny partii – zawiera opis celów, jakie partia zamierza realizować po zdobyciu władzy, i sposobów ich osiągania
6. Podział partii politycznych
a. ze względu na zróżnicowanie programowe i światopoglądowe: – lewica – prawica – centrum
b. ze względu na ideologię: – konserwatywne – chrześcijańskie (chadeckie) – liberalne – socjalistyczne i socjaldemokratyczne – komunistyczne – ekologiczne
c. ze względu na stosunek do zasad konstytucyjnych państwa – prosystemowe (konstytucyjne) – antysystemowe (rewolucyjne) + partie protestu – nie kwestionują zasad demokratycznych ale chcą zmiany w wybranym obszarze
7. Diagram Nolana – David Nolan – podział sceny politycznej wg. dwóch osi ( 1. wolność osobista odnosi się do światopoglądu konserwatywnego i liberalnego; 2. wolność gospodarcza – różnica w postrzeganiu gospodarki od wolnego rynku do etatyzmu lub interwencjonizmu państwowego
Poniżej przykład na podstawie partii działających w 2017 r.
8. Podział socjopolityczny – spór między partiami odzwierciedla podziały polityczne i światopoglądowe w społeczeństwie. – Europa Zachodnia (podział kulturowo-etniczny, socjoekonomiczny, religijny, konflikt centrum -Europa Środkowo-Wschodnia (podział dotyczący transformacji ustrojowej, idei i tradycji narodowych, etatyzmu i wolnego rynku, związków z Kościołem i laicyzacji, wartości tradycyjnych i przemiany obyczajowej
Opinia publiczna – to zbiór poglądów, przekonań i ocen na określony temat, wyrażany jawnie przez znaczną część społeczeństwa.
Czynniki kształtujące opinię publiczną: a. media b. media społecznościowe c. partie polityczne d.instytucje społeczne
Ośrodki badania opinii publicznej: a. Ośrodek Badania Opinii Publicznej (OBOP) – powstał w latach 50. XX w. – pierwotnie należał do Telewizji Polskiej – w wyniku sprzedaży przeszedł na własność firmy Taylor Nelson Sofres (TNS) – obecnie działa jako TNS Polska
b. Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) – powstało w 1982 r – do początku lat 90-ych było pod kontrolą Urzędu Rady Ministrów – od 1997 r. jest niezależną fundacją
c. Instytut Badań Rynku i Opinii Publicznej
3. Sondaż (co to?) Jaką przybiera formę?
Sondaż nie pozwala na uzyskanie pełnej wiedzy na temat opinii publicznej, ponieważ…
4. Społeczny dowód słuszności –
5. Opinia publiczna skutecznie wpływa na decyzje polityków.
Mass media – co to, jakie są typy, kiedy powstały.
Funkcje mediów: a. informacyjna b. korelacyjna c. komunikacyjna d. opiniotwórcza e. kontrolna f. mobilizacyjna g. rozrywkowa h. interwencyjna i. rynkowa – gospodarcza j. edukacyjna
Standardy działania mediów w państwach demokratycznych
Partycypacja polityczna– uczestnictwo obywateli w życiu politycznym.
What is Political Participation? It is participation of citiziens in political life. It could be any action a citizen takes to influence their political system.
Political participation can take on many forms.
Formy partycypacji (types of political participation):
a. konwencjonalna – rutynowa, np. aktywność wyborcza, przynależność do partii politycznych / conventional participation use established institutions or representative government; it is campaigning for candidates and voting in elect.
b. niekonwencjonalna – związana z kontaktem osób ze światem polityki albo bezpośrednim uczestnictwem w polityce, polega na chęci wpływania na decyzje rządzących, np. poprzez organizację zgromadzeń, składanie petycji. (unconventional participation directly affects [wpływa bezpośrednio] the final governmental decisions)
Niedopuszczalne jest natomiast nieposłuszeństwo obywatelskie. Civil disobedience is unacceptable.
c. symboliczna – uczestnictwo w wydarzeniach politycznych bez poczucia sprawczości, np. udział w pierwszomajowych pochodach w czasach PRL. /symbolic participation – without sense of empowerment.
Demokracja uczestnicząca (partycypacyjna) – rozszerzanie zakres udziału obywateli w rządzeniu poprzez włączanie ich w procesy decyzyjne. (Po co? Jak obywatel się angażuje to czuje się bardziej odpowiedzialny za ojczyznę.)
Participatory democracy build decision-making processes with people (to involve them directly in the civil, social and economic life)
-budżet obywatelski pomaga w angażowaniu obywateli – gmina wydziela część pieniędzy z budżetu na różne działania obywatelskie.
Civic / participatory budget is a form of involvement of citizen in the decision-making processes on spending the municipality’s funding (budżet gminy/środki gminy). Budget is managed by citizens, they make decisions.
Aktywność wyborcza
frekwencja wyborcza (voter turnout)
absencja wyborcza (voter abstention)
kampanie profrekwencyjne (pre-voting compaign)
przymus wyborczy (compulsory voting/mandatory voting – vote is obligatory)
ZADANIE MATURALNE
O czynnikach wpływających na frekwencję wyborczą Dla aktywności lub bierności wyborczej w danym systemie istotne są rozwiązania instytucjonalne, przyjęte w nim i praktykowane. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim przymus głosowania. Innymi rozwiązaniami instytucjonalnymi, które zdecydowanie sprzyjają wysokiej frekwencji, są: głosowanie w dni wolne od pracy, możliwość głosowania pocztowego, możliwość głosowania przez pełnomocnika, możliwość oddania głosu przed wyborami.
Na podstawie: Kampania społeczna „Zmień kraj. Idź na wybory”. Raport o przebiegu kampanii i rekomendacje na przyszłość, Warszawa 2007, s. 5–6.
Wyjaśnij, które spośród wymienionych w tekście rozwiązań instytucjonalnych przyjętych w polskim systemie wyborczym ma największy wpływ na poziom frekwencji wyborczej.
5. Aktywność wyborcza w Polsce – na tle innych państw europejskich słaba. Rzadko przekracza 60%, w innych państwach często nie spada poniżej tego progu.
– Wysoki poziom absencji wyborczej świadczy o tym, że rozpowszechnione są postawy wyrażające obojętność polityczną lub antysystemowość (delegitymizację systemu politycznego).
-Powodem są również przyzwyczajenia z PRL (wybory nie miały rzeczywistego znaczenia), słabe przywiązanie do demokracji (za krótko), niezadowolenie z działalności partii politycznych.
-Chwiejność wyborcza – obywatele często zmieniają swoje preferencje odnośnie ugrupowań na jakie będą głosować.
6. Formy partycypacji niekonwencjonalnej: -zgromadzenie publiczne (cykliczne lub spontaniczne) – petycja -list otwarty
7. Nieposłuszeństwo obywatelskie – celowe lub ostentacyjne łamanie prawa, które uznawane jest za niesprawiedliwe lub niemoralne. Robi się tak, aby nagłośnić sprawę, pokazać obywatelom negatywne skutki obowiązywania prawa i doprowadzić do publicznej debaty, która doprowadzi do zmiany.
Czasami określa się je jako bierny opór – nie ma tu użycia siły. Osoba „nieposłuszna obywatelsko” ma świadomość sankcji i jest gotowa ponieść odpowiedzialność prawną.
*Martin Luther King – bojkot autobusowy – przeciw segregacji rasowej w USA
*Mahatma Gandhi – marsz solny – przeciwko brytyjskim władzom kolonialnym w Indiach
*Henry David Thoreau – 1846 wprowadził to pojęcie – odmówił płacenia podatku.
Elektroniczne nieposłuszeństwo obywatelskie – blokada strony internetowej (np. instytucji lub rządowej) w proteście przeciw działaniom podjętym przez określone podmioty.
