Autor: Paulina Stelmaszczyk

1. Polityka gospodarcza – oddziaływanie organów państwowych na procesy gospodarcze.
   -określanie celów gospodarczych i społecznych
   -wybór metod i narzędzi do realizacji celów gospodarczych
   -gospodarcza polityka zagraniczna (stosunki gospodarcze i handlowe z innymi państwami)
   -państwo może ją regulować (daje pieniądze, wprowadza podatki, uchwala budżet)

Co decyduje o kształcie polityki gospodarczej?
A. uwarunkowania wewnętrzne państwa
-wprowadzanie/zdejmowanie podatków
-zaplecze gospodarcze, technologiczne, surowcowe danego państwa

B. uwarunkowania zewnętrzne państwa
-wykorzystanie położenia geopolitycznego
-wykorzystanie stosunków międzynarodowych
-układów handlowych

W realizowaniu polityki gospodarczej organy władzy publicznej korzystają z :

-instrumentów pośrednich (tzw. bodźce -normy kształtujące decyzje i zachowania ekonomiczne podmiotów prywatnych np. taryfy celne, stopy i ulgi podatkowe, stopy procentowe, regulowanie kursów walut)

-instrumentów bezpośrednich (nakazy np. płaca minimalna oraz zakazy np. zakaz handlu narkotykami)

II. Funkcje polityki gospodarczej:
-funkcja alokacyjna
-funkcja stabilizacyjna
-funkcja redystrybucyjna
-funkcja adaptacyjna

III. Cele polityki gospodarczej
-systemowo-polityczne
-społeczne
-obronno-militarne
-ekologiczne
-ekonomiczne

IV. Modele polityki gospodarczej (rozwiązania przyjęte w danym państwie dot. sposobu realizacji spraw gospodarczych, relacji między instytucjami regulującymi gospodarkę oraz rozdzielanie zasobów)

GOSPODARKA CENTRALNIE STEROWANA

GOSPODARKA RYNKOWA

V. Podmioty polityki gospodarczej w Polsce:

a. Organy władzy:
-Sejm i Senat (ustawa budżetowa, wysokość podatków, prawo gospodarcze)
-Rada Ministrów (wyłączna inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, opracowuje projekt budżetu i kieruje jego wykonaniem, potem przedstawia sprawozdanie z realizacji)
-Prezydent (podpisuje ustawę budżetową i inne ustawy regulujące gospodarkę)
-Jednostki samorządu terytorialnego
-Organy władzy sądowniczej
-NBP – wyłączne prawo emisji pieniędzy, regulowanie działalności banków, stabilizacja krajowego systemu finansowego)

b. Organy nadzoru i regulatorzy
-Komisja Nadzoru Finansowego – nadzór nad rynkiem finansowym – Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad Komisją
-Komitet Stabilności Finansowej – działa na rzecz stabilności systemu finansowego
-Urząd Ochrony Konsumentów i Konkurencji – chroni interesy konsumentów i prowadzi politykę antymonopolową (zasady wolnego rynku)

c. Agencje rządowe
-Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
-Polska Agencja Inwestycji i Handlu
-Agencja Rozwoju Przemysłu
-Polski Fundusz Rozwoju

d. Organizacje ponadnarodowe
-Unia Europejska
-Światowa Organizacja Handlu
-Międzynarodowy Fundusz Walutowy
-Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

+Agencje ratingowe (osoba prawna, której działalność obejmuje wystawianie ratingów kredytowych – oceniają zdolność kredytową)
+Reprezentanci grup interesu i grup społecznych i zawodowych

FINANSE PUBLICZNE
-organy władzy publicznej realizując swoje obowiązki ponoszą WYDATKI.
-zadania publiczne finansowane są ze ŚRODKÓW PUBLICZNYCH (środki jakie wpływają na rachunek władz publicznych)

-FINANSE PUBLICZNE to procesy gromadzenia i wydatkowania środków, dzięki którym sektor publiczny może istnieć (w tych procesach biorą udział organy i instytucje państwowe odpowiedzialne za wytwarzanie pieniężnych środków publicznych – Sejm, Senat, Rada Ministrów, NBP).
-Finanse publiczne dzielą się na finanse państwa, finanse jednostek samorządu terytorialnego, finanse systemu ubezpieczeń społecznych.
-SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH – tworzą podmioty finansowane ze środków budżetu państwa (ZUS, NFZ, uczelnie, instytucje kultury, urzędy skarbowe, itp.)

BUDŻET PAŃSTWA – to plan finansowy na jeden rok kalendarzowy (ROK BUDŻETOWY). Nad jego realizacją czuwa minister właściwy ds. finansów.

W jego skład wchodzą:
-DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA – środki pieniężne pobierane przez władzę publiczną od podmiotów zewnętrznych i przeznaczone na realizację zadań publicznych. W ich skład wchodzą:
*dochody podatkowe – podatek od towarów i usług, podatek PCC – podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek od spadków i darowizn, podatek CIT – podatek dochodowy od osób prawnych, PIT – podatek dochodowy od osób fizycznych) i wydatki, przychody i rozchody, deficyt i sposoby jego pokrycia.
*dochody niepodatkowe – dywidendy (wynagrodzenie za udzielenie kapitału, inwestujesz –> ktoś Ci potem za to wypłaca $), cła (od towarów i usług sprzedawanych międzynarodowo), opłaty administracyjne, opłaty za wykorzystywanie gruntu
*wydatki – wynikają z prowadzonej polityki gospodarczej. Najwięcej z wydatków pochłania spłata DŁUGU PUBLICZNEGO (spłata zadłużenia podmiotów sektora finansów publicznych) oraz ubezpieczenia społeczne, administracja, szkolnictwo wyższe, bezpieczeństwo publiczne.

Różnica między dochodami a wydatkami to NADWYŻKA BUDŻETOWA (jeżeli +) lub DEFICYT BUDŻETOWY (jeżeli wydatków jest więcej niż wpływów)

*przychody publiczne wynikają z przeprowadzonych przez państwo operacji zwrotnych (sprzedaż papierów wartościowych, spłata kredytów przez różne podmioty , z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i majątku samorządów terytorialnych).
*rozchody – na kredyty, pożyczki udzielane przez państwo oraz spłatę uch zadłużenia, środki na zakup papierów wartościowych

DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU CENTRALNEGO:
Źródła dochodów:
-podatki
-cła
-wpłaty
-odsetki
-dochody
grzywny i mandaty
-zapisy, spadki, darowizny
-środki z UE

Kierunki wydatków:
-obsługa długu publicznego
-środki na funkcjonowanie organów władzy publicznej
-wpłaty do budżetu UE
-subwencja na szkolnictwo
-subwencja dla jednostek samorządu terytorialnego
-subwencje dla partii politycznych
-dotacje na zadania wynikające z ustaw

PROCEDURA UCHWALANIA USTAWY BUDŻETOWEJ:
1. Przygotowanie projektu – inicjatywa ustawodawcza Rady Ministrów (TYLKO!) – oni opracowują i dają Sejmowi do zatwierdzenia (musi być 3 mies. przed rozpoczęciem nw. roku budżet. )
2. Uchwalenie Ustawy – sejmowa Komisja Finansów Publicznych bierze udział w obradach, Sejm i Senat mogą wprowadzić poprawki. Mogą pracować nad ustawą budżetową max 4 mies. –> jeżeli się nie mieszczą w terminie można skrócić kadencję parlamentu. Sejm uchwala ustawę budżetową, prezydent ją podpisuje (nie ma prawa weta, ale może skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego)
3. Wykonanie budżetu – Rada Ministrów jest odpowiedzialna za wykonanie budżetu (+minister finansów).
4. Kontrola wykonania budżetu (Rada Ministrów się rozlicza, przekłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej)

STRATEGIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO PAŃSTWA
-Strategia SOR (Strategia odpowiedzialnego rozwoju) – zawiera cele i kierunki rozwoju gospodarczego oraz uwarunkowania tego rozwoju.

Umowa społeczna – porozumienie (domniemane lub rzeczywiste) między jednostkami żyjącymi w tzw. stanie natury na mocy którego może zaistnieć władza publiczna wraz ze stanowionym prawem oraz instytucja państwa i organizacja życia zbiorowego.

Głównymi twórcami umowy społecznej byli: Thomas Hobbes, John Locke, Jean Jacques Rousseau.

Wg. teorii umowy społecznej nie można zmuszać jednostki do wyrzeczenia się własnych ambicji na rzecz dobra całego społeczeństwa.

REGULAMIN I KARTA ZGŁOSZENIA <<KLIK>>

How does society affect an individual?
W jaki sposób społeczeństwo wpływa na jednostkę?

Przeczytaj tekst „Dzikie dzieci” (s.15)

1.Humans are social beings because they need the support of others just to survive.

2. Ancient sources of social thought

Plato (Platon) – was a Greek philosopher born in Athens. He founded the Platonist school of thought and the Academy, the first institution of higher learning on the European continent.  His teacher was Socrates and his student was Aristotle.
-no human being is self-sufficient (samowystarczalny)
-people work together to create a state
-everyone has a specific function in the society

Aristotle – Greek philosopher, he founded the Lyceum
-he is the creator of classical antropological theory
-he said, that humans was allegedly (rzekomo) social animals and could not function outside groups.
-ability to communicate and ability to speak are human features

Marcus Tullius Cicero was a Roman philosopher
-humans need community life (życie zbiorowe – w sensie wspólnoty)
-explains and justifies (uzasadnia i wyjaśnia) the natural law in the context of state
-natural law is  universal rules governing the social world

Seneca wasas a Roman Stoic (Stoicism is a school of philosophy) philosopher and writer.
-people need others, not state

 Saint Augustine (Augustine of Hippo) – theologian, philosopher, bishop, author of many important works.
-everyone is a part of the social community no matter where he comes from

1. Czym są polityki publiczne?
2. Od czego zależą polityki publiczne?
3. Zasady polityk publicznych:
   -zasada zrównoważonego rozwoju
   -zasada niedyskryminacji
   -zasada solidarności
   -zasada spójności
   -zasada dobra publicznego i demokratycznego państwa
4. Podmioty polityk publicznych (wewnętrzne i zewnętrzne)
5. Proces tworzenia polityki publicznej

1. What is a human being? What makes a human being special? What distinguishes human from animal?
   
   -human spirit – dusza ludzka
   -language
   -the ability to abstract thinking
   -creation of culture
   -free will – wolna wola
   -human dignity – godność ludzka
   
   
2. Philosophical antropology (Philosophy of man) is the science of human nature.
   
3. Cognitive studies – interdisciplinary scientific study of the mind.
   
   
   WHAT EXIST?

1. The philosophical concepts of man

Metaphysics – metafizyka (science of the being/existence).

*Being/existence  is the material or immaterial existence of a thing.

Ontology – ontologia (science of the structure of being). Nauka o strukturze bytu, rzeczywistości.

Jak zbudowany jest byt?
Monism – monizm – wszystko co istnieje zbudowane jest z jednej substancji.

Dualism – dualizm – byt składa się z dwóch substancji: materii (ciała, substancji fizycznej) oraz ducha (idei, formy, to co niedostępne dla zmysłów)

Pluralizm – istnieje wiele substancji niematerialnych/duchowych a w świecie zmysłowym moga one przejawiać się w formie cielesnej.

Czym jest to co istnieje?
Spiritualism – spirytualizm – istnieje tylko substancja duchowa, która jest budulcem wszystkiego (czy nasze istnienie jest tylko wymysłem naszego umysłu?)

Materialism – materializm – realne są tylko byty materialne, czyli dostępne dla zmysłów.

Główne kierunki antropologii filozoficznej:

MONIZM
Monizm spirytualistyczny
George Berkley – świat to wytwór ludzkiej świadomości – nie ma tu żadnych substancji materialnych – wszystko co namacalne jest wytworem naszego umysłu – tylko Bóg może obserwować rzeczywistość taką jaka jest (czyli tę duchową)

Monizm materialistyczny
Byt jest materią (świat składa się z atomów) – człowiek jest tylko ciałem – Karol Marks, Fryderyk Engels i marksizm przykładem

DUALIZM
Dualizm radykalny (spirytualistyczny)
-Człowiek jest złożony z duszy i ciała
-Platon mówił o nieśmiertelnej duszy i śmiertelnym ciele – śmierć uwolni duszę, która jest ograniczona przez ciało
-św. Augustyn z Hippony duch ludzki jest doskonały, ponieważ jest najbliżej Boga; ciało przeszkadza i oddala od Boga (poprzez potrzeby cielesne i dążenie do zdobywania dóbr doczesnych)
-Kartezjusz „Cogito ergo sum” człowiek to dusza (myśląca) i ciało (cielesne i zmysłowe doznania)

Dualizm umiarkowany
-ciało i dusza są ze sobą nierozerwalnie związane – nie mogą istnieć bez siebie
-Arystoteles – byt składa się z materii (ciało) i formy (dusza) – dusza stanowi źródło życiowej energii, bez niej nie można istnieć
-św. Tomasz z Akwinu – byt cielesny składa się z formy (aktu) oraz materii (możności) – potrzebne są dusza i ciało żeby można istnieć

PERSONALIZM
-XX w.
-nurt związany z chrześcijaństwem
-pojęcie osoby ludzkiej i godności
-osoba ludzka jest bytem nadrzędnym, dlatego należy podporządkować życie społeczne jednostkom
-ks. Karol Wojtyła – człowiek jest duszą ucieleśnioną = ciałem obdarzonym duszą – (łac. corpore et anima unus) – jedność duchowo-cielesna

Obszary refleksji filozoficznej

1. Człowiek w społeczeństwie (na ile człowiek jest w społeczeństwie autonomiczny?)
   
   *Indywidualnizm – człowiek jest najwyższym dobrem, więc powinien być jak najbardziej niezależny od instytucji państwowych i innych osób
   *Kolektywizm – najwyższym dobrem są wspólnoty i inne zbiorowości społeczne, dlatego jednostka musi się podporządkować.
   
   
2. Poznanie rzeczywistości (jak człowiek zdobywa wiedzę?)
   
   *Racjonalizm – najważniejszy w procesie poznania jest rozum (intelekt) – to cecha ludzka wyróżniająca człowieka (potrafi myśleć i wyciągać wnioski)
   *Empiryzm – zmysły pełnią kluczową rolę (najpierw odbieramy bodźce, potem składamy je w całość i formujemy wnioski)
   
   
3. Wybieranie i decydowanie (czy człowiek zawsze kieruje się wolną wolą? czy różne czynniki mają wpływ na podejmowane przez niego decyzje?)
   
   *Woluntaryzm – koncepcja wolności woli – każdy posiada wolną wolę i decyduje według swojego sumienia, każdy ma prawo wyboru
   *Determinizm – wolna wola ograniczona jest czynnikami środowiskowymi – nasze postępowanie zależy od sytuacji i innych
   
   
4. Uczucia i emocje (w jakim stopniu wpływają one na człowieka?)

*Emocjonalizm – uczucia motywem działania
*Empatyzm – powinniśmy wczuwać się w sytuację innych osób, aby zrozumieć dlaczego postępuje tak a nie inaczej
*Emotywizm – nasze decyzje wynikają głównie z uczuć, racjonalne poznanie oddalone na dalszy plan

I. Definicja państwa (wg. Jellinka):
-suwerenna terytorialnie (TERYTORIUM) –  territory
-przymusowa organizacja (LUDZIE) – forced organization
-wyposażona we władzę, którą sprawują powołane do tego instytucje (WŁADZA) – central authority.

Państwo wg. Arystotelesa – wspólnota ludzi (podział na obywateli i pozostałych, którzy też są potrzebni) dążąca do realizacji zasad etycznych (dobra, sprawiedliwości) –> dla zainteresowanych artykuł >>KLIK<<

Państwo wg. marksistów (Marxists) powstało w wyniku walki klas. (główni teoretycy: Karol Marks, Fryderyk Engels). Rewolucja miała zlikwidować państwo będące formą ucisku proletariatu przez klasy wyższe. Włodzimierz Lenin pisał:  „Państwo jest machiną do utrzymywania panowania jednej klasy nad drugą. „
–> artykuł >>KLIK<<

II. CECHY PAŃSTWA:

a. suwerenność  (national sovereignty).
– suwerenność wewnętrzna (internal sovereignty)
– suwerenność zewnętrzna (external sovereignty)

b. terytorium

c. przymusowość (władza) (state compulsion)

III. GENEZA (POCHODZENIE) PAŃSTWA

1. Teoria teistyczna (teo– od gr. theos – bóg)
   -działanie sił boskich
   -św. Tomasz z Akwinu  – od Boga pochodzi idea władzy, a państwa są dziełem ludzi (jeżeli władca źle państwem rządzi, ludzie mogą go tej władzy pozbawić)

b. Teorie umowy społecznej (social contract theory)
-państwo jest rezultatem umowy między społeczeństwem a władzą (dla zachowania pokoju i bezpieczeństwa)
-powstały w nowożytności: Thomas Hobbes, John Locke, Jean Jacques Rousseau
-społeczeństwo niezadowolone może się zbuntować i wypowiedzieć posłuszeństwo

c. teorie podboju i przemocy
-państwo powstało w wyniku podboju ludów słabszych przez silniejsze
– Ludwik Gumplowicz

d. koncepcja marksistowska
-powstanie państwa w wyniku przejęcia władzy bogatszych nad ubogimi (przewaga ekonomiczna = przejęcie władzy)
-podatki narzucone przez silniejszych
-główni teoretycy: Karol Marks, Fryderyk Engels

IV. Funkcje państwa:
-wewnętrzna
-zewnętrzna
-gospodarczo-organizatorska
-socjalna
-kulturalno-oświatowa
-wychowawcza

KARTY PRACY

V. Władza państwowa – relacja w której rządzący narzucają rządzonym określone normy postępowania i egzekwują ich przestrzeganie.

a. Władza jest zorganizowana (organy, instytucje, urzędy, biurokracja), suwerenna (powinna być niezależna) oraz zawiera elementy przymusu (bo rządzący wymuszają przestrzeganie prawa)

b. Aby mogła funkcjonować musi być legitymizacja władzy (legitimization of power)– uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji, powszechne przekonanie, że sprawowanie władzy przez określone podmioty jest zasadne, usprawiedliwione

c. typy legitymizacji władzy wg. Webera:

– legitymizacja tradycyjna – opiera się na przekonaniu lub tradycji, że sprawowanie władzy przez daną osobę jest słuszne

– legitymizacja charyzmatyczna – opiera się na przekonaniu, że rządzący posiada wyjątkowe cechy, predysponującego go do sprawowania władzy

– legitymizacja legalna – opiera się na obowiązujących w państwie przepisach prawnych

WOS

Podstawa programowa wiedzy o społeczeństwie 2022
Podstawa programowa wiedzy o społeczeństwie 2019

Program nauczania 2022
Program nauczania 2019

Rozkład materiału

*Wymagania na oceny klasa 1 – nowa podstawa programowa 2022
*Wymagania na oceny klasa 2
*Wymagania na oceny klasa 3
*Wymagania na oceny klasa 4

HISTORIA I TERAŹNIEJSZOŚĆ

Podstawa programowa
Program nauczania
Przedmiotowy system oceniania

HISTORIA

-zakres podstawowy

Podstawa programowa
Program nauczania. Historia. Zakres podstawowy. Nowa edycja 2022
Program nauczania. Historia. Liceum i technikum. Zakres podstawowy
Przedmiotowy system oceniania. Historia. Klasa 1. Zakres podstawowy 2022
Przedmiotowy system oceniania. Historia. Klasa 2. Zakres podstawowy
Przedmiotowy system oceniania. Historia. Klasa 3. Zakres podstawowy
Przedmiotowy system oceniania. Historia. Klasa 4. Zakres podstawowy

-zakres rozszerzony

Podstawa programowa
Program nauczania. Historia. Zakres rozszerzony. Nowa edycja 2022
Program nauczania. Historia. Liceum i technikum. Zakres rozszerzony
Przedmiotowy system oceniania. Historia. Klasa 1. Zakres rozszerzony 2022
Przedmiotowy system oceniania. Historia. Klasa 2. Zakres rozszerzony
Przedmiotowy system oceniania. Historia. Klasa 3. Zakres rozszerzony
Przedmiotowy system oceniania. Historia. Klasa 4. Zakres rozszerzony

Wybory w Polsce mają na celu wyłonienie przedstawicieli sprawujących władzę w imieniu suwerena, czyli narodu.

Wynik wyborów powinien w jak największym stopniu odzwierciedlać wolę narodu.

Prawo wyborcze musi zapewniać wyłonienie stabilnej i skutecznej władzy.

Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy reguluje organizację i przebieg wyborów do: Parlamentu Europejskiego, Sejmu RP, Senatu RP, Prezydenta RP, rad gmin, powiatów i sejmików wojewódzkich, na wójtów, burmistrzów, prezydentów miast.

1. Zasady wyborów w Polsce
   a. ordynacja wyborcza – system wyborczy obowiązujący w danej elekcji
   b. przymiotniki wyborcze – podstawowe zasady obowiązujące w wyborach:
   -bezpośredniość
   -równość – każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów (równość formalna), o jednakowej wadze i znaczeniu (równość materialna),
   -powszechność
   -tajność głosowania
   -proporcjonalność – każda z partii otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów. Alternatywą jest zasada większościowa – mandat uzyskuje ten kandydat, który zdobył najwięcej głosów w Polsce wybory do Sejmu mają charakter proporcjonalny a do Senatu – większościowy.
   
   c. GŁOSOWANIE CZTEROPRZYMIOTNIKOWE
   -obowiązuje w wyborach do Senatu RP, na Prezydenta RP, do rad gmin do 20 tys. mieszkańców, na wójtów, burmistrzów, prezydentów
   -okręgi jednomandatowe w tym przypadku obowiązują w małych gminach, a pozostałe urzędy są jednoosobowe a więc wybory te są większościowe.
   – senatorzy i radni w małych gminach wybierani są względną większością głosów – najlepszy wynik w okręgu wyborczym
   – Prezydent RP i wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast musza uzyskać bezwzględną większość (połowa głosujących)
   
   d. GŁOSOWANIE PIĘCIOPRZYMIOTNIKOWE
   -Parlament Europejski, Sejm RP, rady gminy powiatów i sejmików wojewódzkich powyżej 20 tys.
   – wybory proporcjonalne – bo są wybierani w okręgach wielomandatowych (próg wyborczy 5 i 8 %)

PIĘĆ PRZYMIOTNIKÓW WYBORCZYCH:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, iż „wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym”, są więc pięcioprzymiotnikowe.

Wybory do Senatu RP „są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym”. Wyboru senatorów dokonuje się według zasady większościowej, nie ma więc formalnego zastosowania zasada proporcjonalności.

DEMOKRACJA POŚREDNIA A BEZPOŚREDNIA

Representative democracy/ electoral democracy / indirect democracy is a type of democracy where representatives are elected by the public. So the power belongs to people, but they have their own representatives (eg. politican or institution).  Representative democracy can be organized in different ways including both parliamentary and presidential systems of government.

In a pure or “direct” democracy the power to govern lies directly in the hands of the people. Direct democracy or pure democracy is a form of democracy in which the electorate decides on policy initiatives without elected representatives as proxies (pełnomocnik). 

Examples of direct democracy:

Popular/citiziens initiative – inicjatywa ludowa/obywatelska = obywatelska inicjatywa ustawodawcza
– is a way for people to take an active part in making of policy or propose a new laws.
-circulation is needed – the process of gathering signatures.
– to prawo do przedstwienia parlamentowi projektu aktu prawnego i rozpoczęcia procesu ustawodawczego . Konieczność zebrania 100 000 głosów poparcia.

Art. 118 Konstytucji:
1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.
2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Referendum, plebiscite or ballot measure (Głosowanie referendalne) is a direct vote by the electorate  on a proposal, law, or political issue.
*Ballot (Karta do głosowania)
*Popular Vote – The vote for a candidate or issue made by the qualified voters.

SŁOWNIK TERMINÓW WYBORCZYCH: https://www.eac.gov/sites/default/files/glossary_files/Glossary_Polish.pdf

REFERENDUM
Przepisy: Konstytucja RP art 125 oraz ustawy: ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym oraz ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym

Polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania odpowiedzi pozytywnej „Tak” lub negatywnej „Nie” na postawione pytania albo na wyborze między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.

Referenda w Polsce po 1989 roku:

• w 1996 roku o powszechnym uwłaszczeniu obywateli (Lech Wałęs) i tzw. prywatyzacyjne – o niektórych kierunkach wykorzystania majątku państwowego (zarządzone przez Sejm). Oba ze względu na zbyt niską frekwencję okazały się niewiążące.
• referendum konstytucyjne – 1997 r. (prezydent Aleksander Kwaśniewski)w dniu, w którym Zgromadzenie Narodowe przyjęło ustawę zasadniczą. W referendum konstytucyjnym nie ma wymogu co najmniej 50-procentowej frekwencji. Liczy się zwykła większość głosów, zatem to referendum było rozstrzygające, mimo że wzięło w nim udział 42,86 proc. uprawnionych. Za przyjęciem konstytucji opowiedziało się 52,71 proc. głosujących, przeciwko było 45,89 proc. głosujących.
• 2003 r. Polacy decydowali, czy chcą, by Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. Referendum w sprawie wyrażania zgody na ratyfikację unijnego traktatu dotyczącego wejście Polski do Unii. Frekwencja wyniosła 58,85 proc.; referendum było wiążące. Za wejściem Polski do UE opowiedziało się 77,45 proc. głosujących, przeciwko było 22,55 proc.
• 2015 r. Polacy wypowiedzieli się w nim w sprawie jednomandatowych okręgów wyborczych, finansowania partii i zasady dotyczącej prawa podatkowego. (Bronisław Komorowski za zgodą Senatu). Frekwencja wyniosła w nim jedynie 7,80 proc., co oznacza, że było niewiążące.
• 2023 – referendum ogólnokrajowe przy okazji wyborów do Sejmu i Senatu

Referendum lokalne – Ustawa o referendum lokalnym – odbywa się na szczeblu samorządowym – 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy lub powiatu, 5% uprawnionych mieszkańców województwa. Frekwencja co najmniej 30%, połowa za.

Plebiscyt – wyrażenie, poprzez głosowanie, woli ludności w sprawie przyłączenia spornego terytorium do któregoś z istniejących państw lub utworzenia nowego, niezależnego państwa. Plebiscyt na Śląsku (1921)

Weto ludowe – w Polsce nie obowiązuje – istnieje jedynie na szczeblu lokalnym, zbliżone do referendum lokalnego.

W państwach demokratycznych obywatelom przysługuje prawo do udziału w kształtowaniu polityki państwowej.

Partycypacja – obywatele decydują w istotnych dla państwa sprawach (głosują w wyborach, współdecytują)

Konsultacje – proces podejmowania decyzji przez reprezentantów władzy (ludzie mogą wyrazić swoją opinię).

Informowanie – przekazanie podstawowych informacji o podejmowanych decyzjach.

Brak informacji – w państwach totalitarnych i autorytarnych.