Fenicjanie i Izraelici

1. Izrael:
   a. uwarunkowania geograficzne
   
   b. zajęcia ludności
   
   c. koczowniczy tryb życia części ludności, ponieważ…
   
   d. Kanaan zamieszkiwali Hebrajczycy (Izraelici, Żydzi) – dzieje opisane w Biblii na podstawie Pięcioksięgu – pierwszych pięć ksiąg:
   – pochodzenie semickie, 12 koczowniczych plemion, pochodzą od Abrahama – opuścił miasto Ur i dotarł do Kanaan, miał syna Izaaka, a ten Jakuba – potomków Jakuba nazywano Izraelitami
   – synowie Jakuba osiedlili się w Egipcie (Niewola egipska)
   – Mojżesz –> wyprowadził lud swój z Egiptu (Morze Czerwone, Góra Synaj) i wrócił do Kanaan w Palestynie (Filistyni, walka)
   – XI w. p.n.e. – założenie Królestwa Izraela (Seul, Dawid, Salomon) –> rozpadło się na Izrael (płn.) i Judeę (płd.) ze stolicą w Jerozolimie
   -Izrael podbity przez Asyryjczyków (VIII w. p.n.e)
   – Judea podbita w 586 r. p.n.e przez Nabuchodonozora II (niewola babilońska)
   – 538 r. p.n.e – Babilonia podbita przez Persów – Żydzi wrócili do Palestyny
   
2. Judaizm:
   -monoteizm
   – Jahwe
   – prorocy (np. Mojżesz) – przekazują prawdy wiary od Boga
   – Żydzi to naród wybrany
   -bałwochwalstwo – modlenie się do posągów
   – wskrzeszenie po śmierci, sąd ostateczny, życie wieczne w królestwie niebieskim
   -świątynia jerozolimska – tylko tam przebywa Jahwe (Rzymianie zburzyli w I w. n.e.
   – święte księgi judaizmu: Tora (5 ksiąg: Genezis – Rodzaju, Exodus – Wyjścia, Leviticus -Kapłanów, Numeri – Liczb, Deuteronomium – Powtórzonego Prawa), komentarz do Tory to Talmud – zbiór norm regulujących życie wyznawców judaizmu.
   – symbole: gwiazda Dawida (sześcioramienna), menora,
   -organizacja: autonomiczne gminy – rabin na czele
   – synagoga – bożnica – miejsce modlitw
   
   

1. Ludy indoeuropejskie – II tys. p.n.e. – ze stepów czarnomorskich:
   a. Ariowie –> Indie
   b. Medowie i Persowie –> teren Iranu
   c. Hetyci –> Azja Mniejsza –> walczyli z Egiptem XIV/XIII w. p.n.e
   
   *„Ludy Morza” – ok. XIII i XII w. p.n.e. wtargnęły na wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego, doprowadziły do destabilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu (między innymi przyczyniły się do upadku kultury mykeńskiej i zagroziły starożytnemu Egiptowi).
   
2. Fenicja
   a. położenie geograficzne
   b. Tyr, Sydon, Byblos, Ugarit, Arados
   c. mało ziemi uprawnej – trzeba sprowadzać
   d. niekorzystne położenie geopolityczne (Egipt – Hetyci – Mezopotamia) – podporządkowane przez sąsiadów, I tys. p.n.e. przez Persów, IV w. p.n.e. przez Aleksandra Macedońskiego
   e. rzemiosło, handel, doskonali żeglarze (Morze Śródziemne) – biżuteria złota i srebrna, purpurowe tkaniny, przeźroczyste szkło, handel drewnem (cedr libański), winem, oliwą, miedzią, niewolnikami.
   f. tworzyli miasta-państwa –> król, rada starszych, duże znaczenie arystokracji
   g. kolonizacja fenicka –> basen Morza Śródziemnego (Afryka Płn., Malta, Sycylia, Sardynia), najważniejszą kolonią Kartagina (wojny punickie), kolonie fenickie były niezależne od metropolii (inaczej niż greckie)
   
3. Imperium Perskie:
   a. Państwo Medów (VII w. p.n.e. uzyskało niezależność) – podbicie Asyrii
   b. Cyrus I Wielki – pokonał Medów, zdobył Babilon, Syrię, Fenicję, Palestynę.
   c. Kambyzes – podbił Egipt i kolonie greckie w Afryce Płn.
   d. Dariusz I Wielki – rozszerzył granice po rzekę Indus, toczył wojny z Grekami (490 r. p.n.e – Maraton)
   e. Kserkses – 480 – 479 r. p.n.e – wojny z Grekami
   f. Dariusz III – ostatni król perski, Aleksander Macedoński go pokonał

g. system polityczny:
-monarchia despotyczna i „król królów” (ziemskie wcielenie Ahura-Mazdy)
-satrapie i satrapowie
-„nieśmiertelni”
– drogi
h. religia – mazdaizm – walka dobra i zła (religia dualistyczna) –> Ahura – Mazda to dobry bóg, a Aryman zły
– Zoroaster (Zaratustra) – prorok – modyfikacja mazdaizmu –> zaratustryzm

Przydatne słownictwo – Kindom of Israel:
Yahweh – Jahwe
The Ancestor of Israel was Jacob – przodkiem/protoplastą Izraelitów był Jakub = All people of Israel descended (pochodzili) from Jacob
The Canaan – the Holy Land – the Land of Israel
The Israelites – Izraelici
Hebrews – Hebrajczycy
The Assyrian, Babylonian, Persian and Macedonian empires conquered this region.
The Torah – Tora
the Hebrew language – język hebrajski
Judaism – monotheistic religion
Five Books of Moses – pięcioksiąg
Jerusalem – Jerozolima