Mapy pochodzą ze strony wlaczpolske.pl
Ziemie polskie w XIX w. – zmiany
Postawy Polaków w zaborach:
Lojalizm (Trójlojalizm) – część społeczeństwa zrezygnowała z dążeń niepodległościowych i okazywała posłuszeństwo władzom.
Pozytywizm – nawoływał do pracy organicznej oraz wspieranie i kształcenia biedniejszych warstw społeczeństwa. Celem było uczynienie z Polaków nowoczesnego narodu. Walkę o niepodległość odsuwano na czas późniejszy. Pozytywizm miał dużo zwolenników w zaborze rosyjskim.
Walka z rusyfikacją, germanizacją – podstawą polskości stał się język polski, historia, tradycja i katolicyzm. W związku z tym miało miejsce tajne nauczanie (inaczej tajne komplety):
-uczono historii, języka polskiego, omawiano literaturę polską itp.,
-kursy dla kobiet w Warszawie tzw. Uniwersytet Latający,
-w Wilnie działało Towarzystwo Oświaty Narodowej, które było głównym ośrodkiem polskiej tajnej oświaty poza dawnym Królestwem Polskim.
ZABÓR ROSYJSKI
1.Represje popowstaniowe
-likwidacja autonomii –> Królestwo Polskie –> Kraj Nadwiślański (na czele generał-gubernator)
-rusyfikacja:
*likwidacja polskich urzędów, sądów i budżetu
*językiem urzędowym język rosyjski
*nauka w szkołach po rosyjsku (tylko religia po polsku) –> wzrost analfabetyzmu
*likwidacja szkół wyższych – Cesarski Uniwersytet Warszawski z rosyjskim językiem wykładowym
-represje:
*wprowadzenie administracji i szkolnictwa rosyjskiego
*Kościół katolicki
*deportacje, zsyłki, skazanie na katorgę
*ograniczanie roli szlachty (nośnik kultury i tradycji polskiej)
2. „Noc apuchtinowska” – Aleksandr Apuchtin – kurator ds. oświaty –> bezwzględnie rusyfikować polskie szkoły
-wyrzucano polskich nauczycieli ze szkół
-język polski przedmiotem nieobowiązkowym uczonym po rosyjsku
-szpiegowanie, wzmożony nadzór szkół
-umniejszanie osiągnięciom kultury i historii polskiej
-karanie za używanie języka polskiego.
3. Pozytywizm – program przebudowy społeczeństwa i okres literatury (ok. 1864 – 1890):
-krytyka powstań
-praca organiczna – dążenie do postępu gospodarczego kraju i rozwoju kulturalnego społeczeństwa, zwłaszcza chłopów,
-praca u podstaw – kształcenie chłopów, rozbudzanie ich świadomości narodowej.
ZABÓR PRUSKI
a. germanizacja (od 1871 nasilona):
-Kulturkampf – walka o czystość narodową = walka z Kościołem katolickim i polskością
*usuwanie języka polskiego ze sfery publicznej (ze szkół, urzędów, sądownictwa)
*walka z kościołem (kontrola nauczania, zamykanie seminariów, likwidacja szkolnictwa zakonnego) – sprawa abp Mieczysława Ledóchowskiego
-rugi pruskie – 1885 r – przymusowe wysiedlenie ponad 30 tysięcy polskich osadników (tych bez obywatelstwa)
-wykupywanie ziemi od Polaków przez Komisję Kolonizacyjną (1886) i przekazywanie niemieckim chłopom
-HAKATA – Związek Wspierania Niemczyzny na Kresach Wschodnich
– 1904 – zabroniono Polakom wznoszenia zabudowań na zakupionych parcelach bez zgody magistratu.
Sprawa Michała Drzymały
Michał Drzymała stał się symbolem walki z władzami pruskimi.
-1908 – „ustawa kagańcowa” – nie wolno w przestrzeni publicznej używać języka polskiego (60%)
b. praca organiczna – wymuszona konkurencją z niemieckimi gospodarstwami: dobra organizacja, nowoczesne metody rolnicze, kółka rolnicze oraz stowarzyszenia umacniające solidarność między Polakami,
c. strajk dzieci polskich we Wrześni (1901)
ZABÓR AUSTRIACKI
Austro – Węgry
– dynastia Habsburgów, państwo wielonarodowe (Niemcy, Węgry, Polacy)
– w Austrii w latach 60. XIX w. przeprowadzono głębokie reformy ustrojowe –> spowodowane przegraną w wojnie z Francją i Piemontem (1859) oraz Prusami i Włochami (1866)
– Franciszek Józef I
– monarchia absolutna –>monarchia konstytucyjna
– funkcjonują sejmy krajowe (kompetencje ustawodawcze dot. spraw poszczególnych prowincji)
– 1867 – zawarto ugodę z Węgrami i powstało państwo dualistyczne (Austro-Węgry) – unia realna
1. Autonomia galicyjska (1861)
-ziemie zaboru austriackiego były zwykłą prowincją Cesarstwa Austrii)
– podjęto starania o nadanie autonomii Galicji (politycznej i kulturalnej)
-o statecznie uzyskano ją w 1867 r. (wtedy powstały A-W)
Autonomia – ograniczona suwerenność – częściowa niezależność ludności stanowiącej mniejszość w danym kraju.
- Statut Krajowy dla Galicji – określał jej ustrój
- Sejm Krajowy – lokalny parlament
-siedzibą był Lwów
-wybierany według kurialnej ordynacji wyborczej (kurie to grupy wyborców określone cenzusem majątkowym I-wielka własność (uprzywilejowani, mandaty 30%), II – izby przemysłowo-handlowe, III – wielkie miasta, IV – gminy wiejskie)
-uchwala budżet, nakłada podatki, wyłania lokalny rząd czyli Wydział Krajowy i wybiera przedstawicieli do ogólnoaustrackiego parlamentu (.
-cesarz musi zatwierdzić ustawy - Wydział Krajowy – rząd
-kadencja 6 lat
-zarządza finansami, kulturą gospodarką, budownictwem i opieką społeczną - Namiestnik – reprezentuje cesarza – Polak – Agenor Gołuchowski
*Kazimierz Badeni – namiestnik Galicji, premier Austrii – „polskie rządy” w Austrii - Rada Szkolna Krajowa – odpowiada za system edukacji w Galicji
-odejście od germanizacji
– walka z analfabetyzmem
-polska administracja i szkolnictwo (uniwersytety w Krakowie i Lwowie, Akademia Sztuk Pięknych, Politechnika Lwowska, Akademia Umiejętności w Krakowie)
-wolność prasy i stowarzyszeń, partii politycznych (konserwatyści i liberałowie-demokraci walczący ze sobą)
Galicja „polski Piemont” – podobnie jak z Piemontu wyszła idea zjednoczenia Włoch, tak samo w Galicji miał się rozpocząć proces odradzania państw polskiego.
Problem narodowościowy – POLACY >=< UKRAIŃCY
-chłopi biedni (emigrują za granicę bo w miastach ciężko o pracę)
-Polacy – ziemianie, Ukraińcy – masy chłopskie –> z tego powodu ograniczano możliwość zasiadania chłopów w Sejmie Krajowym
-Ukraińcy chcą walczyć o swoje państwo.
-Żydzi – w miastach – chasydzi – konserwatywni –> antysemitym.
| Źródło 1. Statut krajowy z 26 lutego 1861 r. |
§ 1. Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim reprezentowane będzie w sprawach krajowych przez Sejm Krajowy.
§ 2. Prawa reprezentacji krajowej […] wykonywane będą albo przez sam sejm, albo przez Wydział Krajowy.
§ 3. Sejm Krajowy składa się ze 150 członków, a to:
a) z [arcybiskupów i biskupów katolickich i grecko-katolickich]
b) z rektorów uniwersytetów krakowskiego i lwowskiego
c) ze stu czterdziestu i jeden posłów wybranych, jako to:
I. z 44 posłów z klasy wielkich posiadaczy gruntowych
II. z 23 posłów miast […] i z izb handlowych i przemysłowych
III. z 74 posłów reszty gmin Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Krakowem.
§ 4. Do Kierownictwa Sejmu Krajowego mianuje cesarz […] marszałka krajowego i zastępcę jego
[…]
§ 11. Wydział Krajowy, jako zawiadowczy i wykonawczy organ reprezentacji krajowej składa się pod przewodnictwem marszałka z 6 członków z grona krajowego wybranych.
[…]
§ 16. Sejm Krajowy powołany jest do współdziałania przy wykonywaniu władzy prawodawczej […] i wysyłać ma do izby posłów Rady Państwa 38 członków […].
§ 17. […] Do każdej ustawy krajowej potrzeba przyzwolenia Sejmu Krajowego i sankcji cesarza.
§ 18. Za sprawy krajowe uznają się:
I. Wszelkie rozporządzenia tyczące się:
1. kultury krajowej
2. budowli publicznych
3. zakładów dobroczynności
4. budżetu i składania rachunków krajowych […].
[w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 238-239.
PYTANIA DO TEKSTU:
1. Wyjaśnij, w jaki sposób sytuacja polityczna monarchii Habsburgów wpływała na politykę zaborcy austriackiego wobec Polaków.
2. Jakie były uprawnienia Sejmu Krajowego?
3. Przedstaw skład Sejmu Krajowego.
4. Jakie grupy społeczne miały największą reprezentację w Sejmie Krajowym?
5. Kto wchodził w skład Sejmu Krajowego z urzędu?
6. Jak nazywał się organ wykonawczy Sejmu Krajowego?
7. Jaką rolę odgrywał cesarz w stanowieniu praw krajowych?
| Źródło 2. Ustawa językowa z 22 czerwca 1867 r. |
Zgodnie z uchwałą sejmu mojego Królestwa Galicji i Lodomerii i Wielkiego Księstwa Krakowskiego postanawiam, co następuje:
Art. 1. Prawo stanowienia o języku wykładowym w szkołach ludowych służy tym, którzy szkołę utrzymują.
Art. 2. Jeżeli szkoła ludowa pobiera zasiłek z funduszów publicznych, prawo stanowienia, który z języków, polski albo ruski, ma być wykładowym, wykonywa gmina wspólnie z władzą szkolną krajową w ten sposób, że orzeczenia gminy ulegają zatwierdzeniu władzy szkolnej krajowej.
Art. 3. W każdej szkole ludowej, w której część uczęszczającej młodzieży używa polskiego, część zaś ruskiego języka, ten język, który nie jest wykładowym, będzie obowiązkowym przedmiotem nauki w granicach szkole odpowiednich.
Począwszy od trzeciej klasy wszystkich wyższych szkół ludowych język niemiecki jest obowiązkowym przedmiotem nauki.
[w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 241.
PYTANIA DO TEKSTU
1. Odpowiedz, kiedy i w jakich okolicznościach doszło do polonizacji szkolnictwa w Galicji?
2. Kto decydował o języku wykładowym w szkołach na terenie Galicji?
3. Czy na podstawie zacytowanego dokumentu dowiadujemy się o stosunkach narodowościowych w Galicji?
4. W jaki sposób uwzględniono w ustawie językowej prawa ludności ukraińskiej?
| Źródło 3. Rozporządzenie językowe z 5 czerwca 1869 r. |
Na mocy najwyższego postanowienia z dnia 4 czerwca 1869 r. wydają ministrowie […] rozporządzenie dla Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim.
§ 1. Cesarsko-królewskie władze i urzędy […] używać będą w służbie wewnętrznej języka polskiego.
[…]
§ 4. Wszystkie cesarsko-królewskie kasy i cesarsko-królewskie urzędy pieniędzmi zawiadujące, mają wszelkie dzienniki i wykazy kasowe […] prowadzić nadal w języku niemieckim.
[w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 244.
PYTANIA DO TEKSTU
1. Odpowiedz, w jakich okolicznościach doszło do polonizacji administracji w Galicji?
2. W jakich dziedzinach administracji pozostawiono prymat języka niemieckiego? Dlaczego podjęto taką decyzję?
Mapa Polski z XIX w. – porównanie z terenem dzisiejszym