Stalinizm określenie typu scentralizowanej dyktatury wprowadzonej przez Józefa Stalina w ZSRR, która stanowiła połączenie marksizmu, leninizmu, kultu jednostki Stalina.
Okres rządów Stalina 1924 – 1953 (umiera 5 marca i następuje tzw. postalinowska odwilż, proces destalinizacji)
W Polsce okres stalinowski: 1948 – 1956 —> wprowadzono w
państwie polskim system rządów wzorowany na systemie radzieckim.
Cechy charakterystyczne stalinizmu:
*wszechwładza PZPR
Zjednoczenie ruchu robotniczego (PPS + PPR) – grudzień 1948
-I sekretarzem Bolesław Bierut
PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
-struktura organizacyjna jest hierarchiczna:
Komitet Centralny (KC)
Komitety wojewódzkie (KW)
Komitety powiatowe, gminne, miejskie oraz dzielnicowe.
Podstawowe Organizacje Partyjne (POP) – np. zakłady pracy, wieś lub inne (emeryci, gospodynie domowe)
-w ten sposób realizuje się zasadę „centralizmu demokratycznego” – bezwzględne podporządkowanie organów niższych wyższym (teoretycznie członkowie partii debatują nad decyzjami, ale w rzeczywistości muszą się dopasować) – POPy nie mają więc realnej władzy
ZJAZD – posiada najwyższą władzę w partii (np. zatwierdzał plan 5-letni, uchwalał statut, określał linię polityczną partii oraz wybierał najwyższe władze partyjne. W zjeździe brali udział delegaci – komuniści wybrani z niższych szczebli struktury partyjnej. Zjazdy odbywały się w odstępie 4–5 lat.
KOMITET CENTRALNY – wybierany przez Zjazd, najwyższa władzę partyjna w okresie między zjazdami. Obrady plenarne KC (min. raz na 3 miesiące). KC wybierał I sekretarza KC, Sekretariat, Biuro Polityczne (BP). Komitet Centralny podejmował decyzje w formie uchwał. Dotyczyły one praktycznie każdej dziedziny życia kraju: gospodarki, kultury, spraw zagranicznych, obronności, edukacji itd.
I sekretarz KC, Biuro Polityczne – najważniejszy człowiek w ówczesnej Polsce i faktyczna głowa państwa. (Bolesław Bierut, Edward Ochab, Władysław Gomułka, Edward Gierek, Stanisław Kania, Wojciech Jaruzelski oraz Mieczysław Rakowski). Reprezentował partię, sprawował nadzór nad siłami zbrojnymi (jako Szef Komitetu Obrony Kraju), kierował pracą Biura Politycznego oraz sekretariatu.
Biuro Polityczne skupiało najważniejszych polskich komunistów. W jego składzie znajdowali się tacy ludzie, jak Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Hilary Minc, Roman Zambrowski, Ignacy Loga-Sowiński czy Mieczysław Moczar.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza posiadała rozbudowane struktury. Istniały organy centralne oraz terenowe. W obu przypadkach możemy wyróżnić władzę wykonawczą: BP, I sekretarze, sekretarze oraz egzekutywy odpowiedniego szczebla, władzę uchwałodawczą tworzoną przez komitety centralny i powiatowe oraz zjazd, a także władzę kontrolną, w skład której wchodziły komisje rewizyjne i komisje kontroli partyjnej (Centralna Komisja Kontroli Partyjnej, Centralna Komisja Rewizyjna).
Zjawisko nomenklatury – ludzie uprzywilejowani, obsadzanie stanowisk ludźmi wiernymi partii
*sowietyzacja armii – Konstanty Rokossowski (wicepremier i minister obrony narodowej marszałek Związku Sowieckiego został marszałkiem Polski – bezpośrednio podporządkowany ZSRR) przeprowadził czystki w armii (procesy pokazowe, eliminacja oficerów II RP i zastępowanie ich oficerami z ZSRR
*terror
-działa bezpieka (UB)
-eliminacja przeciwników politycznych, podziemia niepodległościowego i tych, którzy nie zgadzali się z przyjętą ideologią,
-kontrola społeczeństwa (system donosicieli, szczególnie zwracano uwagę na grupy ludzi podejrzanych o wrogi stosunek do państwa i ustroju: żołnierzy AK, byłych ziemian, inteligencję, duchownych itp.)
-procesy pokazowe
-nie ma możliwości obrony (zasada domniemania niewinności nie obowiązuje)
-swobody obywatelskie nie są przestrzegane
*indoktrynacja
-ujednolicenie wszystkich organizacji społecznych i młodzieżowych, podporządkowanie ich jednej ideologii,
*cenzura i propaganda
*socrealizm (realizmu socjalistycznego),
*walka z Kościołem katolickim,
*wprowadzenie systemu gospodarczego wzorowanego na systemie radzieckim
-nacjonalizacja przemysłu, likwidacja prywatnych banków i handlu
-gospodarka centralnie sterowana (plany pracy narzuca) – Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego – Hilary Minc (plan sześcioletni 1950 – 1955)
-kolektywizacja – łączenie gospodarstw i tworzenie w spółdzielnie – likwidacja własności prywatnej – obowiązkowe dostawy żywności
-tworzenie PGRów – Państwowych Gospodarstw Rolnych