Polityka na ziemiach wcielonych do ZSRS (w obronie mniejszości białoruskiej i ukraińskiej – marionetkowe państwa Zachodnia Białoruś i Zachodnia Ukraina)
Przemiany gospodarcze – sowietyzacja
a. nacjonalizacja przemysłu
b. kolektywizacja rolnictwa (tworzenie kołchozów- spółdzielni wiejskich i sowchozów – państwowych gospodarstw rolnych)
c. niekorzystna dla społeczeństwa wymiana walut
d. likwidacja własności prywatnej (majątki ziemskie, sklepy, zakłady przemysłowe)
Sowietyzacja społeczeństwa
a. przymusowe nadawanie obywatelstwa – paszportyzacja, język rosyjski oficjalny
b. przymusowy pobór do Armii Czerwonej
c. indoktrynacja (w szkołach programy nauczania), przemianowanie nazw ulic, nazw uczelni, zablokowanie przepływu informacji (w kinach, teatrach tylko dzieła radzieckie), prześladowania kościoła
d. eliminacja elit
Terror – działalność NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR
Prosowiecka działalność polskich komunistów – Wanda Wasilewska.
Deportacje Polaków w głąb ZSRS
a. pierwsza deportacja 9/10 II 1940 r.
b. liczbę deportowanych szacuje się na 330-370 tys. osób
c. łagry, kołchozy, kopalnie
d. zbrodnia katyńska
– umieszczenie polskich jeńców wojennych w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie
– egzekucje polskich jeńców w Katyniu, Charkowie i Kalinie – maj i kwiecień 1940 r.
– cmentarze pomordowanych w Katyniu, Piatichatkach koło Charkowa i Miednoje koło Kalinina
– łącznie zamordowano około 22 tys. oficerów i przedstawicieli polskiej inteligencji
******
Atak Niemiec na Związek Sowiecki – 22 czerwca 1941 r. –> sprzymierzeniec? –
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych z ZSRR
– Układ Sikorski-Majski – 30 lipca 1941 r.
-pakt Ribbentrop – Mołotow stracił moc
-zgoda na tworzenie armii polskiej w ZSRS – wywiezionych i przebywających „specjalnych miejscach osiedlenia” (Upss… wydało się…) – 14 sierpnia 1941 umowa wojskowa: armia pod dowództwem Naczelnego Wodza gen. Andersa, formowana w ZSRS, uposażenie Brytyjczyków i Sowietów (Leand-Lease-Act) – chętnych dużo, ale po sowieckich łagrach mało który jest w formie
-amnestia dla polskich więźniów w ZSRS (protokół dodatkowy)
Amnestia — ustawowy, powszechny akt łaski polegający na całkowitym lub częściowym darowaniu kary oraz jej prawnych następstw w stosunku do osób, które się dopuściły pewnej kategorii przestępstw.
-brak zapisu o granicy wschodniej
—>kryzys rządowy – premier podpisał bez porozumienia z prezydentem aby przyśpieszyć zawarcie porozumienia
2. Od początku 1942 r. stosunki polsko-sowieckie się pogarszają:
-dwuulicowa polityka Stalina (na ziemiach polskich powstaje komunistyczna Polska Partia Robotnicza) zależna od niego i nieuznająca władz polskich na uchodźctwie.
******
Działalność polskich komunistów:
GRUPA INICJATYWNA – zrzucona na spadochronach do centralnej Polski celem utworzenia partii komunistycznej:
– Marceli Nowotko (I sekretarz Komitetu Centralnego PPR, jak Nowotko zastrzelony, I sekretarzem Finder (aresztowało go Gestapo), potem Władysław Gomułka.)
– Paweł Finder
– Bolesław Mołojec
utworzyli w Warszawie PPR – 5 stycznia 1942 r. – mają działać w tajemnicy i rzekomo bez powiązań z Moskwą
Tworzą Gwardię Ludową – własną siłę zbrojną (nazwa jak w strukturach AK) – nie działają na terenach radzieckich a polskich (czyli uznają linię Curzona)
CEL: Przygotować grunt dla Armii Czerwonej i Stalina.
Gwardia Ludowa –> Armia Ludowa (styczeń 1944) –> przeciwwaga dla AK – Michał Rola-Żymierski – agent sowiecki, generał zdegradowany i skazany za malwersacje finansowe w II RP —> walczą z Niemcami ale też z AK –> po wkroczeniu Armii Czerwonej i Armii Polskiej w ZSRS tworzą ludowe Wojsko Polskie.
-formowanie armii nie przebiega zgodnie z planem – Sowieci chcą Polaków wysyłać na front jako mięso armatnie, Anders chce pokazać opinii międzynarodowej, że Polacy walczą w swojej sprawie u boku aliantów —> decyzja o ewakuacji armii polskiej z ZSRS do Iranu.
-W styczniu 1943 r. narzucono Polakom obywatelstwo sowieckie (zaciąg do Armii Czerwonej), Powstaje Związek Patriotów Polskich (Wanda Wasilewska na czele).
Celem ZPP było zorganizowanie wojska polskiego w ZSRS, które
walczyłoby u boku Armii Czerwonej i które kontrolowałaby lewica komunistyczna. ZPP głosił hasła sprzeczne z programem rządu emigracyjnego.
******
Rząd polski wobec zbrodni katyńskiej
a. niemiecki komunikat o odkryciu grobów w Katyniu – 13 kwietnia 1943 r.
b. interwencja władz polskich w Międzynarodowym Czerwonym Krzyżu
c. zerwanie prze Związek Radziecki stosunków dyplomatycznych z rządem polskim – 25/26 kwietnia 1943 r.
Śmierć gen. Władysława Sikorskiego i rekonstrukcja rządu
a. katastrofa w Gibraltarze – 4 lipca 1943 r.
b. Stanisław Mikołajczyk premierem rządu londyńskiego
c. gen. Kazimierz Sosnkowski Naczelnym Wodzem
******
Rozwój PPR
W listopadzie 1943 ogłoszony zostaje program PPR „O co walczymy?”:
– o powrót do państwa polskiego ziem północnych i zachodnich,
– odmawiano Delegaturze Rządu na Kraj i rządowi emigracyjnemu prawa
sprawowania władzy ze względu na ich podstawy prawne (konstytucja
kwietniowa),
– po wojnie władzę w kraju powinien przejąć rząd tymczasowy wyłoniony w
demokratycznych wyborach. Jego najważniejszymi zadaniami będą:
*nacjonalizacja wielkiego przemysłu, banków i transportu,
*przeprowadzenie radykalnej reformy rolnej
*zorganizowanie i uzbrojenie milicji ludowej do walki z anarchią,
*wprowadzenie szerokich swobód demokratycznych
* wprowadzenie planowania do gospodarki narodowej.
-nie poruszono kwestii polskiej granicy wschodniej.
-odmówiono rządowi emigracyjnemu prawa sprawowania władzy na ziemiach polskich.
-PPR dąży do przejęcia władzy na ziemiach polskich.
Powstanie KRN
Krajowa Rada Narodowa (KRN) 1943/1944 – polski parlament komunistyczny (pod kontrolą PPR) – Bolesław Bierut, Edward Osóbka – Morawski – ma funkcję reprezentacji narodu, opozycja względem rządu emigracyjnego.
W odpowiedzi Polskie Państwo Podziemne powołuje Radę Jedności Narodowej i ogłasza deklarację „O co walczy Naród Polski”.
Od jesieni 1943 r. obóz londyński i obóz lewicy podjęły rywalizacje o władzę nad przyszłym państwem polskim.
Powstanie PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
– organ wykonawczy dla KRN – unika się nazwy „rząd” bo wciąż jest rząd emigracyjny
– powstaje w Moskwie 20 lipca 1944 r., na spotkaniu delegacji KRN i komunistów polskich w ZSRR (przedstawicie ZPP –Związku Patriotów Polskich i Centralnego Biura Komunistów Polskich – CBKP).
– powstaje ponieważ wojska radzieckie zbliżały się do Bugu – linii Curzona,
która miała być wschodnią granicą państwa polskiego.
-PKWN składał się z 15 członków: 10 działaczy ZPP i
CBKP, 5 działaczy KRN (5 komunistów, 4 ludowców, 3 socjalistów, 1 demokrata, 2 bezpartyjnych) –> przedstawiciele różnych partii pod kontrolą ZPP.
-na czele Edward Osóbka – Morawski (zastępcy Wanda Wasilewska i Andrzej Witos)
Powstanie PKWN ogłoszono w pierwszym wyzwolonym na zachód od Bugu polskim mieście – Chełmie Lubelskim 22 lipca 1944 r. –> potem siedziba przeniesiona do Lublina
– Manifest PKWN – program polityczny:
– zapowiadał reformę rolną
– znosił konstytucję kwietniową
– nie uznawał rządu polskiego na uchodźstwie
– zapowiadał wprowadzenie w Polsce rządów demokratycznych
******
Polska Lubelska – okres od momentu ogłoszenia powstania PKWN 22.07.1944 r. do chwili powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) w 28.06. 1945 r.
Najwyższy organ to Krajowa Rada Narodowa (KRN), a organem
władzy wykonawczej – PKWN, a od 31.12.1944 r. Rząd Tymczasowy.
Działalność PKWN:
-26 lipca 1944 – porozumienie z ZSRR – dot. Armii Czerwonej działającej na ziemiach polskich
-27 lipca 1944 – porozumienie z ZSRR w sprawie granicy – uznanie linii Curzona
(wybuch powstania warszawskiego)
– 9 września 1944 – podpisanie umów o wymianie ludności z Białoruską i Ukraińską Socjalistyczną Rep. Rad., a następnie 22 listopada z Litewską Socjalistyczną Rep. Rad.
Kryzys rządowy w listopadzie 1944 r.
a. podanie się Stanisława Mikołajczyka do dymisji
b. powołanie rządu Tomasza Arciszewskiego (PPS)
27 grudnia 1944 – ZSRR uznaje PKWN jako oficjalny rząd polski
-wprowadzane są kolejne reformy gospodarcze (reforma rolna)
-toczy się walka z podziemiem (rozwiązanie tajnych organizacji wojskowych, zachęcanie do wstępowania w szeregi Wojska Polskiego)
-wprowadzane są dekrety wyjątkowe skierowane przeciwko opozycji (AK) – żołnierze wyklęci
– Armia Krajowa została rozwiązana przez gen. Leopolda Okulickiego 19 I 1945 r. –-> w miejsce AK została utworzona organizacja Niepodległość (NIE), utworzono także zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN), działają Stronnictwa Narodowego i Narodowe Siły Zbrojne (NSZ).
31 XII 1944 r. PKWN został przekształcony w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej z Edwardem Osóbką-Morawskim jako premierem
(konferencja w Jałcie – 4 – 11 luty 1945) – krótki okres dwuwładzy, Stalin uznaje Rząd Tymczasowy, a alianci rząd londyński.
Polityka faktów dokonanych Stalina zwycięża, alianci nie będą walczyć o Polskę.
******
Walka z opozycją
– aresztowanie i proces szesnastu (czerwiec 1945 r.) – proces pokazowy – NKWD działa – schwytano ich pod pretekstem zaproszenia na rozmowy.
– działalność Ministerstwo Bezpieczeństwa Wewnętrznego: Urzędu Bezpieczeństwa (UB – bezpieka), Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) i Milicji Obywatelskiej (MO)
– obława augustowska – operacja wojskowa przeprowadzona w lipcu 1945 roku przez oddziały Armii Czerwonej, wojska NKWD oraz wydzielone oddziały wojska polskiego i Urzędu Bezpieczeństwa, której celem było rozbicie i likwidacja oddziałów podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego
Powstaje TRJN – 28 czerwca 1945 – wbrew wcześniejszym deklaracjom TRJN był zdominowany przez komunistów
– premierem Edward Osóbka-Morawski
– Stanisław Mikołajczyk (SL) i Władysław Gomułka („raz zdodytej władzy nie oddamy nigdy”)) wicepremierami
-5 lipca 1945 – USA i Wlk. Bryt. uznały TRJN
(Konferencja Wielkiej Trójki w Poczdamie 17 lipca – 2 sierpnia 1945)
KOMUNIŚCI ZALEGALIZOWALI SWOJĄ WŁADZĘ.
Rozwiązanie Rady Jedności Narodowej (podziemny parlament)
-Odezwa Rady Jedności Narodowej do Polaków i narodów sprzymierzonych tzw. testament Polski Walczącej – 1 lipca 1945 r. – spis warunków jakie powinien spełnić ustrój demokratycznej Polski (demokratyczne wybory, niezależne związki zawodowe, zwolnienie aresztowanych, zaprzestanie grabieży i wywozu majątku, Wojsko Polskie bez oficerów sowieckich)
-Stanisław Mikołajczyk stara się podjąć rozmowy z komunistami, licząc że unikniemy sowieckiej dominacji nad Polską.
Stanisław Mikołajczyk:
-premier rządu emigracyjnego
-poseł do KRN i na Sejm Ustawodawczy
-minister rolnictwa w TRJN
-przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego
-obawiając się aresztowania i wyroku śmierci zwrócił się do ambasady USA o pomoc w ewakuacji (z Gdyni w tajemnicy przemycony na Baltavi)
-po ucieczce na Zachód pozbawiony obywatelstwa polskiego (przywrócone pośmiertnie)
Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)
-twórcą i przywódcą był Stanisław Mikołajczyk
-było największą legalną partią opozycyjną
-PSL miało ogromne poparcie w całym kraju i we wszystkich środowiskach antykomunistycznych
******
TRJN miał przeprowadzić wolne wybory. PPR odsuwa je w czasie (aparat terroru, kontrola społeczeństwa, przygotowanie najlepszych metod fałszowania wyników). Komuniści chcieli rozdzielić mandaty tworząc blok wyborczy (PPR, PPS, SL, SD, SP i PSL). Mikołajczyk się nie zgodził.
Referendum ludowe – 30 czerwca 1946 r.
–PSL nie chce wspólnego bloku, pada propozycja przeprowadzenia referendum. –wyniki sfałszowane.
CELE: zwiększenie zaufania do rządzących, umożliwienie wyrażenia opinii na temat sytuacji w kraju, odwleczenie wyborów, przetestowanie metod politycznych służących sfałszowaniu wyborów.
Pytania:
1. Czy jesteś za zniesieniem senatu?
2. Czy jesteś za utrwaleniem reform społeczno-gospodarczych?
3. Czy chcesz utrwalenia granicy zachodniej Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej?
PSL przyjęło stanowisko, że należy głosować na 1 pytanie przecząco. Odpowiedź twierdząca oznaczałaby publiczne poparcie dla władzy.
Materiały pochodzą z zasobów IPN (https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/propaganda/70791,Referendum-Ludowe-w-1946-r.html)
Zgodnie z oficjalnymi danymi udział wzięło 85% uprawnionych do głosowania.
Pytanie 1 – 68,2 na TAK
Pytanie 2 – 77,3 na TAK
Pytanie 3 – 91,4 na TAK
PSL obliczyło głosy z Krakowa:
1 – 83,3% NIE
2 – 59% NIE
3 – 30% NIE (70%TAK)
Wybory do Sejmu Ustawodawczego – 19 I 1947 r.
-władze komunistyczne stosowały represje wobec działaczy Polskiego Stronnictwa Ludowego
-wybory przeprowadzone według ordynacji wyborczej dającej duże możliwości fałszerstw (np. podmiany głosów w drodze w obwodowych do okręgowych komisji wyborczych, tylko Komisja Centralna mogła liczyć głosy, komisje wyborcze powtawały w jednostkach wojskowych, w wojsku głosowanie na rozkaz)
– utworzenie tzw. Bloku Demokratycznego w skład którego wchodziły:
*Polska Partia Robotnicza (PPR)
*Polska Partia Socjalistyczna (PPS)
*Stronnictwo Ludowe (SL)
*Stronnictwo Demokratyczne (SD)
Wyniki oficjalne:
Wyniki wg. Mikołajczyka:
-74% poparcia dla PSL
– złożono protest na ręce ambasadorów trzech mocarstw zachodnich – brak reakcji
Polska pod rządami Małej konstytucji
– 19 luty 1947 r.
-ustrój parlamentarny
– prezydentem Bolesław Bierut
-duże uprawnienia otrzymała Rada Państwa
-rząd miał prawo wydawać dekrety