Miesiąc: styczeń 2025

Mapy pochodzą ze strony wlaczpolske.pl

Ziemie polskie w XIX w. – zmiany

Postawy Polaków w zaborach:

Lojalizm (Trójlojalizm) – część społeczeństwa zrezygnowała z dążeń niepodległościowych i okazywała posłuszeństwo władzom.

Pozytywizm – nawoływał do pracy organicznej oraz wspieranie i kształcenia biedniejszych warstw społeczeństwa. Celem było uczynienie z Polaków nowoczesnego narodu. Walkę o niepodległość odsuwano na czas późniejszy. Pozytywizm miał dużo zwolenników w zaborze rosyjskim.

Walka z rusyfikacją, germanizacją – podstawą polskości stał się język polski, historia, tradycja i katolicyzm. W związku z tym miało miejsce tajne nauczanie (inaczej tajne komplety):
-uczono historii, języka polskiego, omawiano literaturę polską itp.,
-kursy dla kobiet w Warszawie tzw. Uniwersytet Latający,
-w Wilnie działało Towarzystwo Oświaty Narodowej, które było głównym ośrodkiem polskiej tajnej oświaty poza dawnym Królestwem Polskim.

ZABÓR ROSYJSKI
1.Represje popowstaniowe
-likwidacja autonomii –> Królestwo Polskie –> Kraj Nadwiślański (na czele generał-gubernator)
-rusyfikacja:
*likwidacja polskich urzędów, sądów i budżetu
*językiem urzędowym język rosyjski
*nauka w szkołach po rosyjsku (tylko religia po polsku) –> wzrost analfabetyzmu
*likwidacja szkół wyższych – Cesarski Uniwersytet Warszawski z rosyjskim językiem wykładowym
-represje:
*wprowadzenie administracji i szkolnictwa rosyjskiego
*Kościół katolicki
*deportacje, zsyłki, skazanie na katorgę
*ograniczanie roli szlachty (nośnik kultury i tradycji polskiej)

2. „Noc apuchtinowska” – Aleksandr Apuchtin – kurator ds. oświaty –> bezwzględnie rusyfikować polskie szkoły
-wyrzucano polskich nauczycieli ze szkół
-język polski przedmiotem nieobowiązkowym uczonym po rosyjsku
-szpiegowanie, wzmożony nadzór szkół
-umniejszanie osiągnięciom kultury i historii polskiej
-karanie za używanie języka polskiego.

3. Pozytywizm – program przebudowy społeczeństwa i okres literatury (ok. 1864 – 1890):
-krytyka powstań
-praca organiczna – dążenie do postępu gospodarczego kraju i rozwoju kulturalnego społeczeństwa, zwłaszcza chłopów,
-praca u podstaw – kształcenie chłopów, rozbudzanie ich świadomości narodowej.

ZABÓR PRUSKI

a. germanizacja (od 1871 nasilona):

-Kulturkampf – walka o czystość narodową = walka z Kościołem katolickim i polskością
*usuwanie języka polskiego ze sfery publicznej (ze szkół, urzędów, sądownictwa)
*walka z kościołem (kontrola nauczania, zamykanie seminariów, likwidacja szkolnictwa zakonnego) – sprawa abp Mieczysława Ledóchowskiego

-rugi pruskie – 1885 r – przymusowe wysiedlenie ponad 30 tysięcy polskich osadników (tych bez obywatelstwa)

-wykupywanie ziemi od Polaków przez Komisję Kolonizacyjną (1886) i przekazywanie niemieckim chłopom

-HAKATA – Związek Wspierania Niemczyzny na Kresach Wschodnich

– 1904 – zabroniono Polakom wznoszenia zabudowań na zakupionych parcelach bez zgody magistratu.

Sprawa Michała Drzymały

Michał Drzymała stał się symbolem walki z władzami pruskimi.
-1908 – „ustawa kagańcowa” – nie wolno w przestrzeni publicznej używać języka polskiego (60%)

b. praca organiczna – wymuszona konkurencją z niemieckimi gospodarstwami: dobra organizacja, nowoczesne metody rolnicze, kółka rolnicze oraz stowarzyszenia umacniające solidarność między Polakami,

c. strajk dzieci polskich we Wrześni (1901)

ZABÓR AUSTRIACKI

Austro – Węgry
– dynastia Habsburgów, państwo wielonarodowe (Niemcy, Węgry, Polacy)
– w Austrii w latach 60. XIX w. przeprowadzono głębokie reformy ustrojowe –> spowodowane przegraną w wojnie z Francją i Piemontem (1859) oraz Prusami i Włochami (1866)
– Franciszek Józef I
– monarchia absolutna –>monarchia konstytucyjna
– funkcjonują sejmy krajowe (kompetencje ustawodawcze dot. spraw poszczególnych prowincji)
– 1867 – zawarto ugodę z Węgrami i powstało państwo dualistyczne (Austro-Węgry) – unia realna

1. Autonomia galicyjska (1861)
-ziemie zaboru austriackiego były zwykłą prowincją Cesarstwa Austrii)
– podjęto starania o nadanie autonomii Galicji (politycznej i kulturalnej)
-o statecznie uzyskano ją w 1867 r. (wtedy powstały A-W)

Autonomia – ograniczona suwerenność – częściowa niezależność ludności stanowiącej mniejszość w danym kraju.

• Statut Krajowy dla Galicji – określał jej ustrój
  
• Sejm Krajowy – lokalny parlament
  -siedzibą był Lwów
  -wybierany według kurialnej ordynacji wyborczej (kurie to grupy wyborców określone cenzusem majątkowym I-wielka własność (uprzywilejowani, mandaty 30%), II – izby przemysłowo-handlowe, III – wielkie miasta, IV – gminy wiejskie)
  -uchwala budżet, nakłada podatki, wyłania lokalny rząd czyli Wydział Krajowy i wybiera przedstawicieli do ogólnoaustrackiego parlamentu (.
  -cesarz musi zatwierdzić ustawy
  
• Wydział Krajowy – rząd
  -kadencja 6 lat
  -zarządza finansami, kulturą gospodarką, budownictwem i opieką społeczną
  
• Namiestnik – reprezentuje cesarza – Polak – Agenor Gołuchowski
  *Kazimierz Badeni – namiestnik Galicji, premier Austrii – „polskie rządy” w Austrii
  
• Rada Szkolna Krajowa – odpowiada za system edukacji w Galicji
  -odejście od germanizacji
  – walka z analfabetyzmem
  -polska administracja i szkolnictwo (uniwersytety w Krakowie i Lwowie, Akademia Sztuk Pięknych, Politechnika Lwowska, Akademia Umiejętności w Krakowie)
  -wolność prasy i stowarzyszeń, partii politycznych (konserwatyści i liberałowie-demokraci walczący ze sobą)

Galicja „polski Piemont” – podobnie jak z Piemontu wyszła idea zjednoczenia Włoch, tak samo w Galicji miał się rozpocząć proces odradzania państw polskiego.

Problem narodowościowy – POLACY >=< UKRAIŃCY
-chłopi biedni (emigrują za granicę bo w miastach ciężko o pracę)
-Polacy – ziemianie, Ukraińcy – masy chłopskie –> z tego powodu ograniczano możliwość zasiadania chłopów w Sejmie Krajowym
-Ukraińcy chcą walczyć o swoje państwo.
-Żydzi – w miastach – chasydzi – konserwatywni –> antysemitym.

Źródło 1. Statut krajowy z 26 lutego 1861 r.

§ 1. Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim reprezentowane będzie w sprawach krajowych przez Sejm Krajowy.
§ 2. Prawa reprezentacji krajowej […] wykonywane będą albo przez sam sejm, albo przez Wydział Krajowy.
§ 3. Sejm Krajowy składa się ze 150 członków, a to:
a) z [arcybiskupów i biskupów katolickich i grecko-katolickich]
b) z rektorów uniwersytetów krakowskiego i lwowskiego
c) ze stu czterdziestu i jeden posłów wybranych, jako to:
I. z 44 posłów z klasy wielkich posiadaczy gruntowych
II. z 23 posłów miast […] i z izb handlowych i przemysłowych
III. z 74 posłów reszty gmin Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Krakowem.
§ 4. Do Kierownictwa Sejmu Krajowego mianuje cesarz […] marszałka krajowego i zastępcę jego

[…]

§ 11. Wydział Krajowy, jako zawiadowczy i wykonawczy organ reprezentacji krajowej składa się pod przewodnictwem marszałka z 6 członków z grona krajowego wybranych.

[…]

§ 16. Sejm Krajowy powołany jest do współdziałania przy wykonywaniu władzy prawodawczej […] i wysyłać ma do izby posłów Rady Państwa 38 członków […].
§ 17. […] Do każdej ustawy krajowej potrzeba przyzwolenia Sejmu Krajowego i sankcji cesarza.
§ 18. Za sprawy krajowe uznają się:
I. Wszelkie rozporządzenia tyczące się:
1. kultury krajowej
2. budowli publicznych
3. zakładów dobroczynności
4. budżetu i składania rachunków krajowych […].

[w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 238-239.

PYTANIA DO TEKSTU:

1. Wyjaśnij, w jaki sposób sytuacja polityczna monarchii Habsburgów wpływała na politykę zaborcy austriackiego wobec Polaków.
2. Jakie były uprawnienia Sejmu Krajowego?
3. Przedstaw skład Sejmu Krajowego.
4. Jakie grupy społeczne miały największą reprezentację w Sejmie Krajowym?
5. Kto wchodził w skład Sejmu Krajowego z urzędu?
6. Jak nazywał się organ wykonawczy Sejmu Krajowego?
7. Jaką rolę odgrywał cesarz w stanowieniu praw krajowych?

Źródło 2. Ustawa językowa z 22 czerwca 1867 r.

Zgodnie z uchwałą sejmu mojego Królestwa Galicji i Lodomerii i Wielkiego Księstwa Krakowskiego postanawiam, co następuje:
Art. 1. Prawo stanowienia o języku wykładowym w szkołach ludowych służy tym, którzy szkołę utrzymują.
Art. 2. Jeżeli szkoła ludowa pobiera zasiłek z funduszów publicznych, prawo stanowienia, który z języków, polski albo ruski, ma być wykładowym, wykonywa gmina wspólnie z władzą szkolną krajową w ten sposób, że orzeczenia gminy ulegają zatwierdzeniu władzy szkolnej krajowej.
Art. 3. W każdej szkole ludowej, w której część uczęszczającej młodzieży używa polskiego, część zaś ruskiego języka, ten język, który nie jest wykładowym, będzie obowiązkowym przedmiotem nauki w granicach szkole odpowiednich.
Począwszy od trzeciej klasy wszystkich wyższych szkół ludowych język niemiecki jest obowiązkowym przedmiotem nauki.

[w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 241.

PYTANIA DO TEKSTU

1. Odpowiedz, kiedy i w jakich okolicznościach doszło do polonizacji szkolnictwa w Galicji?
2. Kto decydował o języku wykładowym w szkołach na terenie Galicji?
3. Czy na podstawie zacytowanego dokumentu dowiadujemy się o stosunkach narodowościowych w Galicji?
4. W jaki sposób uwzględniono w ustawie językowej prawa ludności ukraińskiej?

Źródło 3. Rozporządzenie językowe z 5 czerwca 1869 r.

Na mocy najwyższego postanowienia z dnia 4 czerwca 1869 r. wydają ministrowie […] rozporządzenie dla Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim.
§ 1. Cesarsko-królewskie władze i urzędy […] używać będą w służbie wewnętrznej języka polskiego.
[…]
§ 4. Wszystkie cesarsko-królewskie kasy i cesarsko-królewskie urzędy pieniędzmi zawiadujące, mają wszelkie dzienniki i wykazy kasowe […] prowadzić nadal w języku niemieckim.

[w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 244.

PYTANIA DO TEKSTU

1. Odpowiedz, w jakich okolicznościach doszło do polonizacji administracji w Galicji?
2. W jakich dziedzinach administracji pozostawiono prymat języka niemieckiego? Dlaczego podjęto taką decyzję?

Mapa Polski z XIX w. – porównanie z terenem dzisiejszym

https://maps.arcanum.com/en/map/europe-19century-secondsurvey/?bbox=2109494.5911288518%2C6511943.278099607%2C2216506.430728099%2C6554518.70285445&layers=here-aerial%2C158%2C164

Stalinizm określenie typu scentralizowanej dyktatury wprowadzonej przez Józefa Stalina w ZSRR, która stanowiła połączenie marksizmu, leninizmu, kultu jednostki Stalina.

Okres rządów Stalina 1924 – 1953 (umiera 5 marca i następuje tzw. postalinowska odwilż, proces destalinizacji)

W Polsce okres stalinowski: 1948 – 1956 —> wprowadzono w
państwie polskim system rządów wzorowany na systemie radzieckim.

Cechy charakterystyczne stalinizmu:
*wszechwładza PZPR

Zjednoczenie ruchu robotniczego (PPS + PPR) – grudzień 1948
-I sekretarzem Bolesław Bierut

PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
-struktura organizacyjna jest hierarchiczna:
Komitet Centralny (KC)
Komitety wojewódzkie (KW)
Komitety powiatowe, gminne, miejskie oraz dzielnicowe.
Podstawowe Organizacje Partyjne (POP) – np. zakłady pracy, wieś lub inne (emeryci, gospodynie domowe)
-w ten sposób realizuje się zasadę „centralizmu demokratycznego” – bezwzględne podporządkowanie organów niższych wyższym (teoretycznie członkowie partii debatują nad decyzjami, ale w rzeczywistości muszą się dopasować) – POPy nie mają więc realnej władzy

ZJAZD – posiada najwyższą władzę w partii (np. zatwierdzał plan 5-letni, uchwalał statut, określał linię polityczną partii oraz wybierał najwyższe władze partyjne. W zjeździe brali udział delegaci – komuniści wybrani z niższych szczebli struktury partyjnej. Zjazdy odbywały się w odstępie 4–5 lat.

KOMITET CENTRALNY – wybierany przez Zjazd, najwyższa władzę partyjna w okresie między zjazdami. Obrady plenarne KC (min. raz na 3 miesiące). KC wybierał I sekretarza KC, Sekretariat, Biuro Polityczne (BP). Komitet Centralny podejmował decyzje w formie uchwał. Dotyczyły one praktycznie każdej dziedziny życia kraju: gospodarki, kultury, spraw zagranicznych, obronności, edukacji itd.

I sekretarz KC, Biuro Polityczne – najważniejszy człowiek w ówczesnej Polsce i faktyczna głowa państwa. (Bolesław Bierut, Edward Ochab, Władysław Gomułka, Edward Gierek, Stanisław Kania, Wojciech Jaruzelski oraz Mieczysław Rakowski). Reprezentował partię, sprawował nadzór nad siłami zbrojnymi (jako Szef Komitetu Obrony Kraju), kierował pracą Biura Politycznego oraz sekretariatu.

Biuro Polityczne skupiało najważniejszych polskich komunistów. W jego składzie znajdowali się tacy ludzie, jak Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Hilary Minc, Roman Zambrowski, Ignacy Loga-Sowiński czy Mieczysław Moczar.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza posiadała rozbudowane struktury. Istniały organy centralne oraz terenowe. W obu przypadkach możemy wyróżnić władzę wykonawczą: BP, I sekretarze, sekretarze oraz egzekutywy odpowiedniego szczebla, władzę uchwałodawczą tworzoną przez komitety centralny i powiatowe oraz zjazd, a także władzę kontrolną, w skład której wchodziły komisje rewizyjne i komisje kontroli partyjnej (Centralna Komisja Kontroli Partyjnej, Centralna Komisja Rewizyjna).

Zjawisko nomenklatury – ludzie uprzywilejowani, obsadzanie stanowisk ludźmi wiernymi partii

*sowietyzacja armii – Konstanty Rokossowski (wicepremier i minister obrony narodowej marszałek Związku Sowieckiego został marszałkiem Polski – bezpośrednio podporządkowany ZSRR) przeprowadził czystki w armii (procesy pokazowe, eliminacja oficerów II RP i zastępowanie ich oficerami z ZSRR

*terror
-działa bezpieka (UB)
-eliminacja przeciwników politycznych, podziemia niepodległościowego i tych, którzy nie zgadzali się z przyjętą ideologią,
-kontrola społeczeństwa (system donosicieli, szczególnie zwracano uwagę na grupy ludzi podejrzanych o wrogi stosunek do państwa i ustroju: żołnierzy AK, byłych ziemian, inteligencję, duchownych itp.)
-procesy pokazowe
-nie ma możliwości obrony (zasada domniemania niewinności nie obowiązuje)
-swobody obywatelskie nie są przestrzegane

*indoktrynacja
-ujednolicenie wszystkich organizacji społecznych i młodzieżowych, podporządkowanie ich jednej ideologii,

*cenzura i propaganda

*socrealizm (realizmu socjalistycznego),

*walka z Kościołem katolickim,

*wprowadzenie systemu gospodarczego wzorowanego na systemie radzieckim
-nacjonalizacja przemysłu, likwidacja prywatnych banków i handlu
-gospodarka centralnie sterowana (plany pracy narzuca) – Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego – Hilary Minc (plan sześcioletni 1950 – 1955)
-kolektywizacja – łączenie gospodarstw i tworzenie w spółdzielnie – likwidacja własności prywatnej – obowiązkowe dostawy żywności
-tworzenie PGRów – Państwowych Gospodarstw Rolnych

Polityka na ziemiach wcielonych do ZSRS (w obronie mniejszości białoruskiej i ukraińskiej – marionetkowe państwa Zachodnia Białoruś i Zachodnia Ukraina)

Przemiany gospodarcze – sowietyzacja
a. nacjonalizacja przemysłu
b. kolektywizacja rolnictwa (tworzenie kołchozów- spółdzielni wiejskich i sowchozów – państwowych gospodarstw rolnych)
c. niekorzystna dla społeczeństwa wymiana walut
d. likwidacja własności prywatnej (majątki ziemskie, sklepy, zakłady przemysłowe)

Sowietyzacja społeczeństwa
a. przymusowe nadawanie obywatelstwa – paszportyzacja, język rosyjski oficjalny
b. przymusowy pobór do Armii Czerwonej
c. indoktrynacja (w szkołach programy nauczania), przemianowanie nazw ulic, nazw uczelni, zablokowanie przepływu informacji (w kinach, teatrach tylko dzieła radzieckie), prześladowania kościoła
d. eliminacja elit

Terror – działalność NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR

Prosowiecka działalność polskich komunistów – Wanda Wasilewska.

Deportacje Polaków w głąb ZSRS

a. pierwsza deportacja 9/10 II 1940 r.
b. liczbę deportowanych szacuje się na 330-370 tys. osób
c. łagry, kołchozy, kopalnie
d. zbrodnia katyńska
– umieszczenie polskich jeńców wojennych w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie
– egzekucje polskich jeńców w Katyniu, Charkowie i Kalinie – maj i kwiecień 1940 r.
– cmentarze pomordowanych w Katyniu, Piatichatkach koło Charkowa i Miednoje koło Kalinina
– łącznie zamordowano około 22 tys. oficerów i przedstawicieli polskiej inteligencji

******

Atak Niemiec na Związek Sowiecki – 22 czerwca 1941 r. –> sprzymierzeniec? –

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych z ZSRR
– Układ Sikorski-Majski – 30 lipca 1941 r.
-pakt Ribbentrop – Mołotow stracił moc
-zgoda na tworzenie armii polskiej w ZSRS – wywiezionych i przebywających „specjalnych miejscach osiedlenia” (Upss… wydało się…) – 14 sierpnia 1941 umowa wojskowa: armia pod dowództwem Naczelnego Wodza gen. Andersa, formowana w ZSRS, uposażenie Brytyjczyków i Sowietów (Leand-Lease-Act) – chętnych dużo, ale po sowieckich łagrach mało który jest w formie
-amnestia dla polskich więźniów w ZSRS (protokół dodatkowy)

Amnestia — ustawowy, powszechny akt łaski polegający na całkowitym lub częściowym darowaniu kary oraz jej prawnych następstw w stosunku do osób, które się dopuściły pewnej kategorii przestępstw.

-brak zapisu o granicy wschodniej
—>kryzys rządowy – premier podpisał bez porozumienia z prezydentem aby przyśpieszyć zawarcie porozumienia

2. Od początku 1942 r. stosunki polsko-sowieckie się pogarszają:
-dwuulicowa polityka Stalina (na ziemiach polskich powstaje komunistyczna Polska Partia Robotnicza) zależna od niego i nieuznająca władz polskich na uchodźctwie.

******

Działalność polskich komunistów:
GRUPA INICJATYWNA – zrzucona na spadochronach do centralnej Polski celem utworzenia partii komunistycznej:
– Marceli Nowotko (I sekretarz Komitetu Centralnego PPR, jak Nowotko zastrzelony, I sekretarzem Finder (aresztowało go Gestapo), potem Władysław Gomułka.)
– Paweł Finder
– Bolesław Mołojec
utworzyli w Warszawie PPR – 5 stycznia 1942 r. – mają działać w tajemnicy i rzekomo bez powiązań z Moskwą

Tworzą Gwardię Ludową – własną siłę zbrojną (nazwa jak w strukturach AK) – nie działają na terenach radzieckich a polskich (czyli uznają linię Curzona)
CEL: Przygotować grunt dla Armii Czerwonej i Stalina.
Gwardia Ludowa –> Armia Ludowa (styczeń 1944) –> przeciwwaga dla AK – Michał Rola-Żymierski – agent sowiecki, generał zdegradowany i skazany za malwersacje finansowe w II RP —> walczą z Niemcami ale też z AK –> po wkroczeniu Armii Czerwonej i Armii Polskiej w ZSRS tworzą ludowe Wojsko Polskie.  

-formowanie armii nie przebiega zgodnie z planem – Sowieci chcą Polaków wysyłać na front jako mięso armatnie, Anders chce pokazać opinii międzynarodowej, że Polacy walczą w swojej sprawie u boku aliantów —> decyzja o ewakuacji armii polskiej z ZSRS do Iranu.

-W styczniu 1943 r. narzucono Polakom obywatelstwo sowieckie (zaciąg do Armii Czerwonej), Powstaje Związek Patriotów Polskich (Wanda Wasilewska na czele).

Celem ZPP było zorganizowanie wojska polskiego w ZSRS, które
walczyłoby u boku Armii Czerwonej i które kontrolowałaby lewica komunistyczna. ZPP głosił hasła sprzeczne z programem rządu emigracyjnego.

******

Rząd polski wobec zbrodni katyńskiej
a. niemiecki komunikat o odkryciu  grobów w Katyniu  – 13 kwietnia 1943 r.
b. interwencja władz polskich w Międzynarodowym Czerwonym Krzyżu
c. zerwanie prze Związek Radziecki stosunków dyplomatycznych z rządem polskim – 25/26 kwietnia 1943 r.

Śmierć gen. Władysława Sikorskiego i rekonstrukcja rządu
a. katastrofa w Gibraltarze – 4 lipca 1943 r.
b. Stanisław Mikołajczyk premierem rządu londyńskiego
c. gen. Kazimierz Sosnkowski Naczelnym Wodzem

******

Rozwój PPR
W listopadzie 1943 ogłoszony zostaje program PPR „O co walczymy?”:
– o powrót do państwa polskiego ziem północnych i zachodnich,
– odmawiano Delegaturze Rządu na Kraj i rządowi emigracyjnemu prawa
sprawowania władzy ze względu na ich podstawy prawne (konstytucja
kwietniowa),
– po wojnie władzę w kraju powinien przejąć rząd tymczasowy wyłoniony w
demokratycznych wyborach. Jego najważniejszymi zadaniami będą:
*nacjonalizacja wielkiego przemysłu, banków i transportu,
*przeprowadzenie radykalnej reformy rolnej
*zorganizowanie i uzbrojenie milicji ludowej do walki z anarchią,
*wprowadzenie szerokich swobód demokratycznych
* wprowadzenie planowania do gospodarki narodowej.
-nie poruszono kwestii polskiej granicy wschodniej.
-odmówiono rządowi emigracyjnemu prawa sprawowania władzy na ziemiach polskich.
-PPR dąży do przejęcia władzy na ziemiach polskich.

Powstanie KRN
Krajowa Rada Narodowa (KRN) 1943/1944 – polski parlament komunistyczny (pod kontrolą PPR) – Bolesław Bierut, Edward Osóbka – Morawski – ma funkcję reprezentacji narodu, opozycja względem rządu emigracyjnego.
W odpowiedzi Polskie Państwo Podziemne powołuje Radę Jedności Narodowej i ogłasza deklarację „O co walczy Naród Polski”.

Od jesieni 1943 r. obóz londyński i obóz lewicy podjęły rywalizacje o władzę nad przyszłym państwem polskim.

Powstanie PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
– organ wykonawczy dla KRN – unika się nazwy „rząd” bo wciąż jest rząd emigracyjny

– powstaje w Moskwie 20 lipca 1944 r., na spotkaniu delegacji KRN i komunistów polskich w ZSRR (przedstawicie ZPP –Związku Patriotów Polskich i Centralnego Biura Komunistów Polskich – CBKP).
– powstaje ponieważ wojska radzieckie zbliżały się do Bugu – linii Curzona,
która miała być wschodnią granicą państwa polskiego.
-PKWN składał się z 15 członków: 10 działaczy ZPP i
CBKP, 5 działaczy KRN (5 komunistów, 4 ludowców, 3 socjalistów, 1 demokrata, 2 bezpartyjnych) –> przedstawiciele różnych partii pod kontrolą ZPP.
-na czele Edward Osóbka – Morawski (zastępcy Wanda Wasilewska i Andrzej Witos)

Powstanie PKWN ogłoszono w pierwszym wyzwolonym na zachód od Bugu polskim mieście – Chełmie Lubelskim 22 lipca 1944 r. –> potem siedziba przeniesiona do Lublina
– Manifest PKWN – program polityczny:
– zapowiadał reformę rolną
– znosił konstytucję kwietniową
– nie uznawał rządu polskiego na uchodźstwie
– zapowiadał wprowadzenie w Polsce rządów demokratycznych

******

Polska Lubelska – okres od momentu ogłoszenia powstania PKWN 22.07.1944 r. do chwili powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) w 28.06. 1945 r.

Najwyższy organ to Krajowa Rada Narodowa (KRN), a organem
władzy wykonawczej – PKWN, a od 31.12.1944 r. Rząd Tymczasowy.

Działalność PKWN:
-26 lipca 1944 – porozumienie z ZSRR – dot. Armii Czerwonej działającej na ziemiach polskich
-27 lipca 1944 – porozumienie z ZSRR w sprawie granicy – uznanie linii Curzona

(wybuch powstania warszawskiego)

– 9 września 1944 – podpisanie umów o wymianie ludności z Białoruską i Ukraińską Socjalistyczną Rep. Rad., a następnie 22 listopada z Litewską Socjalistyczną Rep. Rad.

Kryzys rządowy w listopadzie 1944 r.
a. podanie się Stanisława Mikołajczyka do dymisji
b. powołanie rządu Tomasza Arciszewskiego (PPS)

27 grudnia 1944 – ZSRR uznaje PKWN jako oficjalny rząd polski
-wprowadzane są kolejne reformy gospodarcze (reforma rolna)
-toczy się walka z podziemiem (rozwiązanie tajnych organizacji wojskowych, zachęcanie do wstępowania w szeregi Wojska Polskiego)
-wprowadzane są dekrety wyjątkowe skierowane przeciwko opozycji (AK) – żołnierze wyklęci
– Armia Krajowa została rozwiązana przez gen. Leopolda Okulickiego 19 I 1945 r. –-> w miejsce AK została utworzona organizacja Niepodległość (NIE), utworzono także zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN), działają Stronnictwa Narodowego i Narodowe Siły Zbrojne (NSZ).

31 XII 1944 r. PKWN został przekształcony w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej z Edwardem Osóbką-Morawskim jako premierem

(konferencja w Jałcie – 4 – 11 luty 1945) – krótki okres dwuwładzy, Stalin uznaje Rząd Tymczasowy, a alianci rząd londyński.

Polityka faktów dokonanych Stalina zwycięża, alianci nie będą walczyć o Polskę.

******

Walka z opozycją
– aresztowanie i proces szesnastu  (czerwiec 1945 r.) – proces pokazowy – NKWD działa – schwytano ich pod pretekstem zaproszenia na rozmowy.
– działalność Ministerstwo Bezpieczeństwa Wewnętrznego: Urzędu Bezpieczeństwa (UB – bezpieka), Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) i Milicji Obywatelskiej (MO)
– obława augustowska – operacja wojskowa przeprowadzona w lipcu 1945 roku przez oddziały Armii Czerwonej, wojska NKWD oraz wydzielone oddziały wojska polskiego i Urzędu Bezpieczeństwa, której celem było rozbicie i likwidacja oddziałów podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego

Powstaje TRJN – 28 czerwca 1945 – wbrew wcześniejszym deklaracjom TRJN był zdominowany przez komunistów
– premierem Edward Osóbka-Morawski
– Stanisław Mikołajczyk  (SL) i Władysław Gomułka („raz zdodytej władzy nie oddamy nigdy”)) wicepremierami
-5 lipca 1945 – USA i Wlk. Bryt. uznały TRJN

(Konferencja Wielkiej Trójki w Poczdamie 17 lipca – 2 sierpnia 1945)

KOMUNIŚCI ZALEGALIZOWALI SWOJĄ WŁADZĘ.

Rozwiązanie Rady Jedności Narodowej (podziemny parlament)
-Odezwa Rady Jedności Narodowej do Polaków i narodów sprzymierzonych tzw. testament Polski Walczącej – 1 lipca 1945 r. – spis warunków jakie powinien spełnić ustrój demokratycznej Polski (demokratyczne wybory, niezależne związki zawodowe, zwolnienie aresztowanych, zaprzestanie grabieży i wywozu majątku, Wojsko Polskie bez oficerów sowieckich)
-Stanisław Mikołajczyk stara się podjąć rozmowy z komunistami, licząc że unikniemy sowieckiej dominacji nad Polską.

Stanisław Mikołajczyk:
-premier rządu emigracyjnego
-poseł do KRN i na Sejm Ustawodawczy
-minister rolnictwa w TRJN
-przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego
-obawiając się aresztowania i wyroku śmierci zwrócił się do ambasady USA o pomoc w ewakuacji (z Gdyni w tajemnicy przemycony na Baltavi)
-po ucieczce na Zachód pozbawiony obywatelstwa polskiego (przywrócone pośmiertnie)

Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)
-twórcą i przywódcą był Stanisław Mikołajczyk
-było największą legalną partią opozycyjną
-PSL miało ogromne poparcie w całym kraju i we wszystkich środowiskach antykomunistycznych

******

TRJN miał przeprowadzić wolne wybory. PPR odsuwa je w czasie (aparat terroru, kontrola społeczeństwa, przygotowanie najlepszych metod fałszowania wyników). Komuniści chcieli rozdzielić mandaty tworząc blok wyborczy (PPR, PPS, SL, SD, SP i PSL). Mikołajczyk się nie zgodził.

Referendum ludowe – 30 czerwca 1946 r. 
–PSL nie chce wspólnego bloku, pada propozycja przeprowadzenia referendum. –wyniki sfałszowane.

CELE: zwiększenie zaufania do rządzących, umożliwienie wyrażenia opinii na temat sytuacji w kraju, odwleczenie wyborów, przetestowanie metod politycznych służących sfałszowaniu wyborów.

Pytania:
1. Czy jesteś za zniesieniem senatu?
2. Czy jesteś za utrwaleniem reform społeczno-gospodarczych?
3. Czy chcesz utrwalenia granicy zachodniej Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej?

PSL przyjęło stanowisko, że należy głosować na 1 pytanie przecząco. Odpowiedź twierdząca oznaczałaby publiczne poparcie dla władzy.

Materiały pochodzą z zasobów IPN (https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/propaganda/70791,Referendum-Ludowe-w-1946-r.html)

Zgodnie z oficjalnymi danymi udział wzięło 85% uprawnionych do głosowania.
Pytanie 1 – 68,2 na TAK
Pytanie 2 – 77,3 na TAK
Pytanie 3 – 91,4 na TAK

PSL obliczyło głosy z Krakowa:
1 – 83,3% NIE
2 – 59% NIE
3 – 30% NIE (70%TAK)

Wybory do Sejmu Ustawodawczego – 19 I 1947 r.
-władze komunistyczne stosowały represje wobec działaczy Polskiego Stronnictwa Ludowego
-wybory przeprowadzone według ordynacji wyborczej dającej duże możliwości fałszerstw (np. podmiany głosów w drodze w obwodowych do okręgowych komisji wyborczych, tylko Komisja Centralna mogła liczyć głosy, komisje wyborcze powtawały w jednostkach wojskowych, w wojsku głosowanie na rozkaz)
– utworzenie tzw. Bloku Demokratycznego w skład którego wchodziły:
*Polska Partia Robotnicza (PPR)
*Polska Partia Socjalistyczna (PPS)
*Stronnictwo Ludowe (SL)
*Stronnictwo Demokratyczne (SD)

Wyniki oficjalne:

Wyniki wg. Mikołajczyka:
-74% poparcia dla PSL
– złożono protest na ręce ambasadorów trzech mocarstw zachodnich – brak reakcji

Polska pod rządami Małej konstytucji
– 19 luty 1947 r.
-ustrój parlamentarny
– prezydentem Bolesław Bierut
-duże uprawnienia otrzymała Rada Państwa
-rząd miał prawo wydawać dekrety