Ustrój państwa (form of government or government is the system to govern a state or community) – sposób zarządzania i organizowania państwa:
-struktura organów państwa i procedury ich wyłaniania (structure of state bodies/authorities and procedures of selection),
-zasady i metody sprawowania władzy przez rządzących (rules and methods of ruling/governance),
-zakres praw i wolności przysługujący obywatelom (rights and freedoms belonging to citizens).
Szersze pojęcie –> system polityczny (instytucje i organizacje + idee, zasady, wartości + normy i regulacje).
Ustroje państwowe możemy klasyfikować ze względu na:
-formy rządów i system rządów (monarchia, republika),
-reżim polityczny (demokratyczny, autorytarny totalitarny),
-ustrój terytorialno-prawny (państwa unitarne i złożone).
System rządów – relacja między organami władzy (głową państwa, rządem, parlamentem).
-system parlamentarno-gabinetowy
-prezydencki
-kanclerski
-semiprezydencki
-parlamentarno-komitetowy
Reżim polityczny – zbiór zasad określających stosunki między władzą państwową a obywatelami oraz metody z pomocą których rządzący państwem egzekwują posłuszeństwo od obywateli.
-reżim demokratyczny – obywatele mają wpływ na funkcjonowanie państwa i sprawują władzę pośrednio dzięki organom władzy.
-reżim niedemokratyczny (autorytarny i totalitarny) – obywatele są pozbawieni możliwości sprawowania kontroli nad rządzącymi.
*autorytarny – władza w rękach jednostki lub grupy, pozory legalności (lub brak uzasadnienia), nie ma totalnej kontroli nad obywatelami, mechanizmy i formy demokracji zachowane, ale są tylko pozorne
* totalitarny – wyklucza całkowicie demokrację, ideologia, działalność jednej partii na której czele stoi charyzmatyczny przywódca, kontrola mediów, aparat przymusu
-reżim hybrydowy – łączy styl demokratyczny i niedemokratyczny (władze mogą np. przestrzegać demokracji, ALE tylko w odniesieniu do wybranych grup narodowościowych (np. Turcja – kwestia kurdyjska)
Ustrój terytorialno-prawny – relacja między centralnymi organami władzy a organami działającymi na poziomach regionalnym i lokalnym (chodzi o samodzielność terenowych jednostek organizacyjnych).
Podział państw pod względem struktury terytorialnej:
-jednolite (unitarne) – jednolita struktura terytorialna
-złożone – składają się z wielu członów (landy, stany, kantony), które posiadają własny system organów prawodawczych i posiadają znaczną niezależność
*federacje – państwa związkowe (duża samodzielność, ale są ze sobą ściśle związane) – Niemcy, USA
*konfederacje – związki kilku państw (kiedyś Skonfederowane Stany Ameryki)
*unie – funkcjonowały kiedyś (osoba władcy łączy albo inne aspekty)
Rodzaje państw jednolitych:
-scentralizowane – rząd wyznacza lokalnych urzędników i sprawuje władzę zwierzchnią nad organami regionalnymi (Francja, Finlandia)
-zdecentralizowane – są formowane niezależnie od rządu, samorząd terytorialny jest dobrze rozwinięty a władza centralna podejmuje tylko najważniejsze decyzje (Polska, Wielka Brytania).
Państwa o tendencjach do decentralizacji, np. Hiszpania (Katalonia, Kraj Basków).
AUTONOMIA – prawo do możliwości samostanowienia o sobie (możliwość ustalania norm samemu sobie).
-Szkocja, Walia, Irlandia Północna (Wlk.Brytania)
-Katalonia i Kraj Basków (Hiszpania)
-Dolina Aosty (Włochy)
-Grenlandia (Dania)
Terytoria autonomiczne, które ogłosiły niepodległość i faktycznie funkcjonują jako osobne państwa:
-Naddniestrze – nie jest uznawane na arenie międzynarodowej (Mołdawia)
-Kosowo – niektóre państwa uznają za niepodległe a inne funkcjonujące w ramach Serbii.
ZADANIE MATURALNE
