1. Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o sprawach dla niej istotnych.
2. Formy samorządu
a. samorząd terytorialny (powszechny) – forma organizacji ludności zamieszkującej dany obszar
b. samorząd specjalny
np. samorządy gospodarcze – rolników, zawodowe – lekarskie
c. inne – np. lokalny, szkolny itp.
3. Cechy samorządu terytorialnego:
-obejmuje osoby zamieszkujące dany teren (członkostwo z mocy prawa)
-wykonuje pewne określone zadania administracji publicznej
-posiada własną organizację (przedstawicieli wybierają ludzie)
-realizuje zasadę decentralizacji władzy (ale pozostaje pod nadzorem centralnych organów państwowych).
4.* Tradycje współczesnego samorządu terytorialnego w Polsce:
-demokracja szlachecka (sejmiki i urzędy ziemskie)
-za Stanisława Augusta Poniatowskiego reformy administracyjne – dotyczyły np. miast, które mogły decydować o wolności i porządku w nich panującym
-klęska polityczna Rzeczypospolitej zakończona w 1795 roku
trzecim rozbiorem Polski uniemożliwiła dalsze kształtowanie się polskiej samorządności (władze państw zaborczych na okupowanych przez nie terytoriach wprowadzały własne zasady administracji publicznej obowiązujące w ich państwach).
-różnorodność form sprawowania władzy lokalnej utrudniała scalenie terytorialne po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.
-w II Rzeczypospolitej (1918–1939) odbudowano ogniwa samorządności na poziomie gminy i powiatu. Wprowadzono organy władzy wykonawczej, stanowiącej i kontrolującej.
GMINY WIEJSKIE: rada gminy i zarząd gminy (wójt+ławnicy)
GMINY MIEJSKIE: rada miejska i zarząd (burmistrz/prezydent+ławnicy)
-II wojna światowa – zwalczanie samorządności
-po drugiej wojnie światowej przeprowadzono w Polsce zmianę zasad ustrojowych państwa, wprowadzając rady narodowe różnego szczebla wyposażone w funkcje uchwałodawcze, wykonawcze i kontrolne. – likwidacja jakiejkolwiek niezależności
-w roku 1990 w wyniku gruntownych przemian społecznych połączonych ze zmianą ustroju państwa Sejm 8 marca 1990 roku po uprzedniej zmianie Konstytucji uchwalił Ustawę o samorządzie terytorialnym.
– do roku 1998 na poziomie gminy, zaś z l stycznia 1999 roku
również na poziomie powiatu i województwa.
Na podstawie Konstytucji RP:
-jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość cywilnoprawną
-wprowadzono reformę administracyjną w wyniku której powstała trójstopniowa struktura terytorialna państwa.
5. Struktura – w Polsce obowiązuje struktura trójstopniowa samorządu terytorialnego:
– gmina
– powiat
– województwo
Zasady:
-na szczeblu wojewódzkim – model dualistyczny administracji (organy samorządowe: sejmik, zarząd oraz organy administracji rządowej – wojewoda)
-samorząd lokalny to gminy i powiaty, a samorząd regionalny – województwa.
Funkcjonowanie władz samorządowych określają zasady konstytucyjne:
– subsydiarności (pomocniczości) – organy szczebla wyższego nie realizują zadań publicznych wykonywanych przez niższy szczebel
-decentralizacji władzy publicznej – samorząd w Polsce nie jest hierarchiczny – szczeble niższe samorządu nie podlegają szczeblom wyższym.
GMINA
-najmniejsza, podstawowa jednostka podziału terytorialnego w Polsce.
-zadania lokalnie
-zasada domniemania kompetencji – realizacja wszystkich zadań samorządu terytorialnego (chyba że w aktach prawnych inaczej).
-gminy wiejskie, miejsko-wiejskie, miejskie
-jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla
POWIAT – lokalne zadania określone ustawą o charakterze ponadgminnym
WOJEWÓDZTWO – wspólnota działająca na rzecz rozwoju danego regionu
-usługi publiczne wykraczające poza zakres zadań wykonywanych przez gminy i powiaty.
6. Zadania samorządu terytorialnego
a. zadania własne
–
–
np.
b. zadania zlecone
–
–
np.
c. zadania powierzone
–
–
np.
5. Organy samorządu terytorialnego
7. Źródła dochodów samorządów
a. dochody własne pozyskiwane z obszaru danej jednostki terytorialnej, np. z podatków lokalnych, z majątku (wynajem nieruchomości, sprzedaż ziemi), dochody z opłat (opłata uzdrowiskowa, skarbowa, targowa), spadki, zapisy, darowizny, mandaty ipt.
b. subwencje – środki z budżetu państwa przeznaczone na finansowanie realizacji zadań własnych samorządów wszystkich szczebli
c. dotacje celowe – środki pochodzące z budżetu państwa i z innych źródeł (np. innych jednostek samorządu) –> przeznaczone są na ściśle określony cel
Na co wydawane są pieniądze samorządów?
zadania własne
Ład przestrzenny i ekologia
Infrastruktura społeczna, techniczna i gospodarcza
Porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli
Edukacja, kultura, turystyka
Współpraca samorządowa i promocja gminy
zadania zlecone
Z zakresu administracji rządowej
Z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów
Podstawą jest ustawa
Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań zleconych
zadania powierzone
Zadania z zakresu administracji rządowej, właściwości powiatu, województwa
Realizacja na zasadzie dobrowolności
Podstawą jest porozumienie
Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań powierzonych
NADZÓR
-Prezes Rady Ministrów
-wojewoda
-RIO – Regionalne Izby Obrachunkowe