Walki o tron krakowski (w XIII w.)
1. Po rozpadzie Monarchii Henryków Śląskich książęta piastowscy rozpoczęli walki o Kraków. Zasiadali tam kolejno: Bolesław Rogatka, Konrad mazowiecki, Bolesłąw Wstydliwy, Leszek Czarny, Henryk IV Probus oraz Przemysł II, który w 1295 r. koronował się w Gnieźnie (nie w Krakowie, bo tam panuje Wacław II) na króla Polski (abp Jakub Świnka) ale zamordowano go w Rogoźnie.
2. Mimo, że spuściznę po Przemyśle przejął Władysław Łokietek, nie udało mu się przejąć władzy. W 1300 r. w na króla koronował się Wacław II czeski (ożenił się z córką Przemysła – przyłączył dzięki temu do Małopolski Wielkopolskę, zdobył Pomorze Gdańskie, Kujawy, ziemię łęczycką i sieradzką, zhołdował większość księstw śląskich oraz Mazowsze). Umiera w 1305 r., następcą miał być syn Wacław III, ale został zamordowany.
3. Władysław Łokietek wraca do kraju. Koronował się na króla Polski w 1320 r. w katedrze krakowskiej – jest to koniec rozbicia dzielnicowego w Polsce.
Polska Łokietka: Wielkopolska, Małopolska, ziemia sandomierska, ziemia sieradzka i łęczycka, Kujawy (utracone pod koniec panowaniana rzecz Krzyżaków). Pomorze Gdańskie zajęli Krzyżacy. Śląsk w rękach Czeskich, Mazowsze pod panowaniem samodzielnych Piastów.
Podsumowując – w Polsce dwa ośrodki zjednoczeniowe:
-Małopolska – Kraków – stolica państwa polskiego
-Wielkopolska – Gniezno – arcybiskupstwo – tylko abp może koronować na króla.
Największe szanse na centralizację władzy mieli władcy tych dzielnic.
Ciekawostka… Dlaczego Władyslawa nazwano Łokietkiem?
4. Po śmierci Władysława Łokietka władzę odziedziczył Kazimierz Wielki. Koronował się na króla Królestwa Polskiego w Krakowie. Jego państwo było stosunkowo niewielkie, bez dostępu do morza.
Wrogowie:
-Marchia Brandenburska
-Zakon Krzyżacki
-Czechy
Sojusznicy:
-Węgry (Elżbieta Łokietkówna żoną Karola Roberta Andegaweńskiego)
-Litwa (wspólny wróg – Krzyżacy)
-Księstwa Zachodniopomorskie (Marchia Brandenburska zagraża)
5. Sytuacja wewnętrzna – państwo osłabione w wyniku wojen i walk o władzę. Potrzebne jest zunifikowanie (ujednolicenie), centralizacja i rozwój gospodarczy państwa. Dlatego Kazimierz wprowadził reformy:
-administracyjną (urząd starosty -zarządzał daną ziemią)
-kodyfikacja prawa (statuty wiślicko-piotrkowskie)
-popierał akcję osadniczą (dodatkowo prawo składu i przymus drogowy)
-1364 – ufundował Akademię Krakowską
-reforma wojskowa i fortyfikacje
6. Polska przekształca się w monarchię stanową (była patrymonialną). Kazimierz tworzy tzw. Corona Regni Poloniae – korona jestnierozerwalnie związana z państwem (kraj jest dziedziczny, ale niepodzielny).
7. Polityka zagraniczna:
-dąży do odzyskania ziem zabranych przez Krzyżaków (Pomorze Gdańskie, Kujawy, ziemia chełmińska, dobrzyńska i Czechów (Śląsk). Ma świadomość, że Polska jest zbyt słaba na otwarty konflikt, więc będzie robił to dyplomatycznie.
-spór z Krzyżakami miał być rozwiązany przy poparciu Karola Roberta Andegaweńskiego i Jana Luksemburskiego. Dwa razy na zjeździe w Wyszehradzie oraz Warszawie Kazimierz próbował odzyskać ziemie zagarnięte przez zakon. Ostatecznie zawarto pokój wieczysty w Kaliszu w 1343 r. – Krzyżacy mieli zwrócić zagarnięte Kujawy oraz ziemię dobrzyńską. Kazimierz musiał zrzec się Pomorza oraz ziemi chełmińskiej i michałowskiej na rzecz Krzyżaków. Krzyżacy postanowień nie zrealizowali.
-król Czech Jan Luksemburski rościł sobie prawa do korony polskiej (bo Wacław III był jego poprzednikiem), jednak w 1335 r. na zjeździe w Wyszehradzie zrzekł się tytułu za 20 tys. kop praskich groszy (olbrzymie pieniądze).
-1338 – II zjazd w Wyszehradzie – dotyczył pretensji do Śląska i Mazowsza oraz czeskiego poparcia dla Zakonu Krzyżackiego. Mediatorem został król Węgier Karol Robert Andegaweński. Ustalono, że Kazimierz zrzeka się pretensji do tych ziem, ale w zamian Jan Luksemburski nie będzie utrudniał procesu przeciwko Krzyżakom
-1339 – proces warszawski przeciwko Krzyżakom
– sędziowie nakazali Krzyżakom zwrot Kujaw i ziemi dobrzyńskiej
– przyznali Polsce prawa do Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej
– Krzyżacy mieli wypłacić Polsce odszkodowanie
– Krzyżacy ponownie odwołali się do papieża, który nie zatwierdził wyroku
-1343 – pokój w Kaliszu – Polska odzyskała ziemię dobrzyńską i Kujawy, zakon zatrzymał ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie jako „wieczystą jałmużnę”
– Pokój w Namysłowie 1348 potwierdził, że Śląsk należy się Luksemburgom
-rozpoczął ekspansję na Ruś i przyłączył Ruś Halicką.
8. Gospodarka:
– akcje kolonizacyjne
-rozwój handlu (prawo składu i przymusu drogowego)
-reforma monetarna – srebrny grosz
-dochody z żup solnych w Bochni i Wieliczce
-wprowadzenie tzw. poradlnego – podatku od gruntu
– dochody z ceł (przywożenie i wywożenie towarów) i myt (mosty i drogi)
9. Zmiany w administracji państwowej – urzędy:
-starosta – administracja terenowa
-kanclerz – kancelaria królewska
-podskarbi – zarządza skarbem królewskim
-marszałek – zarządza dworem królewskim
10. Prawo: statuty wiślicko – piotrowskie w 1362 r. – zunifikowano prawo.
11. Założenie Akademii Krakowskiej – 1364.
Kształtowanie się monarchii stanowej –> wyłaniają się STANY (mieszczanie, chłopi, duchowni i rycerstwo)
Polska – Corona Regni Poloniae – monarcha już nie dysponuje państwem swobodnie.