Miesiąc: czerwiec 2021

1. Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o sprawach dla niej istotnych.

2. Formy samorządu
a. samorząd terytorialny (powszechny) – forma organizacji ludności zamieszkującej dany obszar
b. samorząd specjalny
np. samorządy gospodarcze – rolników, zawodowe – lekarskie
c. inne – np. lokalny, szkolny itp.

3. Cechy samorządu terytorialnego:
-obejmuje osoby zamieszkujące dany teren (członkostwo z mocy prawa)
-wykonuje pewne określone zadania administracji publicznej
-posiada własną organizację (przedstawicieli wybierają ludzie)
-realizuje zasadę decentralizacji władzy (ale pozostaje pod nadzorem centralnych organów państwowych).

4.* Tradycje współczesnego samorządu terytorialnego w Polsce:
-demokracja szlachecka (sejmiki i urzędy ziemskie)

-za Stanisława Augusta Poniatowskiego reformy administracyjne – dotyczyły np. miast, które mogły decydować o wolności i porządku w nich panującym

-klęska polityczna Rzeczypospolitej zakończona w 1795 roku
trzecim rozbiorem Polski uniemożliwiła dalsze kształtowanie się polskiej samorządności (władze państw zaborczych na okupowanych przez nie terytoriach wprowadzały własne zasady administracji publicznej obowiązujące w ich państwach).

-różnorodność form sprawowania władzy lokalnej utrudniała scalenie terytorialne po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.

-w II Rzeczypospolitej (1918–1939) odbudowano ogniwa samorządności na poziomie gminy i powiatu. Wprowadzono organy władzy wykonawczej, stanowiącej i kontrolującej.
GMINY WIEJSKIE: rada gminy i zarząd gminy (wójt+ławnicy)
GMINY MIEJSKIE: rada miejska i zarząd (burmistrz/prezydent+ławnicy)

-II wojna światowa – zwalczanie samorządności

-po drugiej wojnie światowej przeprowadzono w Polsce zmianę zasad ustrojowych państwa, wprowadzając rady narodowe różnego szczebla wyposażone w funkcje uchwałodawcze, wykonawcze i kontrolne. – likwidacja jakiejkolwiek niezależności

-w roku 1990 w wyniku gruntownych przemian społecznych połączonych ze zmianą ustroju państwa Sejm 8 marca 1990 roku po uprzedniej zmianie Konstytucji uchwalił Ustawę o samorządzie terytorialnym.

– do roku 1998 na poziomie gminy, zaś z l stycznia 1999 roku
również na poziomie powiatu i województwa.

Na podstawie Konstytucji RP:
-jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość cywilnoprawną
-wprowadzono reformę administracyjną w wyniku której powstała trójstopniowa struktura terytorialna państwa.

5. Struktura – w Polsce obowiązuje struktura trójstopniowa samorządu terytorialnego:
– gmina
– powiat
– województwo

Zasady:
-na szczeblu wojewódzkim – model dualistyczny administracji (organy samorządowe: sejmik, zarząd oraz organy administracji rządowej – wojewoda)
-samorząd lokalny to gminy i powiaty, a samorząd regionalny – województwa.

Funkcjonowanie władz samorządowych określają zasady konstytucyjne:
– subsydiarności (pomocniczości) – organy szczebla wyższego nie realizują zadań publicznych wykonywanych przez niższy szczebel
-decentralizacji władzy publicznej – samorząd w Polsce nie jest hierarchiczny – szczeble niższe samorządu nie podlegają szczeblom wyższym.

GMINA
-najmniejsza, podstawowa jednostka podziału terytorialnego w Polsce.
-zadania lokalnie
-zasada domniemania kompetencji – realizacja wszystkich zadań samorządu terytorialnego (chyba że w aktach prawnych inaczej).
-gminy wiejskie, miejsko-wiejskie, miejskie
-jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla

POWIAT – lokalne zadania określone ustawą o charakterze ponadgminnym

WOJEWÓDZTWO – wspólnota działająca na rzecz rozwoju danego regionu
-usługi publiczne wykraczające poza zakres zadań wykonywanych przez gminy i powiaty.

6. Zadania samorządu terytorialnego
a. zadania własne
–
–
np.

b. zadania zlecone
–
–
np.

c. zadania powierzone
–
–
np.

5. Organy samorządu terytorialnego

7. Źródła dochodów samorządów
a. dochody własne pozyskiwane z obszaru danej jednostki terytorialnej, np. z podatków lokalnych, z majątku (wynajem nieruchomości, sprzedaż ziemi), dochody z opłat (opłata uzdrowiskowa, skarbowa, targowa), spadki, zapisy, darowizny, mandaty ipt.
b. subwencje – środki z budżetu państwa przeznaczone na finansowanie realizacji zadań własnych samorządów wszystkich szczebli
c. dotacje celowe – środki pochodzące z budżetu państwa i z innych źródeł (np. innych jednostek samorządu) –> przeznaczone są na ściśle określony cel

Na co wydawane są pieniądze samorządów?

zadania własne

Ład przestrzenny i ekologia
Infrastruktura społeczna, techniczna i gospodarcza
Porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli
Edukacja, kultura, turystyka
Współpraca samorządowa i promocja gminy

zadania zlecone

Z zakresu administracji rządowej
Z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów
Podstawą jest ustawa
Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań zleconych

zadania powierzone

Zadania z zakresu administracji rządowej, właściwości powiatu, województwa
Realizacja na zasadzie dobrowolności
Podstawą jest porozumienie
Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań powierzonych

NADZÓR
-Prezes Rady Ministrów
-wojewoda
-RIO – Regionalne Izby Obrachunkowe

I. Konflikty międzynarodowy jest najostrzejszą formą sporu międzynarodowego (użycie siły, konflikt zbrojny, wojna)

1. Wojna – zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi i społecznymi. Oznacza zerwanie stosunków pokojowych (w tym także stosunków dyplomatycznych) pomiędzy co najmniej dwoma państwami przejście do stosunków wojennych czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich działań skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie. Konwencje haskie z 1899 i 1907 r. wymagają, by wojna rozpoczęła się oficjalnym jej wypowiedzeniem przez jedno z państw. Państwa toczące wojnę zobowiązane są do zachowywania humanitarnych zasad (jak zakaz stosowania broni masowego rażenia czy złego traktowania jeńców i ludności cywilnej) i do uszanowania neutralności pozostałych państw. Również dobra kultury w czasie wojny powinny być ochraniane.

2. Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Obejmuje ono wszelkiego rodzaju walkę zbrojną pomiędzy państwami – nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana w sposób oficjalny, jak również różnego rodzaju specyficzne konflikty zbrojne, tzn. takie, w których uczestniczą strony nie uznane za podmioty prawa międzynarodowego. konflikt zbrojny może przekształcić się w wojnę.

Wojna sprawiedliwa (łac. bellum iustum)
Obecnie wymienia się następujące warunki wojny sprawiedliwej:

• jest to wojna obronna, która stanowi odpowiedź na bezprawną agresję;
• istnieje realna szansa na jej wygranie;
• celem ataku nie jest ludność cywilna;
• przemoc stosuje się tylko w przypadkach uzasadnionych.

3. Główne przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych

a. konflikty etniczne i narodowe
b. konflikty kulturowe
c. konflikty religijne

4. Konflikt etniczny rodzaj konfliktu społecznego, w którym bez względu na przyczyny stronami są narody, mniejszości narodowe bądź grupy etniczne, funkcjonujące w społeczeństwach wielonarodowościowych i wieloetnicznych, bądź na pograniczu etnicznym.

PRZYKŁADY:

5. Przyczyny konfliktów etnicznych:
a. przymusowa asymilacja
b. uwolnienie tożsamości etnicznej
c. ograniczenie realizacji tożsamości etnicznej
d. zagrożenie całkowitym zanikiem tożsamości etnicznej

6. W jaki sposób można zakończyć konflikt etniczny?

II. Terroryzm – metoda sprawowania władzy lub dążenia do osiągnięcia celów politycznych za pomocą agresji i wzbudzania strachu

1. Formy działań terrorystów

a. terror indywidualny
b. terror zbiorowy

2. Klasyfikacja terroru ze względu na motywacje

a. terroryzm ideologiczny
– Turcja (Rewolucyjna Partia i Front Wyzwolenia)
– Peru(Świetlisty Szlak)

b. terror religijny
– Hezbollah
– Al-Kaida
– Hamas
– Kach

c. terror narodowowyzwoleńczy
– ETA
– Irlandzka Republikańska Armia
– Tamilskie Tygrysy

d. terroryzm kryminalny

3. Formy walki z terroryzmem:
a. interwencja zbrojna
b. operacje sił specjalnych i oddziałów antyterrorystycznych (odbijanie zakładników i akcje specjalne)
c. ekonomiczne i polityczne sankcje
d. działania prewencyjne (kontrole na lotniskach, regulacje prawne)

1. Polacy po utracie niepodległości.
2. Utworzenie Legionów Polskich we Włoszech.
3. Organizacja i zasady życia legionowego.
4. Udział legionistów w wojnach napoleońskich.
5. Utworzenie Księstwa Warszawskiego.
6. Konstytucja Księstwa Warszawskiego.
7. Polacy pod rozkazami Napoleona.
8. Upadek Księstwa Warszawskiego.
9. Terminy: legiony, emigracja.
10. Postaci: Jan Henryk Dąbrowski, Józef Wybicki, książę Józef Poniatowski.

PREZENTACJA

1.Kazimierz Wielki zmarł w 1370 r i był ostatnim władcą z dynastii Piastów.

2.Unia polsko-węgierska
-Kazimierz Wielki nie posiadał potomka, więc zawarł układ sukcesyjny z Karolem Robertem Andegaweńskim (zjazd w Wyszehradzie 1338).
-usynowienie wnuka Kaźka Słupskiego – nie udało się

3.Unia polsko – węgierska – unia personalna – związek państw, posiadających wspólnego władcę, przy zachowaniu odrębnych instytucji państwowych.

4.Ludwik Węgierski panował w latach 1370 – 1382.
– regencja Elżbiety Łokietkówny (córka Łokietka)
– nadał szlachcie przywilej w Koszycach – 1374 – przywilej generalny – zapewniał dziedziczenie jednej z córek

Przywilej koszycki z 1374 r.

Szczerze i z dobrej woli troszcząc się, aby Królestwo Polskie w dobrym stanie i w mocy trwało, zobowiązaliśmy [się], że po zejściu naszym z tego świata będzie [szlachta] miała i weźmie sobie za spadkobiercę i następcę na tronie polskim potomstwo nasze tylko płci męskiej, nie zaś żeńskiej; następnie jednak z zezwolenia i woli panów, szlachty oraz wszystkich innych – gdy potomstwa męskiego nie ma – córki nasze, te mianowicie, co do których nastąpi zgoda […] aby otrzymały koronę Królestwa Polskiego […].
Chcemy zadowolić się tym tylko, aby corocznie na św. Marcina wyznawcę nam i następcom naszym na znak najwyższego panowania i uznanie korony królestwa polskiego płacono po dwa grosze zwykłej monety, w Królestwie obieg mającej […] z każdego osiadłego łanu lub jego części.

PYTANIA:

1. Dlaczego Ludwik Węgierski nadał szlachcie przywilej koszycki?
2. Do czego zobowiązał się władca wobec szlachty?
3. Czy w dokumencie podano, która z córek Ludwika Węgierskiego ma po jego śmierci zasiąść na tronie polskim? Kto miał o tym zdecydować?

5. Przywilej koszycki (1374) – przywilej generalny – zapewniał dziedziczenie jednej z córek:
– przywilej nadany w zamian za zgodę na dziedziczenie tronu polskiego po Ludwiku Węgierskim przez córkę
– zwolnienie szlachty z podatków – z wyjątkiem 2 groszy poradlnego z łana kmiecego
– prawo do wynagrodzenia za udział w wojnie poza granicami kraju
– obowiązek wykupu szlachcica z niewoli, jeśli dostał się do niej podczas wyprawy poza granice kraju
– zobowiązanie do nadawania urzędu starosty wyłącznie Polakom, a urzędów ziemskim wyłącznie szlachcie z danej ziemi

6. W 1384 r. władzę obejmuje Jadwiga Andegaweńska – nowy król Polski – możni ją poparli, ale męża postanowili wybrać jej sami (zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem).

Walki o tron krakowski (w XIII w.)

1. Po rozpadzie Monarchii Henryków Śląskich książęta piastowscy rozpoczęli walki o Kraków. Zasiadali tam kolejno: Bolesław Rogatka, Konrad mazowiecki, Bolesłąw Wstydliwy, Leszek Czarny, Henryk IV Probus oraz Przemysł II, który w 1295 r. koronował się w Gnieźnie (nie w Krakowie, bo tam panuje Wacław II) na króla Polski (abp Jakub Świnka) ale zamordowano go w Rogoźnie.

2. Mimo, że spuściznę po Przemyśle przejął Władysław Łokietek, nie udało mu się przejąć władzy. W 1300 r. w na króla koronował się Wacław II czeski (ożenił się z córką Przemysła – przyłączył dzięki temu do Małopolski Wielkopolskę, zdobył Pomorze Gdańskie, Kujawy, ziemię łęczycką i sieradzką, zhołdował większość księstw śląskich oraz Mazowsze). Umiera w 1305 r., następcą miał być syn Wacław III, ale został zamordowany.

3. Władysław Łokietek wraca do kraju. Koronował się na króla Polski w 1320 r. w katedrze krakowskiej – jest to koniec rozbicia dzielnicowego w Polsce.

Polska Łokietka: Wielkopolska, Małopolska, ziemia sandomierska, ziemia sieradzka i łęczycka, Kujawy (utracone pod koniec panowaniana rzecz Krzyżaków). Pomorze Gdańskie zajęli Krzyżacy. Śląsk w rękach Czeskich, Mazowsze pod panowaniem samodzielnych Piastów.

Podsumowując – w Polsce dwa ośrodki zjednoczeniowe:
-Małopolska – Kraków – stolica państwa polskiego
-Wielkopolska – Gniezno – arcybiskupstwo – tylko abp może koronować na króla.
Największe szanse na centralizację władzy mieli władcy tych dzielnic.

Ciekawostka… Dlaczego Władyslawa nazwano Łokietkiem?

4. Po śmierci Władysława Łokietka władzę odziedziczył Kazimierz Wielki. Koronował się na króla Królestwa Polskiego w Krakowie. Jego państwo było stosunkowo niewielkie, bez dostępu do morza.

Wrogowie:
-Marchia Brandenburska
-Zakon Krzyżacki
-Czechy

Sojusznicy:
-Węgry (Elżbieta Łokietkówna żoną Karola Roberta Andegaweńskiego)
-Litwa (wspólny wróg – Krzyżacy)
-Księstwa Zachodniopomorskie (Marchia Brandenburska zagraża)

5. Sytuacja wewnętrzna – państwo osłabione w wyniku wojen i walk o władzę. Potrzebne jest zunifikowanie (ujednolicenie), centralizacja i rozwój gospodarczy państwa. Dlatego Kazimierz wprowadził reformy:
-administracyjną (urząd starosty -zarządzał daną ziemią)
-kodyfikacja prawa (statuty wiślicko-piotrkowskie)
-popierał akcję osadniczą (dodatkowo prawo składu i przymus drogowy)
-1364 – ufundował Akademię Krakowską
-reforma wojskowa i fortyfikacje

6. Polska przekształca się w monarchię stanową (była patrymonialną). Kazimierz tworzy tzw. Corona Regni Poloniae – korona jestnierozerwalnie związana z państwem (kraj jest dziedziczny, ale niepodzielny).

7. Polityka zagraniczna:
-dąży do odzyskania ziem zabranych przez Krzyżaków (Pomorze Gdańskie, Kujawy, ziemia chełmińska, dobrzyńska i Czechów (Śląsk). Ma świadomość, że Polska jest zbyt słaba na otwarty konflikt, więc będzie robił to dyplomatycznie.

-spór z Krzyżakami miał być rozwiązany przy poparciu Karola Roberta Andegaweńskiego i Jana Luksemburskiego. Dwa razy na zjeździe w Wyszehradzie oraz Warszawie Kazimierz próbował odzyskać ziemie zagarnięte przez zakon. Ostatecznie zawarto pokój wieczysty w Kaliszu w 1343 r. – Krzyżacy mieli zwrócić zagarnięte Kujawy oraz ziemię dobrzyńską. Kazimierz musiał zrzec się Pomorza oraz ziemi chełmińskiej i michałowskiej na rzecz Krzyżaków. Krzyżacy postanowień nie zrealizowali.

-król Czech Jan Luksemburski rościł sobie prawa do korony polskiej (bo Wacław III był jego poprzednikiem), jednak w 1335 r. na zjeździe w Wyszehradzie zrzekł się tytułu za 20 tys. kop praskich groszy (olbrzymie pieniądze).

-1338 – II zjazd w Wyszehradzie – dotyczył pretensji do Śląska i Mazowsza oraz czeskiego poparcia dla Zakonu Krzyżackiego. Mediatorem został król Węgier Karol Robert Andegaweński. Ustalono, że Kazimierz zrzeka się pretensji do tych ziem, ale w zamian Jan Luksemburski nie będzie utrudniał procesu przeciwko Krzyżakom

-1339 – proces warszawski przeciwko Krzyżakom
– sędziowie nakazali Krzyżakom zwrot Kujaw i ziemi dobrzyńskiej
– przyznali Polsce prawa do Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej
– Krzyżacy mieli wypłacić Polsce odszkodowanie
– Krzyżacy ponownie odwołali się do papieża, który nie zatwierdził wyroku

-1343 – pokój w Kaliszu – Polska odzyskała ziemię dobrzyńską i Kujawy, zakon zatrzymał ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie jako „wieczystą jałmużnę”

– Pokój w Namysłowie 1348 potwierdził, że Śląsk należy się Luksemburgom

-rozpoczął ekspansję na Ruś i przyłączył Ruś Halicką.

8. Gospodarka:
– akcje kolonizacyjne
-rozwój handlu (prawo składu i przymusu drogowego)
-reforma monetarna – srebrny grosz
-dochody z żup solnych w Bochni i Wieliczce
-wprowadzenie tzw. poradlnego – podatku od gruntu
– dochody z ceł (przywożenie i wywożenie towarów) i myt (mosty i drogi)

9. Zmiany w administracji państwowej – urzędy:
-starosta – administracja terenowa
-kanclerz – kancelaria królewska
-podskarbi – zarządza skarbem królewskim
-marszałek – zarządza dworem królewskim

10. Prawo: statuty wiślicko – piotrowskie w 1362 r. – zunifikowano prawo.

11. Założenie Akademii Krakowskiej – 1364.

Kształtowanie się monarchii stanowej –> wyłaniają się STANY (mieszczanie, chłopi, duchowni i rycerstwo)

Polska – Corona Regni Poloniae – monarcha już nie dysponuje państwem swobodnie.