– SOCIAL STUDIES = nauki społeczne (are concerned with the study of social relationships and the functionning of society. It is associated with history, government, civics, geography, sociology, antropology )
1. Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o sprawach dla niej istotnych.
2. Formy samorządu a. samorząd terytorialny (powszechny) – forma organizacji ludności zamieszkującej dany obszar b. samorząd specjalny np. samorządy gospodarcze – rolników, zawodowe – lekarskie c. inne – np. lokalny, szkolny itp.
3. Cechy samorządu terytorialnego: -obejmuje osoby zamieszkujące dany teren (członkostwo z mocy prawa) -wykonuje pewne określone zadania administracji publicznej -posiada własną organizację (przedstawicieli wybierają ludzie) -realizuje zasadę decentralizacji władzy (ale pozostaje pod nadzorem centralnych organów państwowych).
4.* Tradycje współczesnego samorządu terytorialnego w Polsce: -demokracja szlachecka (sejmiki i urzędy ziemskie)
-za Stanisława Augusta Poniatowskiego reformy administracyjne – dotyczyły np. miast, które mogły decydować o wolności i porządku w nich panującym
-klęska polityczna Rzeczypospolitej zakończona w 1795 roku trzecim rozbiorem Polski uniemożliwiła dalsze kształtowanie się polskiej samorządności (władze państw zaborczych na okupowanych przez nie terytoriach wprowadzały własne zasady administracji publicznej obowiązujące w ich państwach).
-różnorodność form sprawowania władzy lokalnej utrudniała scalenie terytorialne po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.
-w II Rzeczypospolitej (1918–1939) odbudowano ogniwa samorządności na poziomie gminy i powiatu. Wprowadzono organy władzy wykonawczej, stanowiącej i kontrolującej. GMINY WIEJSKIE: rada gminy i zarząd gminy (wójt+ławnicy) GMINY MIEJSKIE: rada miejska i zarząd (burmistrz/prezydent+ławnicy)
-II wojna światowa – zwalczanie samorządności
-po drugiej wojnie światowej przeprowadzono w Polsce zmianę zasad ustrojowych państwa, wprowadzając rady narodowe różnego szczebla wyposażone w funkcje uchwałodawcze, wykonawcze i kontrolne. – likwidacja jakiejkolwiek niezależności
-w roku 1990 w wyniku gruntownych przemian społecznych połączonych ze zmianą ustroju państwa Sejm 8 marca 1990 roku po uprzedniej zmianie Konstytucji uchwalił Ustawę o samorządzie terytorialnym.
– do roku 1998 na poziomie gminy, zaś z l stycznia 1999 roku również na poziomie powiatu i województwa.
Na podstawie Konstytucji RP: -jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość cywilnoprawną -wprowadzono reformę administracyjną w wyniku której powstała trójstopniowa struktura terytorialna państwa.
5. Struktura – w Polsce obowiązuje struktura trójstopniowa samorządu terytorialnego: – gmina – powiat – województwo
Zasady: -na szczeblu wojewódzkim – model dualistyczny administracji (organy samorządowe: sejmik, zarząd oraz organy administracji rządowej – wojewoda) -samorząd lokalny to gminy i powiaty, a samorząd regionalny – województwa.
Funkcjonowanie władz samorządowych określają zasady konstytucyjne: – subsydiarności (pomocniczości) – organy szczebla wyższego nie realizują zadań publicznych wykonywanych przez niższy szczebel -decentralizacji władzy publicznej – samorząd w Polsce nie jest hierarchiczny – szczeble niższe samorządu nie podlegają szczeblom wyższym.
GMINA -najmniejsza, podstawowa jednostka podziału terytorialnego w Polsce. -zadania lokalnie -zasada domniemania kompetencji – realizacja wszystkich zadań samorządu terytorialnego (chyba że w aktach prawnych inaczej). -gminy wiejskie, miejsko-wiejskie, miejskie -jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla
POWIAT – lokalne zadania określone ustawą o charakterze ponadgminnym
WOJEWÓDZTWO – wspólnota działająca na rzecz rozwoju danego regionu -usługi publiczne wykraczające poza zakres zadań wykonywanych przez gminy i powiaty.
6. Zadania samorządu terytorialnego a. zadania własne – – np.
7. Źródła dochodów samorządów a. dochody własne pozyskiwane z obszaru danej jednostki terytorialnej, np. z podatków lokalnych, z majątku (wynajem nieruchomości, sprzedaż ziemi), dochody z opłat (opłata uzdrowiskowa, skarbowa, targowa), spadki, zapisy, darowizny, mandaty ipt. b. subwencje – środki z budżetu państwa przeznaczone na finansowanie realizacji zadań własnych samorządów wszystkich szczebli c. dotacje celowe – środki pochodzące z budżetu państwa i z innych źródeł (np. innych jednostek samorządu) –> przeznaczone są na ściśle określony cel
Na co wydawane są pieniądze samorządów?
zadania własne
Ład przestrzenny i ekologia Infrastruktura społeczna, techniczna i gospodarcza Porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli Edukacja, kultura, turystyka Współpraca samorządowa i promocja gminy
zadania zlecone
Z zakresu administracji rządowej Z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów Podstawą jest ustawa Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań zleconych
zadania powierzone
Zadania z zakresu administracji rządowej, właściwości powiatu, województwa Realizacja na zasadzie dobrowolności Podstawą jest porozumienie Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań powierzonych
NADZÓR -Prezes Rady Ministrów -wojewoda -RIO – Regionalne Izby Obrachunkowe
I. Konflikty międzynarodowy jest najostrzejszą formą sporu międzynarodowego (użycie siły, konflikt zbrojny, wojna)
Wojna – zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi i społecznymi. Oznacza zerwanie stosunków pokojowych (w tym także stosunków dyplomatycznych) pomiędzy co najmniej dwoma państwami przejście do stosunków wojennych czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich działań skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie. Konwencje haskie z 1899 i 1907 r. wymagają, by wojna rozpoczęła się oficjalnym jej wypowiedzeniem przez jedno z państw. Państwa toczące wojnę zobowiązane są do zachowywania humanitarnych zasad (jak zakaz stosowania broni masowego rażenia czy złego traktowania jeńców i ludności cywilnej) i do uszanowania neutralności pozostałych państw. Również dobra kultury w czasie wojny powinny być ochraniane.
2. Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Obejmuje ono wszelkiego rodzaju walkę zbrojną pomiędzy państwami – nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana w sposób oficjalny, jak również różnego rodzaju specyficzne konflikty zbrojne, tzn. takie, w których uczestniczą strony nie uznane za podmioty prawa międzynarodowego. konflikt zbrojny może przekształcić się w wojnę.
Wojna sprawiedliwa (łac. bellum iustum) Obecnie wymienia się następujące warunki wojny sprawiedliwej:
jest to wojna obronna, która stanowi odpowiedź na bezprawną agresję;
istnieje realna szansa na jej wygranie;
celem ataku nie jest ludność cywilna;
przemoc stosuje się tylko w przypadkach uzasadnionych.
3. Główne przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych
a. konflikty etniczne i narodowe b. konflikty kulturowe c. konflikty religijne
4. Konflikt etniczny rodzaj konfliktu społecznego, w którym bez względu na przyczyny stronami są narody, mniejszości narodowe bądź grupy etniczne, funkcjonujące w społeczeństwach wielonarodowościowych i wieloetnicznych, bądź na pograniczu etnicznym.
PRZYKŁADY:
5. Przyczyny konfliktów etnicznych: a. przymusowa asymilacja b. uwolnienie tożsamości etnicznej c. ograniczenie realizacji tożsamości etnicznej d. zagrożenie całkowitym zanikiem tożsamości etnicznej
6. W jaki sposób można zakończyć konflikt etniczny?
II. Terroryzm – metoda sprawowania władzy lub dążenia do osiągnięcia celów politycznych za pomocą agresji i wzbudzania strachu
1. Formy działań terrorystów
a. terror indywidualny b. terror zbiorowy
2. Klasyfikacja terroru ze względu na motywacje
a. terroryzm ideologiczny – Turcja (Rewolucyjna Partia i Front Wyzwolenia) – Peru(Świetlisty Szlak)
b. terror religijny – Hezbollah – Al-Kaida – Hamas – Kach
c. terror narodowowyzwoleńczy – ETA – Irlandzka Republikańska Armia – Tamilskie Tygrysy
d. terroryzm kryminalny
3. Formy walki z terroryzmem: a. interwencja zbrojna b. operacje sił specjalnych i oddziałów antyterrorystycznych (odbijanie zakładników i akcje specjalne) c. ekonomiczne i polityczne sankcje d. działania prewencyjne (kontrole na lotniskach, regulacje prawne)
2.Unia polsko-węgierska -Kazimierz Wielki nie posiadał potomka, więc zawarł układ sukcesyjny z Karolem Robertem Andegaweńskim (zjazd w Wyszehradzie 1338). -usynowienie wnuka Kaźka Słupskiego – nie udało się
3.Unia polsko – węgierska – unia personalna – związek państw, posiadających wspólnego władcę, przy zachowaniu odrębnych instytucji państwowych.
4.Ludwik Węgierski panował w latach 1370 – 1382. – regencja Elżbiety Łokietkówny (córka Łokietka) – nadał szlachcie przywilej w Koszycach – 1374 – przywilej generalny – zapewniał dziedziczenie jednej z córek
Przywilej koszycki z 1374 r.
Szczerze i z dobrej woli troszcząc się, aby Królestwo Polskie w dobrym stanie i w mocy trwało, zobowiązaliśmy [się], że po zejściu naszym z tego świata będzie [szlachta] miała i weźmie sobie za spadkobiercę i następcę na tronie polskim potomstwo nasze tylko płci męskiej, nie zaś żeńskiej; następnie jednak z zezwolenia i woli panów, szlachty oraz wszystkich innych – gdy potomstwa męskiego nie ma – córki nasze, te mianowicie, co do których nastąpi zgoda […] aby otrzymały koronę Królestwa Polskiego […]. Chcemy zadowolić się tym tylko, aby corocznie na św. Marcina wyznawcę nam i następcom naszym na znak najwyższego panowania i uznanie korony królestwa polskiego płacono po dwa grosze zwykłej monety, w Królestwie obieg mającej […] z każdego osiadłego łanu lub jego części.
PYTANIA:
1. Dlaczego Ludwik Węgierski nadał szlachcie przywilej koszycki? 2. Do czego zobowiązał się władca wobec szlachty? 3. Czy w dokumencie podano, która z córek Ludwika Węgierskiego ma po jego śmierci zasiąść na tronie polskim? Kto miał o tym zdecydować?
5. Przywilej koszycki (1374) – przywilej generalny – zapewniał dziedziczenie jednej z córek: – przywilej nadany w zamian za zgodę na dziedziczenie tronu polskiego po Ludwiku Węgierskim przez córkę – zwolnienie szlachty z podatków – z wyjątkiem 2 groszy poradlnego z łana kmiecego – prawo do wynagrodzenia za udział w wojnie poza granicami kraju – obowiązek wykupu szlachcica z niewoli, jeśli dostał się do niej podczas wyprawy poza granice kraju – zobowiązanie do nadawania urzędu starosty wyłącznie Polakom, a urzędów ziemskim wyłącznie szlachcie z danej ziemi
6. W 1384 r. władzę obejmuje Jadwiga Andegaweńska – nowy król Polski – możni ją poparli, ale męża postanowili wybrać jej sami (zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem).
1. Po rozpadzie Monarchii Henryków Śląskich książęta piastowscy rozpoczęli walki o Kraków. Zasiadali tam kolejno: Bolesław Rogatka, Konrad mazowiecki, Bolesłąw Wstydliwy, Leszek Czarny, Henryk IV Probus oraz Przemysł II, który w 1295 r. koronował się w Gnieźnie (nie w Krakowie, bo tam panuje Wacław II) na króla Polski (abp Jakub Świnka) ale zamordowano go w Rogoźnie.
2. Mimo, że spuściznę po Przemyśle przejął Władysław Łokietek, nie udało mu się przejąć władzy. W 1300 r. w na króla koronował się Wacław II czeski (ożenił się z córką Przemysła – przyłączył dzięki temu do Małopolski Wielkopolskę, zdobył Pomorze Gdańskie, Kujawy, ziemię łęczycką i sieradzką, zhołdował większość księstw śląskich oraz Mazowsze). Umiera w 1305 r., następcą miał być syn Wacław III, ale został zamordowany.
3. Władysław Łokietek wraca do kraju. Koronował się na króla Polski w 1320 r. w katedrze krakowskiej – jest to koniec rozbicia dzielnicowego w Polsce.
Polska Łokietka: Wielkopolska, Małopolska, ziemia sandomierska, ziemia sieradzka i łęczycka, Kujawy (utracone pod koniec panowaniana rzecz Krzyżaków). Pomorze Gdańskie zajęli Krzyżacy. Śląsk w rękach Czeskich, Mazowsze pod panowaniem samodzielnych Piastów.
Podsumowując – w Polsce dwa ośrodki zjednoczeniowe: -Małopolska – Kraków – stolica państwa polskiego -Wielkopolska – Gniezno – arcybiskupstwo – tylko abp może koronować na króla. Największe szanse na centralizację władzy mieli władcy tych dzielnic.
4. Po śmierci Władysława Łokietka władzę odziedziczył Kazimierz Wielki. Koronował się na króla Królestwa Polskiego w Krakowie. Jego państwo było stosunkowo niewielkie, bez dostępu do morza.
Sojusznicy: -Węgry (Elżbieta Łokietkówna żoną Karola Roberta Andegaweńskiego) -Litwa (wspólny wróg – Krzyżacy) -Księstwa Zachodniopomorskie (Marchia Brandenburska zagraża)
5. Sytuacja wewnętrzna – państwo osłabione w wyniku wojen i walk o władzę. Potrzebne jest zunifikowanie (ujednolicenie), centralizacja i rozwój gospodarczy państwa. Dlatego Kazimierz wprowadził reformy: -administracyjną (urząd starosty -zarządzał daną ziemią) -kodyfikacja prawa (statuty wiślicko-piotrkowskie) -popierał akcję osadniczą (dodatkowo prawo składu i przymus drogowy) -1364 – ufundował Akademię Krakowską -reforma wojskowa i fortyfikacje
6. Polska przekształca się w monarchię stanową (była patrymonialną). Kazimierz tworzy tzw. Corona Regni Poloniae – korona jestnierozerwalnie związana z państwem (kraj jest dziedziczny, ale niepodzielny).
7. Polityka zagraniczna: -dąży do odzyskania ziem zabranych przez Krzyżaków (Pomorze Gdańskie, Kujawy, ziemia chełmińska, dobrzyńska i Czechów (Śląsk). Ma świadomość, że Polska jest zbyt słaba na otwarty konflikt, więc będzie robił to dyplomatycznie.
-spór z Krzyżakami miał być rozwiązany przy poparciu Karola Roberta Andegaweńskiego i Jana Luksemburskiego. Dwa razy na zjeździe w Wyszehradzie oraz Warszawie Kazimierz próbował odzyskać ziemie zagarnięte przez zakon. Ostatecznie zawarto pokój wieczysty w Kaliszu w 1343 r. – Krzyżacy mieli zwrócić zagarnięte Kujawy oraz ziemię dobrzyńską. Kazimierz musiał zrzec się Pomorza oraz ziemi chełmińskiej i michałowskiej na rzecz Krzyżaków. Krzyżacy postanowień nie zrealizowali.
-król Czech Jan Luksemburski rościł sobie prawa do korony polskiej (bo Wacław III był jego poprzednikiem), jednak w 1335 r. na zjeździe w Wyszehradzie zrzekł się tytułu za 20 tys. kop praskich groszy (olbrzymie pieniądze).
-1338 – II zjazd w Wyszehradzie – dotyczył pretensji do Śląska i Mazowsza oraz czeskiego poparcia dla Zakonu Krzyżackiego. Mediatorem został król Węgier Karol Robert Andegaweński. Ustalono, że Kazimierz zrzeka się pretensji do tych ziem, ale w zamian Jan Luksemburski nie będzie utrudniał procesu przeciwko Krzyżakom
-1339 – proces warszawski przeciwko Krzyżakom – sędziowie nakazali Krzyżakom zwrot Kujaw i ziemi dobrzyńskiej – przyznali Polsce prawa do Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej – Krzyżacy mieli wypłacić Polsce odszkodowanie – Krzyżacy ponownie odwołali się do papieża, który nie zatwierdził wyroku
-1343 – pokój w Kaliszu – Polska odzyskała ziemię dobrzyńską i Kujawy, zakon zatrzymał ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie jako „wieczystą jałmużnę”
– Pokój w Namysłowie 1348 potwierdził, że Śląsk należy się Luksemburgom
-rozpoczął ekspansję na Ruś i przyłączył Ruś Halicką.
8. Gospodarka: – akcje kolonizacyjne -rozwój handlu (prawo składu i przymusu drogowego) -reforma monetarna – srebrny grosz -dochody z żup solnych w Bochni i Wieliczce -wprowadzenie tzw. poradlnego – podatku od gruntu – dochody z ceł (przywożenie i wywożenie towarów) i myt (mosty i drogi)
9. Zmiany w administracji państwowej – urzędy: -starosta – administracja terenowa -kanclerz – kancelaria królewska -podskarbi – zarządza skarbem królewskim -marszałek – zarządza dworem królewskim
10. Prawo: statuty wiślicko – piotrowskie w 1362 r. – zunifikowano prawo.
11. Założenie Akademii Krakowskiej – 1364.
Kształtowanie się monarchii stanowej –> wyłaniają się STANY (mieszczanie, chłopi, duchowni i rycerstwo)
Polska – Corona Regni Poloniae – monarcha już nie dysponuje państwem swobodnie.
Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
Trybunał Konstytucyjny jest sądem konstytucyjnym, organem władzy sądowniczej
Trybunał Stanu jest organem sądowym, który sądzi najwyższych urzędników państwowych
Prokuratura jest państwowym organem powołanym do strzeżenia praworządności oraz czuwania nad ściganiem przestępstw, jak również występowania z oskarżeniami przed sądami
Instytut Pamięci Narodowej jest instytucją naukowo-badawczą o uprawnieniach śledczych
Rzecznik Praw Obywatelskich jest jednoosobowym konstytucyjnym organem kontrolnym, powołanym specjalnie i wyłącznie w celu strzeżenia praw i wolności obywatelskich określonych w konstytucji i innych aktach prawnych
Gordon Allport był amerykańskim uczonym związanym z Uniwersytetem Harvarda. W swoich badaniach zauważył, że popełniane na świecie zbrodnie, np. Zagłada Żydów w czasie drugiej wojny światowej, poprzedzone były mową nienawiści, wykluczeniem i dyskryminacją wobec jakieś grupy lub warstwy społecznej Zależność tę zilustrował jako „piramidę nienawiści”. Ma ona 5 stopni: 1) MOWA NIENAWIŚCI rozumiana m.in. jako rozpowszechnianie negatywnych stereotypów połączone z wrogim, krzywdzącym językiem; 2) UNIKANIE, czyli odczłowieczanie i izolacja jednostek i grup społecznych; 3) DYSKRYMINACJA, czyli nierówne traktowanie przez osoby, ale także i instytucje państwowe; 4) AKTY PRZEMOCY FIZYCZNEJ przeciwko ludziom i ich własności 5) EKSTERMINACJA całych grup narodowych, wyznaniowych lub posiadających odmienny światopogląd.
Model Allporta jest uniwersalny – zmieniają się tylko ofiary i sprawcy. – Holokaust, ludobójstwo Ormian lub Tutsi – w czasach dawniejszych, jak i współcześnie. – powtarzające się od średniowiecza pogromy Żydów w Europie czy polowania na czarownice (Jean Delumeau w swoim dziele Strach w kulturze Zachodu świetnie na ten temat pisze) -postępujące od 2012 roku prześladowania ludności muzułmańskiej , np. Rohingya w Mjanmie (dawnej Birmie)
Co sprzyja przełamywaniu uprzedzeń i nietolerancji?
PRACA W GRUPACH Zadaniem zespołów jest przygotowanie plakatu i hasła kampanii dotyczącej przeciwdziałania stereotypom i uprzedzeniom.
PODPOWIEDZI: – podręcznik s. 189 -co każdy z nas może robić w codziennym życiu, by przeciwdziałać uprzedzeniom? -„Piaskownica”
1.Akcja „Burza” i powstanie warszawskie – klęska (podziemia niepodległościowego i rządu emigracyjnego). Stalin chce przejąć władzę.
SKRÓTY
PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego ZPP – Związek Patriotów Polskich KRN – Krajowa Rada Narodowa CBKP – Centralne Biuro Komunistów Polskich TRJN – Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej PSZ – Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie WiN – Wolność i Niezawisłość NSZ – Narodowe Siły Zbrojne MO – Milicja Obywatelska KBW – Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego UB – Urząd Bezpieczeństwa PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
2. PPR – Polska Partia Robotnicza – specjalnie do tego celu szkoleni w Moskwie polscy komuniści: *przyszły przewodniczący Polskiej Partii Robotniczej Marceli Nowotko *Paweł Finder i Bolesław Mołojec – partia nie głosiła idei komunistycznych, by nie odstraszyć od siebie Polaków- wzywali do walki z Niemcami oraz obrony demokracji. -propaganda spowodowała, że wielu młodych Polaków zasiliło szeregi Gwardii Ludowej (organizacja zbrojna). – w PPR były zmiany osobowe – spory o władzę w partii. Ostatecznie władzę przejmie Władysław Gomułka.
3. W ZSRR Stalin tworzy oddziały polskie – I Korpus Polski. (działalność Wandy Wasilewskiej i Związku Patriotów Polskich)
W jego skład wchodziły: trzy dywizję piechoty (imienia Kościuszki, Traugutta i Dąbrowskiego), Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte, Brygada Artylerii im. Bema i Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”. Celowo nazwy poszczególnych jednostek nawiązywały do ważnych dla Polaków postaci lub wydarzeń, by obudzić w nich duch patriotyzmu.
4. Zbrodnia katyńska – NKWD rozstrzelało wiosną 1940 roku co najmniej 21 768 obywateli Polski (w tym ponad 10 tys. oficerów Wojska Polskiego i Policji Państwowej) – na mocy decyzji najwyższych władz ZSRR zawartej w tajnej uchwale Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku (tzw. „decyzja katyńska”).
DWA OŚRODKI WŁADZY W POLSCE : PKWN i RJN
5. 1944 -powstała Krajowa Rada Narodowa – na czele stanął Bolesław Bierut. Ogłosili się parlamentem Polski – alternatywą polityczną dla Rządu RP na uchodźstwie (Stanisława Mikołajczyka). Dla rządu emigracyjnego to sygnał, że Stalin chce stworzyć w Polsce państwo komunistyczne.
-Gwardia Ludowa –> przekształcona na Armię Ludową (dowódca Michał Rola-Żymierski). -Komuniści w Polsce chcą współpracy ze Związkiem Radzieckim.
6. Rząd na emigracji tworzy RJN (Radę Jedności Narodowej) – Kazimierz Pużak przewodniczącym. -RJN chce współpracy z aliantami i odbudowy demokracji w Polsce. -RJN jest związana z Rządem RP na uchodźctwie – Do 5 lipca 1945 r. był jedynym legalnym rządem będącym kontynuacją władz II RP – tego który musiał opuścić kraj po ataku hitlerowskim. Siedzibą był Paryż, później Londyn. Później, mimo przejęcia władzy przez komunistów funkcjonował nadal, aż do pierwszych powszechnych wyborów prezydenckich w Polsce w 1990 r. – zakończył działalność po przekazaniu insygniów prezydenckich Lechowi Wałęsie.
7. W ZSRR zostaje utworzony Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) – na czele Edward Osóbka-Morawski –> nowy rząd polski.
PKWN wydał Manifest, gdzie zamieszczono fałszywą datę 22 lipca 1944 – Lublin –> ma to oznaczać, że jest on utworzony przez KRN. Manifest sprawiał wrażenie kontynuacji rządów II Rzeczpospolitej, jednak wiele rzeczy było zatajonych jak nacjonalizacja przemysłu, czy problem polskich granic. W 1944 PKWN przekształcono na Rząd Tymczasowy.
8. Armia Czerwona wkracza do Polski. Następnie NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR – represje, czystki, działalność przeciw kontrrewolucji . W styczniu 1945 r. Gen. Leopold Okulicki, komendant główny AK, nakazał rozwiązanie Armii Krajowej, nie widząc sensu walki z nową władzą.
9. KONFERENCJA w JAŁCIE ( luty 1945). – Powstaje Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN) – 28 czerwca 1945 r., Stalin prowadził rozmowy z Stanisławem Mikołajczykiem. Mikołajczyk – fiasko – podaje się do dymisji. – rząd ten jest zależny od ZSRR – na czele Osóbka- Morawski i Gomułka
10. „Proces szesnastu” – proces przywódców Polski podziemnej – unieszkodliwienie legalnych władz RP. Wyroki skazujące na działaczach patriotycznych. Alianci nie zareagowali, a później alianci potwierdzili jego legalność (konferencja w Poczdamie). Gabinet Tomasza Arciszewskiego bezskutecznie protestował.
11. Referendum „3 razy TAK!”
12. Polska Rzeczpospolita Ludowa – PRL
Konstytucja 1952 – znosiła urząd prezydenta a wprowadzała Radę Państwa z przewodniczącym na czele (Bolesław Bierut). W praktyce władzę ma PZPR (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza)
CELE LEKCJI: -sytuowanie w czasie i przestrzeni rozbicia dzielnicowego -omówienie przyczyn i skutków rozbicia -rozwijanie umiejętności pracy z mapą, obiektywnej oceny wydarzeń, wnioskowania
Dlaczego Bolesław Krzywousty zdecydował się na podział państwa? Jakie ziemie otrzymali poszczególni synowie? Jakie ziemie weszły w skład dzielnicy senioralnej?
DZIELNICE – Władysław II – Śląsk oraz, jako najstarszy z rodu – dzielnicę senioralną – Bolesław IV Kędzierzawy – Mazowsze i część Kujaw – Mieszko III Stary – Wielkopolska – Henryk – ziemia sandomierska (jako niepełnoletni otrzymał ją później) – księżna Salomea jako dożywotnie zabezpieczenie otrzymała ziemię łęczycką – przez Bolesława Krzywoustego został pominięty pogrobowiec Kazimierz II Sprawiedliwy
DZIELNICA SENIORALNA (s. 248) Była niepodzielna, składała się z ziemi krakowskiej (z Krakowem), części Wielkopolski (z Gnieznem), część Kujaw, ziemia łęczycko-sieradzka, Pomorze Gdańskie
KARTA PRACY
Mapa i polecenia rozbicie dzielnicowe
ZASADA SENIORATU. Dzielnicę senioralną przejmował zawsze najstarszy z Piastów (męski przedstawiciel rodu). Dzielnica senioralna obejmowała Małopolskę, część Kujaw i Wielkopolskę. Pomorze Gdańskie i Zachodnie pozostawały lennami.
Upadła na zjeździe w Łęczycy w 1180 r., kiedy na princepsa wybrano Kazimierza Sprawiedliwego (najstarszym Piastem był wtedy syn Władysława Wygnańca – Bolesław Wysoki).
ZASADA PRYNCYPATU. Książę panujący w Krakowie był nazywany princepsem („pierwszy” spośród pozostałych, najważniejszy, ten który sprawuje władzę). Oznacza, że senior ma władzę zwierzchnią nad pozostałymi książętami –> znaczenie Krakowa jako ośrodka władzy.
Zasada zanikła po śmierci Leszka Białego w 1227 r.
I. WOJNY MIĘDZY KSIĄŻĘTAMI
1.Mimo wprowadzonej zasady senioratu szybko doszło do walk między braćmi: a. młodsi bracia zjednoczyli się aby ograniczyć władzę seniora – 1146 Władysław został wygnany. b. władzę przejął Bolesław Kędzierzawy (Mazowsze). c. po jego śmierci zgodnie z testamentem władza powinna należeć do Mieszka Starego (Wielkopolska), ale na zjeździe w Łęczycy w 1180 r. wydzielono ziemię krakowską dla Kazimierza Sprawiedliwego. d. następnie władzę przejął jego syn Leszek Biały – nie udało mu się utrzymać zwierzchności.
2. Wyłaniają się różne linie Piastów rządzących w swoich dzielnicach Śląsk –> potomkowie Władysława Wygnańca, Wielkopolska –> Mieszko Stary, Małopolska–> Leszek Biały, Mazowsze i Kujawy –> Konrad Mazowiecki.
3. Zjazd w Gąsawie 1227 – zamordowano Leszka Białego –> walki o tron krakowski (kto ma Kraków, ten jest najważniejszy)
4. Państwo ulega co raz większemu rozdrobnieniu.
5. Monarchia Henryków Śląskich.
Państwo Henryków Śląskich źródło: http://zamek.legnica.pl/archiwum/
a. Henryk I Brodaty – zjednoczenie Śląska, Małopolski i większej części Wielkopolski. b. Henryk II Pobożny dołączył całą Wielkopolskę c. rozpad monarchii Henryków Śląskich po śmierci Henryka II Pobożnego – poległ w bitwie pod Legnicą – 1241 r.
1. Mongołowie – plemiona koczowników zamieszkujący obszar Wielkiego Stepu (dzisiejsza Mongolia, Mandżuria i południowo-wschodnia Syberia). 2. Tworzyli Ordy (wspólnoty militarne, które łączyły się w plemiona), na czele każdej stali chanowie. 3. Temudżyn (Czarny wilk) zjednoczył wszystkie plemiona, przyjął tytuł Wielkiego Chana – Czyngis Chana i rozpoczął ekspansję. 4. Polska nie była głównym celem ataku – chodziło o Węgry (Bela IV). 5. Armie pomocnicze zaatakowały Polskę i Siedmiogród. Zdobyli Sandomierz, Kraków, pokonali zjednoczone armie książąt polskich dowodzone przez Henryka Pobożnego w Bitwie pod Legnicą (1241). Spustoszyli Śląsk, Łużyce, Morawy i ruszyli na Węgry.
Czy gdyby Polska nie była rozbita na dzielnice, miałaby szansę pokonania Mongołów?
III. Zagrożenia zewnętrzne: 1. Najazdy pogańskich Prusów na Mazowsze (1226 – Konrad Mazowiecki – Krzyżacy) 2. Wzmocnienie Litwy 3. problemy z Marchią Brandenburską (ziemia lubuska, zagrożenie dla Wielkopolski, Pomorza Zachodniego) 4. Pomorze Gdańskie i Zachodnie (książęta pomorscy uznają zwierzchność cesarza) 5. Czechy podbijają Śląsk
Praca domowa
Jak wyglądałaby sytuacja Polski, gdyby Bolesław Krzywousty nie podzielił swojego państwa między synów, a pełnię władzy przekazał najstarszemu z nich? Uzasadnij odpowiedź.
