Autor: Paulina Stelmaszczyk

Absolutyzm oświecony – system polityczny, w którym władca sprawuje nieograniczoną władzę dla dobra ogółu (przeprowadza reformy militarne, oświatowe i gospodarcze w celu wzmocnienia militarnego, gospodarczego państwa). Król jest reformatorem, filozofem, przyjacielem uczonych, który rządzi zgodnie z ich wskazówkami.

CECHY:

• silna, scentralizowana monarchia, rządzona przez monarchę o nieograniczonej władzy, który rządzi zgodnie z interesem państwa (racją stanu);
• władca to „pierwszy sługa państwa”, który opiekuje się poddanymi;
• odrzucono koncepcję boskiego pochodzenia;
• modernizacja administracji (zarządzanie państwem), urzędnicy za swą pracę otrzymują wynagrodzenie, są ludźmi wykwalifikowanymi;
• rozwój nowoczesnej, zawodowej armii;
• rozwój oświaty (nacisk na szkolnictwo – kształcenie kadry urzędniczej i wojskowej);
• ograniczenie roli Kościoła (ma umacniać pozycję władcy w państwie);
• powstanie niezależnego sadownictwa;
• nacisk na rozwój gospodarczy (np. doktryna merkantylizmu).

PRUSY -rozwój terytorialny.
1466 – II pokój toruński – Prusy Królewskie do Królestwa Polskiego, a Prusy Zakonne polskim lennem
1525 – hołd pruski – sekularyzacja zakonu, Hohenzollernowie uzyskują władzę dziedziczną w Prusach Książęcych
1618 – połączenie Prus Książęcych z Brandenburgią, rozwój terytorialny (np. wojna trzydziestoletnia)
1656 – traktat z Radnot – porozumienie Fryderyka Wilhelma I ze Szwecją (Karol Gustaw) – rozbiór Polski – efektem był najazd wojsk siedmiogrodzkich na Polskę
1657 – traktaty welawsko-bydgoskie – zapobiegają dalszemu popieraniu przez Brandenburgię Szwedów, ale powodują utratę zwierzchnictwa lennego nad Prusami – stają się niezależnym państwem brandenbursko-pruskim.
1701 – księstwo staje się królestwem – koronacja Fryderyka I – powstaje Królestwo Prus, kolejne zdobycze terytorialne (np. wojny śląskie)
1871 – ustanowienie Cesarstwa Niemieckiego
1918 – abdykacja Wilhelma II i upadek cesarstwa, ogłoszenie Republiki Weimarskiej (jako kraj związkowy)
1947 – likwidacja państwa pruskiego po II wojnie światowej (tereny podzielone na strefy okupacyjne, potem na dwa państwa niemieckie, część ziem przekazanych Polsce)

PRUSY – dynastia panująca Hohenzollernowie (potomkowie żyją do dziś)

a) Fryderyk Wilhelm (1640 – 1688) (WIELKI ELEKTOR)- uwolnił Prusy spod zależności lennej od Polski (1657)

• rozbudowa administracji – regularne ściąganie podatków
• rozbudowa armii

b)Fryderyk I (1688 – 1701 elektor brandenburski jako Fryderyk III, w 1701 r. przyjął imię Fryderyka I jako król)

• przekształcił Prusy w królestwo,
• przyłączył do Prus Pomorze Zachodnie ze Szczecinem po wielkiej wojnie północnej

c) Fryderyk Wilhelm I („król kapral”, „król sierżant”)

• przekształcił armię zaciężną (wojska najemne) w armię poborową (rekrut potrzebny), 70% dochodów na wojsko, zwiększył liczebność wojska.
• żelazna dyscyplina w wojsku, kary;
• do armii chłopi i mieszkańcy miast – daje im możliwość awansu – stanowiska podoficerskie (oficerskie zarezerwowane dla szlachty)
• reforma kantonowa – utworzono obwody rekrutacyjne – kantoniści – wciągnięci na listę, odbywają służbę po której stanowią rezerwę na wypadek wojny

d) Fryderyk II Wielki (1740 – 1786) – król filozof

• reforma szkolnictwa (w 1763 r. wprowadził przymus szkolny wobec chłopców, kładł nacisk na umiejętności praktyczne przydatne gospodarce, uniwersytety miały kształcić w prawie i administracji, szkoły prowadzone przez kościoły miały być przekazane w zarząd państwa, utworzono seminaria nauczycielskie)
• tolerancja religijna, ale też laicyzacja państwa – ogłosił się głową kościoła, niechętny wobec kleru, sekularyzacja majątków kościelnych;
• w gospodarce zasady merkantylizmu, a także nacisk na rozwój państwa
• polepszenie sytuacji sanitarnej w kraju, kodyfikacja prawa,
• zdobycze terytorialne (trzy wojny śląskie, wojna siedmioletnia, zabory RON)
• zwiększenie nakładów na armię i powiększenie jej;
  

AUSTRIA (potomkowie do dziś – Dom Habsbursko-Lotaryński)

1273 – wybór Rudolfa Habsburga na króla Niemiec (w 1278 r., pokonał króla Czech Przemysła Ottokara II pod Suchymi Krutami i zdobył księstwa południowoniemieckie, m.in. Austrię – stała się dziedziczną posiadłością rodu.

W XV w. małżeństwo Albrechta V (Habsburg) z córką cesarza, króla Czech i Węgier – Zygmunta Luksemburskiego,- odziedziczył trony Czech i Węgier oraz został wybrany na króla Niemiec.

Maciej Korwin, król Węgier i Czech powiedział „ Bella gerant alii, tu, felix Austria, nube!”, co znaczy: „Niech inni walczą między sobą, a ty szczęśliwa Austrio, żeń się!”.  

1477 r. – arcyksiążę Maksymilian I, objął władzę w Niderlandach i wschodniej Burgundii, po drugim małżeństwie z księżniczką Bianką Marią Sforzą (ciotka Bony Sforzy) – pretensje do Księstwa Mediolanu.

1516 -wnuk Maksymiliana na hiszpańskim tronie, potem cesarz Karol V (podwójne małżeństwo dzieci Maksymiliana z potomkami Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego)- Neapol, Sycylia, Sardynia i Ameryka.

1519 r., po śmierci Maksymiliana I, tron cesarski objął jego wnuk Karol V. Dewiza: Austriae est imperare orbi universo  – Austria rządzi całym światem. Karol V – jako cesarz zwierzchnik całej Rzeszy, osobiście zaś władca Hiszpanii z Sardynią, Neapolem, Sycylią i Nowym Światem oraz Niderlandów, Burgundia  i Mediolan – rządził imperium, w którym nigdy nie zachodziło słońce.

1526 – Ludwik Jagiellończyk poległ w bitwie z Turkami pod Mohaczem – zawarte wcześniej sojusze z Habsburgami (potwierdzone małżeństwami dzieci Maksymiliana) umożliwiły zajęcie Czech i Węgier.

1556 – abdykacja Karola V podział imperium:
-brat Ferdynand – Austria, Czechy i Węgry, został cesarzem – linia austriacka – do 1918 r.
-syn Filip II – Hiszpania, Niderlandy, Burgundia i posiadłości włoskie – linia hiszpańska – wygasa 1700 r.
1713 – kryzys dynastyczny – Karol VI – brak męskich potomków – wydał tzw. sankcję pragmatyczną – dokument w którym zapisano, że kraje Habsburgów są niepodzielne związane unią realną a prawo dziedziczenia mają także kobiety – sukcesję przejmie Maria Teresa. Mimo traktatów międzynarodowych doszło do wojny o sukcesję austriacką (1740 – 1748) – utrata Śląska.

MONARCHIA HABSBURSKA

a) Maria Teresa ( 1740 – 1780)

• w posiadaniu są: Czechy, Węgry, Austria, Siedmiogród, Lombardia, Niderlandy Południowe (Belgia) – duże zróżnicowanie etniczne, językowe
• centralizacja władzy państwowej – utworzono Radę Państwa
• reforma administracji
• reforma systemu podatkowego
• nowe instytucje centralne odpowiadające za politykę zagraniczną, wewnętrzną, skarbową, wojskową (dzisiejszy rząd)
• kodyfikacja prawa
• zaczęto likwidować zakony i przejmować ich majątki

b) Józef II (1765 – 1790) – syn Marii Teresy

• początkowo prowadził rządy z matką, samodzielne rządy od 1780
• język niemiecki językiem urzędowym w monarchii
• reformy prawa (zniesienie tortur, procesów o czary, ograniczenie kary śmierci)
• rozbudowa tajnej policji
• merkantylizm
• tzw. józefinizm – polityka wyznaniowa – 1781 – ogłoszenie patentu tolerancyjnego – wolność wyznania – ograniczenie znaczenia politycznego i ekonomicznego kościoła – likwidacja zakonów – proboszczowie parafii zostają urzędnikami państwowymi
• rozbudowa sieci szkół elementarnych i średnich, obowiązek szkolny mężczyzn
• reforma armii – zwiększenie liczebności
• zniesiono poddaństwo osobiste chłopów w Austrii, Czechach i Galicji (1781) oraz na Węgrzech (1785)
• wydanie nowego kodeksu karnego

G e o g r a f b a w a r s k i – poł. IX w. zapiski podające szereg nazw plemion i grodów. Spośród wymienionych plemion jako polskie dają się zidentyfikować: Lędzice, Pyrzyczanie, Wolinianie, Wiślanie, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie i Golężyce, a pewnie również Glopeani (Goplanie).

Dagome iudex – ziemie należące do Mieszka I, datowany na lata 985-992.
Zachował się on jednak tylko w sto lat późniejszym streszczeniu.

D o k u me n t p r a s k i z 1086 r., – wystawcą jest cesarz Henryk IV -dotyczy przyłączenia diecezji morawskiej do praskiej zawiera informacje, sięgające przynajmniej drugiej połowy X w. Wymienia plemiona śląskie (Ślężan i Dziadoszan oraz Bobrzan i Trzebowian. Według niektórych badaczy wskazuje również na przynależność Krakowa w X w. do Czech.

I b r a h i m i b n J a k u b , podróżnik arabski, który był w 965 lub 966 r. na dworze cesarskim Ottona I oraz u księcia czeskiego w Pradze, napisał relację o Słowianach pod panowaniem Mieszka I. O państwie Mieszka pisze Ibrahim, że
graniczy ono z Prusami i Rusią; Kraków według tej relacji należy do Czech. Mieszko scharakteryzowany został jako władca potężny, mający drużynę, którą utrzymywał z podatków. Ciekawe są spostrzeżenia o zwyczaju kupowania żon, o tkaninach jako surogacie pieniądza i o stosunkach handlowych. (Źródło: Wyrozumski J. Historia Polski do 1505 r.)

Kronika mnicha W i d u k i n d a z Nowej Korbei, autora Dziejów saskich (lata 70. X w.), podał pod. rokiem 963 wiadomość o „królu” Mieszku, władcy Słowian, który walczył z Wichmanem.

Kronika Anonima zw. Gallem – najstarsza kronika polska powstała na dworze Bolesława Krzywoustego. Składa się z trzech ksiąg. Księga I – od czasów legendarnych do narodzin Bolesława Krzywoustego. Księga II – o dzieciństwie i młodości księcia oraz jego współrządach z ojcem i bratem Zbigniewem. Księga III – samodzielne rządy po wygnaniu Zbigniewa. Opowiadanie urywa się na zdobyciu Nakła w 1113 r. Kronika nie zawiera dat.

Kronika mistrza Wincentego zw. Kadłubkiem – związany z dworem Kazimierza Sprawiedliwego. Wątki dziejów Polski przeplatają się z dziejami Aleksandra Wielkiego, Juliusza Cezara, Grakchów itp.Dużo faktów zostało przeinaczonych. Trzy pierwsze księgi – czasy legendarne i dynastii piastowskiej do 1173 r. (dialog między biskupemkrakowskim Mateuszem i arcybiskupem gnieźnieńskim Janem. Księga IV do 1202 r. i 1205 r.

Kronika wielkopolska z XIII w. – bazuje na Kadłubku i dodaje jeszcze inne informacje – do 1273 r..

Kronika Janka z Czarnkowa – okres od 1370 do 1384 r. opis obejmuje czas od śmierci Kazimierza Wielkiego oraz opis wydarzeń związanych z panowaniem
andegaweńskim w Polsce.

Roczniki czyli kroniki stawnego Królestwa Polskiego Jana Długosza – wzorem był Liwiusz (Ab urbe condita). Jego protektorem był Zbigniew Oleśnicki. W 12 księgach zgromadził wszystko to co zapisano we wcześniejszych źródłach.

Kronika biskupa merseburskiego Thietmara – obejmuje czasy Mieszka i Bolesława Chrobrego do 1018 r. – bardzo krytyczna.

Powieść minionych lat – stosunki polsko-ruskie za pierwszych Piastów, współczesna Gallowi, autorem mnich Nestora.

Kosmasa kronika Czechów.

Żywot św. Wojciecha, Żywoty św. Stanisława, Żywoty św. Jadwigi (żona Henryka Brodatego), Kingi (żona Bolesława Wstydliwego), Anny (żona Henryka Pobożnego)

Premierzy RP

Ministrowie spraw zagranicznych

Prezydenci RP

Podstawowe informacje:

Informator maturalny od roku szkolnego 2022/2023
Wymagania egzaminacyjne

1. Egzamin maturalny z wiedzy o społeczeństwie trwa 180 minut.
2. Łączna liczba punktów = 60.
3. Arkusz zawiera zadania zamknięte i otwarte:
   -wiązki zadań – kilka zadań we wspólnym kontekście
   -zadania rozszerzonej odpowiedzi:
   *wymagające napisania pisma procesowego lub urzędowego z wykorzystaniem własnej wiedzy i przepisów prawa (zażalenie, pozew, apelacja, odwołanie, skarga) – zadanie będzie dotyczyło problematyki bloku Prawo i prawa człowieka
   *wypowiedź argumentacyjna (rozważenie tezy, porównanie problemu, napisanie artykułu lub wystąpienia publicznego) – weryfikuje wiedzę zawartą w innym bloku lub innych blokach.
4. Zadania otwarte:
   -do uzyskania 80-85% (w tym ok. 20% za zadania rozszerzonej odpowiedzi)
   

Podstawowe informacje:

Informator maturalny od roku szkolnego 2022/2023
Wymagania egzaminacyjne
Matura dwujęzyczna

1. Egzamin maturalny z historii trwa 180 minut.
2. Łączna liczba punktów = 60.
3. Arkusz zawiera zadania zamknięte i otwarte wyposażone w źródła (lub nie) oraz oraz zadanie rozszerzonej odpowiedzi – wypowiedź argumentacyjną.
4. Wypowiedź argumentacyjna:
   -do uzyskania 15 pkt. (25%)
   -do wyboru trzy tematy zróżnicowane pod względem epok historycznych.
   -każdy temat zawierać będzie tezę, wobec której należy zająć stanowisko i je uargumentować, uwzględniając w swojej argumentacji różnorodne aspekty lub przykłady określone w temacie
   -należy więc umieć tworzyć narrację historyczną wykorzystując wiedzę
   -wypracowanie ma liczyć co najmniej 500 słów (jeżeli nie, nie będą przyznawane punkty za spójność wypowiedzi)
   -jak pisać wypracowanie w formule 2023 KLIK

1. Zmiany demograficzne Europy:
   -spadek liczby ludności na skutek wojen (np. wojna trzydziestoletnia na obszarze państw zaangażowanych)
   –epidemie, głód (zmiany klimatu WARTO POCZYTAĆ)
   -konflikty religijne i pogromy ( Żydzi, hugenoci we Francji, wygnanie morysków)
   
2. Podział na wzdłuż Łaby oraz na Północ – Południe (rozwijają się Anglia, Szwecja, Francja, Holandia – stagnacja państwa włoskie, Portugalia, Hiszpania, Niemcy). Stagnacja spowodowana wojnami religijnymi (Niemcy) lub „rozleniwieniem” gospodarki przez zbytnie eksploatowanie kolonii.
   
3. KOLONIALIZM XVII w.
   -Ekspansja Holandii:
   *zyski z handlu z Lewantem –> wpłynęło na powstanie giełd
   *rozwijały się banki, a mieszczaństwo znacznie się wzbogaciło
   *zasada wolności mórz
   *sposób działania
   *nowe osady Kapsztad, Batawia, Nowy Amsterdam, dopłynięcie do Australii
   *fleuta – nowy typ statku handlowego
   *czym handlowali?
   
   – Ekspansja Anglii
   *Wirginia, Nowa Anglia, Nowy Jork
   
   -Ekspansja Francji
   *Kanada (Quebec, Montreal)
   *Luizjana
   
4. Kompanie handlowe –
   
   Kompania Wschodnioindyjska – Azja, Afryka – Holandia – konkurent Brytyjczyków- 1602
   Kompania Wschodnioindyjska – Anglia – zapoczątkowała Elżbieta I – 1600
   Kompania Zachodnioindyjska – Ameryka i zachodnia Afryka – Holandia
   Kompania Zatoki Hudsońskiej
   Kompania Moskiewska
   
5. Złoty trójkąt –
   
6. Merkantylizm –
   
7. Rozwój rynku pieniężnego – nowe sposoby rozliczeń handlowych:
   -banki udzielają pożyczek pod wprawy
   -banki w formie spółek akcyjnych i banki emisyjne
   -emisja pieniądza papierowego – banknotów (początkowo funkcjonują jak weksle – papiery wartościowe na okaziciela- nowy system rozliczeń -zamiast pieniądza kruszcowego weksel na okaziciela)
   -powstają giełdy – miejsca, gdzie dokonuje się transakcji handlowych
   
8. Rolnictwo
   
9. Miasta

Przykładowy temat maturalny: Przemiany gospodarcze w Europie w XVI i XVII wieku (matura z historii 2009)

Konspekt wypracowania do poczytania: https://historia.org.pl/2009/06/01/konspekt-wypracowania-matura-z-historii-2009-przemiany-gospodarcze-w-europie-w-xvi-i-xvii-wieku/

At the beginning let’s remind what are political parties and what functions do they have. What are their goals?

1. Systemy partyjne to całokształt relacji zachodzących pomiędzy wszystkimi partiami działającymi w danym państwie:
-zadania i funkcje partii,
-relacje pomiędzy ugrupowaniami i wewnątrz nich
-relacje na linii partia – instytucje państwowe

System partyjny jest konieczny żeby mogła istnieć konkurencja międzypartyjna oraz legitymizacja władzy państwowej.

Party systems are the result of relations between all parties operating in the state. It could be functions and goals of party, relations between them or between parties and authorities (=organy władzy = state institutions)

2. Klasyfikacja systemów partyjnych

a. ONE PARTY SYSTEM – system jednopartyjny (monopartyjny, niekonkurencyjny) – w państwie działa tylko jedna partia. Aktualnie np. na Kubie (Komunistyczna Partia Kuby), Erytrea (Ludowy Front na rzecz Demokracji i Sprawiedliwości)

*wyróżnia się tu jeszcze system partii hegemonicznej (czyli jest więcej partii, ale tylko takie na które zgadzają się rządzący). Aktualnie system taki panuje w Chińskiej Republice Ludowej, Korei Północnej, Wietnamie i Laosie.

b. TWO PARTY SYSTEM – system dwupartyjny – w państwie działa wiele partii, ale dwie liczą się w wyborach, np. USA – Demokraci i Republikanie. Gwarancja stabilności rządów.

*system dwuipółpartyjny. np. w Niemczech Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD) i Unia Chrześcijańsko- Demokratyczna/ Unia Chrześcijańsko-Społeczna (CDU/CSU) + Zieloni lub  Wolna Partia Demokratyczna (FDP)

c. MULTI PARTY SYSTEM -system wielopartyjny – wady to niestabilność rządów, każda partia ma inny pomysł na rządzenie państwem

– system partii dominującej (dominant party system)– istnieje wiele partii, z których tylko jedna jest w stanie zdobyć większość w parlamencie

– system dwóch partii dominujących (two-party system)– istnieje wiele partii, ale podczas wyborów łączą się w dwa rywalizujące bloki

– system kooperacji partii (party cooperative system)– podczas wyborów wszystkie partie prowadzą odrębną kampanię, a po ich zakończeniu przystępują do współpracy

–system dwublokowy (two block system)– współpraca partii zgrupowanych w dwóch przeciwstawnych blokach politycznych

– system rozbicia partyjnego (split party system)– brak zdecydowanego zwycięzcy w wyborach i konieczność tworzenia koalicji rządowej

4. Systemy partyjne wybranych państw demokratycznych

a. Stany Zjednoczone Ameryki 

b. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej

c. Republika Francuska

d. Republika Federalna Niemiec

e. Konfederacja Szwajcarska

f. Republika Włoska

+ Zadanie 2. s. 149

I. LEGISLACJA – prawodawstwo, stanowienie prawa, organy państwowe i samorządowe tworzą akty powszechnie obowiązujące na danym terenie

Ustawodawstwo (tryb wprowadzania ustaw) zostało określone w Konstytucji RP oraz Ustawie z dn. 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych –> zapis jak należy ogłaszać tekst jednolity (aktualną wersję aktu normatywnego).
*umowy międzynarodowe zostały uwzględnione w Ustawie z dn. 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych

2. REDAKCJA AKTÓW NORMATYWNYCH – każdy akt normatywny, jego formułowanie i nowelizacja następują w ściśle określony sposób (czyli każdy akt normatywny jest uporządkowany):
-księgi, tytuły, działy, rozdziały…
-artykuły, ustępy, punkty, litery i tiret, paragraf…

Zasady techniki prawodawczej – załącznik do Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dn. 20 czerwca 2002 r.

II. PROCES LEGISLACYJNY – proces tworzenia prawa – ustawa zwykła

ETAPY PROCESU LEGISLACYJNEGO

1. Inicjatywa ustawodawcza:

a. 6 podmiotów ma prawo złożyć pisemny wniosek do Sejmu RP, do którego dołącza się:
-uzasadnienie potrzeby i celu uchwalenia ustawy
-wskazanie źródeł finansowania
-rozporządzenia do ustawy
-oświadczenia o zgodności projektu z prawem UE

Podmioty uprawnione do złożenia projektu

a. GRUPA POSŁÓW 15 posłów
-„szybka ścieżka poselska” bo nie trzeba przeprowadzać konsultacji, szybciej niż rządowy i senacki

b. KOMISJA SEJMOWA
-wszystkie komisje poza śledczą
-wniosek składa kolegialny organ sejmowy złożony z przedstawicieli różnych klubów i kół parlamentarnych
-obywatele mogą skierować petycję do komisji

c. SENAT RP
-ograniczona możliwość korzystania z inicjatywy
-wnioskodawcą musi być cała izba
-10 senatorów lub komisja senacka może złożyć wniosek u Marszałka Senatu
-następują trzy czytania jak w Sejmie

d. PREZYDENT RP

e. RADA MINISTRÓW
-rządowy proces legislacyjny

f. OBYWATELE 100 tys.
-mają czynne prawo wyborcze do sejmu

Aby Sejm mógł rozpocząć prace nad jakimś projektem (ustawy lub uchwały), Marszałek Sejmu musi go najpierw skierować do pierwszego czytania.

Projekt przekazywany jest Marszałkowi Sejmu. „Sejmowa zamrażarka” –> projekt przetrzymywany jest tam przez Marszałka Sejmu. Projekt musi być wolny od wad prawnych. Marszałek może wzywać autora projektu do usunięcia wad prawnych przez dowolnie długi okres czasu na podstawie swojej arbitralnej oceny – i ten czas nazywany jest potocznie „zamrażarką Marszałka”.

2. Trzy czytania:

I. Prezentowana jest treść, można kierować pytania wnioskodawcy, prezentowane jest uzasadnienie. Pierwsze czytanie kończy się przyjęciem projektu bez zmian lub z poprawkami albo odrzuceniem.

II. Przedstawia się sprawozdanie komisji, można zgłaszać poprawki i wnioski (zgłasza je wnioskodawca, grupa 15 posłów, przewodniczący klubu lub koła poselskiego, Rada Ministrów). Do tego momentu wnioskodawca może projekt wycofać.

III. Na trzecie czytanie przypada głosowanie nad całością projektu, poprawkami, a na koniec przyjęciem w całości. Zwykłą ustawę uchwala się zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

3. Uchwalenie przez Sejm i skierowanie ustawy do Senatu

-senatorowie mogą ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki do ustawy lub odrzucić ją w całości.
-decyzję podejmują zwykłą większością głosów (musi być obecna co najmniej połowa składu) simple majority vote
-mają 30 dni

5. Przyjęcie przez Senat i skierowanie do prezydenta lub powrót do Sejmu
-jeśli uchwalą poprawki projekt wraca do Sejmu i posłowie mogą poprawki odrzucić (mogą odrzucić też senacką uchwałę o odrzuceniu ustawy w całości) bezwzględną wiekszością głosów – absolute majority vote (liczba głosów oddanych za jest większa niż przeciw i wstrzymujących się, więcej niż 50 % wszystkich głosów za > przeciw + wstrzymujący się większość)

**większość zwykła, czyli sytuacja, gdy więcej jest głosów „za” niż „przeciw”, głosów wstrzymujących się nie doliczamy, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (460/2= 230) za > przeciw
***większość kwalifikowana wyrażona jest ułamkiem zwykłym większym od 1/2 (np. 2/3, 3/5) qualified majority vote.

4. Promulgacja

– potwierdzenie przez prezydenta – 21 dni na podpisanie
Weto prezydenckie – umotywowany wniosek o ponowne rozpatrzenie ustawy przez Sejm. Weto może być odrzucone przez Sejm większością kwalifikowaną 3/5. Wtedy prezydent musi podpisać w ciągu 7 dni. Weto ma charakter zawieszający a nie odrzucający. Może też skierować do Trybunału Konstytucyjnego.

5. Publikacja

– ogłoszenie ustawy – odpowiada Prezes Rady Ministrów.
– Vacatio legis – okres pomiędzy publikacją ustawy a jej wejściem w życie. Standardowo 14 dni.

ZASADY PRAWIDŁOWEJ LEGISLACJI
-zasada niedziałania prawa wstecz
-zasada ochrony praw nabytych
-zasada odpowiedniego vacatio legis
-zasada określoności przepisów prawa
-zasada poszanowania interesów w toku
-zasada zakazująca zmiany prawa podatkowego w trakcie roku
-zasada proporcjonalności

Powyżej omówiono procedurę wprowadzenia ustawy zwykłej. Szczególne procedury ustawodawcze dotyczą:
-pilnego projektu ustawy
-projektu ustawy budżetowej
-projektu ustawy o zmianie konstytucji

RATYFIKACJA

1. Procedury przedratyfikacyjne:
   -ratyfikacja – formalne zatwierdzenie (zgodne z prawem międzynarodowym i zgoda państwa na przestrzeganie) dokonane przez upoważniony do tego organ
   -ratyfikacji w Polsce podlegają umowy międzynarodowe o randze ponadustawowej i podustawowej, które po podpisaniu i opublikowaniu stają się częścią polskiego systemu prawnego.

2. Duża ratyfikacja – Sejm–>Senat–> zwykła większość głosów –>Prezydent (może zgłosić do Trybunału)
-sojusze, pokoje, układy wojskowe i polityczne
-prawa obywatelskie, wolności określone w Konstytucji
-członkostwo w organizacjach międzynarodowych
-obciążające państwo finansowo
-sprawy uregulowane w prawie polskim

3. Wielka ratyfikacja – dot. sytuacji, gdy część kompetencji organów władzy zostaje przekazana organizacji międzynarodowej.
-ścieżka 1 – kwalifikowana większość 2/3 przez Sejm i potem przez Senat (musi być przynajmniej połowa izby)
-ścieżka 2 -ogólnokrajowe referendum – wynik wiążący, gdy będzie frekwencja ponad 50%
-traktat o przystąpieniu Polskie do UE

4. Mała ratyfikacja – jeżeli umowa nie dotyczy tych wymienionych w konstytucji.
-nie potrzeba zgody ustawowej
-Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze podpisania przez prezydenta

ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych – Kancelaria Sejmu

Tekst ujednolicony to tekst który zawiera aktualne poprawki, nowelizacje –> nie jest tekstem autentycznym, nie został wydany w dzienniku

Tekst jednolity – oficjalny, ogłoszony w dzienniku, oryginalny.

DWUJĘZYCZNI:

Legislation – process or result of enrolling (zapisywania, rejestrowania), enacting (uchwalania) or promulgating laws by legislature, parliament or another governing body (organ zarządzający).

Statute, law or bill???

statute and act = ustawa

statute –> oględnie o ustawach ( eg. statutes are a source of laws – ustawy są źródłem prawa)

act (of Parliament) –> o konkretnej ustawie ( eg. Environmental Protection Act – ustawa o ochronie środowiska)

bill – projekt ustawy (ale czasem zdarzyć się może, że taka nazwa zostanie) -np. Bill of Rights (1689)  

local law acts = local legislation =Local statutes = local enactment- uchwała

regulation – rozporządzenie (regulation having the force of a statute)

Promulgation – formal proclamation or declaration that a new statutory or law is enacted ( uchwalony) after its final approval.

Separation of powers

1. legislative power in the Sejm and the Senate,
2. executive power in the President and the Council of Ministers, (The Regulation of the Minister of National Education and Sport, Ordinances of the Prime Minister)
3. judicial power – in courts and tribunals (judgment – orzeczenie; judgment of the Constitutional Tribunal; constitutional complaint). 

GDZIE SZUKAĆ TŁUMACZEŃ https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/17C98969A5C511EDC125767F003357C3/%24file/SŁOWNIK%20PROCEDUR%20PARLAMENTARNYCH.pdf

System prawa nigdy nie jest zupełnie spójny, np.:
-nie ma przepisów do niektórych sytuacji
-przepisy sprzeczne

LUKA PRAWNA – pojawia się, gdy nie funkcjonuje zapis prawa mówiący jak należy zachować się w określonej sytuacji – nie ma regulacji żeby legalnie rozwiązać problem.

*luka pozorna -jeżeli organ prawodawczy umyślnie nie reguluje czegoś przepisami prawa (jest w tym głębszy sens)

Typy luk w prawie:
– luka konstrukcyjna = rzeczywista – nie ma regulacji prawnej, mimo iż być powinien (są normy i sytuacje, które tego wymagają)

-swoista luka w prawie – nie zapisu prawa, bo nie został wydany przez odpowiedni organ (np. minister nie wydał rozporządzenia)

-luka techniczna – zapis prawa jest, ale nie można go zrealizować, bo jest błąd w zapisie albo brak (np. nie podano organu który ma coś realizować)

Jak naprawić lukę w prawie?
-prawodawca może skorygować gdy zauważy brak
-organ uprawniony do stosowania prawa (np. sąd) może posłużyć się metodą analogii (wnioskowania z podobieństwa) i rozstrzygnąć tak jak inny problem (podobny) dobrze opisany w prawie. Zasada analogii nie może być zastosowana do prawa karnego , bo tu „nie ma przestępstwa bez ustawy”.

WYKŁADNIA PRAWA – to interpretacja przepisów (mogą być to czynności celem zinterpretowania przepisu i do treści przepisu)

Kryteria podziału wykładni prawa:
a. pod względem podmiotu (który interpretuje prawo – inaczej interpretować będzie Sąd Administracyjny, a inaczej Trybunał Konstytucyjny ze względu na specyfikę swoich zadań)
– wykładnia autentyczna – prawodawca interpretuje przepis prawa, który sam wystawił (wola prawodawcy) — > mówi co autor dokładnie miał na myśli
-wykładnia legalna – przeprowadza uprawniony do tego organ władzy publicznej (np. Trybunał Konstytucyjny lub Minister Finansów)
– wykładnia operatywna – zostaje rozpatrzona ze względu na rozpatrywaną sprawę –> sąd to robi bo się tym zajmuje
-wykładnia prywatna – przeprowadzana przez każdego, nie ma żadnej mocy wiążącej
-wykładnia doktrynalna (naukowa) przeprowadzona przez specjalistów w dziedzinie prawa lub prawników – np. w komentarzach do orzeczeń sądowych się pojawia.

b. rodzaje wykładni ze względu na metody przyjęte podczas analizowania tekstu prawnego:
– wykładnia językowa – czytać ze zrozumieniem, analizować dokładnie wszystkie słowa, związki logiczne, konstrukcję zdań, znaki interpunkcyjne też mają znaczenie.
– wykładnia systemowa – ustalić znaczenie przepisu przez analizę jego miejsca w strukturze aktu normatywnego i całym systemie prawa, wszystkie przepisy trzeba interpretować zgodnie z obowiązującymi w danym systemie zasadami prawa, wynik interpretacji musi być z nimi zgodny, wyjątki od reguł ogólnych są wyjątkami i nie można ich interpretować rozszerzająco
-wykładnia funkcjonalna – trzeba uwzględnić warunki ekonomiczne, ustrojowe, kulturowe w których funkcjonuje dana norma, zwłaszcza cel, którzy prawodawca chce osiągnąć poprzez wprowadzenie przepisu, można sięgać np. do preambuł danych aktów prawnych, sens należy odczytywać poprzez cele piszącego
-wykładnia porównawcza – porównujemy normy z innymi podobnymi normami, których znaczenie nie budzi naszych wątpliwości. Na ogół porównuje się z normami z innego systemu prawnego lub innego okresu historycznego. Aby zrozumieć sens trzeba zastosować analogię.

c. Rodzaje wykładni ze względu na wynik końcowy:
-wykładnia literalna (dosłowna i ścisła) – uzyskana przy pomocy analizy słownej i logicznej przepisów, nie odbiega od znaczeń słownikowych użytych w tekście prawnym
-wykładnia rozszerzająca – znaczenie przepisów prawnych jest szersze od tych, które zostały zawarte w analizie językowej, używana do interpretacji szerszego zakresu praw i wolności obywatelskich; nie może być używana w prawie podatkowym (może dojść do rozszerzenia opodatkowania), nie można używać w prawie karnym, jeśli prowadzi do rozszerzenia odpowiedzialności karnej („nie ma przestępstwa bez ustawy”)
-wykładnia zwężająca – przypisuje normie węższy zakres niż wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy

ZASADA RACJONALNOŚCI PRAWODAWCY – założenie, że prawodawca (przynajmniej teoretycznie) nie tworzy norm wewnętrznych sprzecznych, niespójnych lub niezupełnych, a każdy problem można racjonalnie rozwiązać na podstawie obowiązujących przepisów.

KOLIZJA PRAWA – powstaje gdy ten sam stan faktyczny jest regulowany przez różne normy w sposób wykluczający ich wspólne zastosowanie. Trzeba więc wykluczyć w danej sprawie jakąś normę i zastosować jedną.

REGUŁY KOLIZYJNE:
-norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu – nadrzędne znaczenie będzie tu miała hierarchia aktów prawnych (np. jeżeli rozporządzenie Rady Ministrów jest sprzeczne z ustawą można je wyeliminować)
-norma szczególna uchyla normę generalną – wyjątki należy uwzględniać, pod warunkiem, chyba że musimy zastosować się do aktu o wyższej randze niż akt w którym mamy te wyjątki (szczegółowe rozwiązania).
-norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą
-norm późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla normy wcześniejszej o charakterze szczególnym – jeżeli są sprawdzone sposoby postępowania przy pomocy norm szczególnych, nie ma potrzeby paraliżowania systemu przez próbę znalezienia właściwej interpretacji w nowszych przepisach (zwłaszcza gdy są nieprecyzyjne)

REGUŁY DEDUKCYJNE – polegają na wnioskowaniu (z ogólnego twierdzenia)
-argument silniejszego (może być argument z większego na mniejsze lub z mniejszego na większe) – polega na logicznym odczytywaniu treści
-argument podobieństwa – posługuje się analogią (trzeba zestawić dwa podobne przypadki i przyjąć rozwiązanie w stosunku do pierwszego dobrze ugruntowane w prawie a zastosowane w stosunku do drugiego) – wyróżniamy analogię z prawa i analogię z ustawy

ZASADY PRAWA – ogólne dyrektywy (wskazówki, zalecenia, postulaty) dotyczące rozumienia regulacji prawnych:
-„Nie ma przestępstwa bez ustawy”
-„Prawo nie działa wstecz” – lex retro non agit – nie można karać za coś co nie było karalne wcześniej
-„Nieznajomość prawa szkodzi” – ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa nie oznacza że nie trzeba go przestrzegać i nie poniesie się konsekwencji swoich czynów.

1. Proces demokratyzacji
   -nadawanie konstytucji
   -wybory przedstawicieli do władz ustawodawczych
   -rząd może być odpowiedzialny również przed parlamentem a nie tylko przed władcą
   -nadawanie praw wyborczych, wszystkim obywatelom a nie tylko ograniczonym cenzusem (powszechne, tajne, równe, bezpośrednie) – pierwsze równe wybory, w których wzięli udział wszyscy mężczyźni przeprowadzono we Francji w 1848 r.
   

2. Emancypacja kobiet
-do tej pory kobiety nie miały równych praw (pod względem prawnym, majątkowym, nie mogły brać udziału w wyborach, oświata, niektóre zawody)
-w USA i Europie Zach. pojawił się ruch kobiecy – feministyczny dążący do równouprawnienia
-udało się dopuścić kobiety do studiów wyższych, następnie do zawodów lekarza czy adwokata wcześniej zarezerwowanych tylko dla kobiet
-sufrażystki – działaczki walczące o przyznanie kobietom praw wyborczych (i politycznych) – Nowa Zelandia 1893, Finlandia 1906

3. Masowe ruchy polityczne
-partia polityczna – organizacja skupiająca ludzi o podobnych poglądach, ideologii, interesach, którzy dążą do realizacji programu politycznego poprzez przejęcie władzy
-partie polityczne stają się organizacjami masowymi
-zaczęli wstępować tam chłopi, robotnicy
-przynależność do partii była odpłatna

4. Nowoczesne narody
-od XIX wieku ludzie niższych klas społecznych zaczynają odczuwać przynależność do swoich narodów (wcześniej związane to było przede wszystkim z warstwami wyższymi i dobrze wykształconymi)
-sprzyjało temu poczucie odrębności względem innych (o innym języku, kulturze), rozbudowa edukacji, prasa.

5. Nacjonalizm – ruch głoszący wyższość swojego narodu nad interesami innych narodów i ludzi.

6. Socjalizm:
-marksizm – dąży do wywołania robotniczej rewolucji, wartością nadrzędną ma być przynależność do klasy robotniczej a nie narodu.
-rewizjonizm – należy dążyć do obalenia kapitalizmu ale drogą łagodniejszą, ewolucyjną, legalnie.
-anarchiści – chcą wywołania rewolucji, ale nie zależy im na ruchu robotniczym a na obaleniu jakiejkolwiek władzy i państwa –> ma być zastąpione samorządnymi, autonomicznymi komunami. Stosowali terror indywidualny – zamachy na polityków, przemysłowców, wojskowych.
Socjalizm dążył do polepszenia losu robotników, wprowadzenia 8-godzinnego czasu pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy.

7. Początki chadecji = chrześcijańskiej demokracji
-I sobór watykański (1869 – 1870) – ogłoszenie dogmatu o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności.
-Leon III – jako pierwszy postulował polepszenie sytuacji robotników
-społeczna nauka Kościoła – ma regulować życie społeczeństwa –> tzw. solidaryzm społeczny – polega na wspólnocie wszystkich warstw i grup społecznych niezależną od ich statusu ekonomicznego lub zawodowego i związanych z nimi różnic interesów.

8. Sytuacja Żydów
-są grupą wyizolowaną (nie mają pełni praw), pogromy Żydów
-głoszone są w społeczeństwie hasła antysemickie
-wielu wyjeżdża do USA, tam mają większe możliwości rozwoju
-syjonizm – żydowski ruch polityczny, dążący do odbudowy państwa żydowskiego w Palestynie – doprowadził do powstania państwa Izrael w 1948 r.