Everybody needs others. For this reason we live in society.
SOCIAL STATUS is relative rank that an individual holds, with attendant rights, duties and lifestyle. Sometimes could be hierarchical (based upon honour or prestige).
-Assigned (ascribed) status is a position that a person holds in a social system that is either given by birth -Achieved status is a sociological term denoting (oznaczający) a social position that a person can acquire (nabywać, osiągać) on the basis of merit (na podstawie osiągnięć, zasług). It is a position that is earned or chosen. It is the opposite of ascribed status.
SOCIAL ROLES is a presentation of some behaviours, rights, beliefs and norms.
NEEDS – is something that is necessary for our organism (body or mind) to live healthy life.
When these social needs are fulfilled, we feel a sense of well-being. When these needs are not met, it can cause suffering and despair.
Maslow’s Hierarchy of Needs Źródło: https://www.simplypsychology.org/maslow-5.jpg
Physiologigal needs – potrzeby fizjologiczne Safety needs – potrzeba bezpieczeństwa Belongigness and love needs – potrzeba przynależności i miłości Esteem needs – potrzeba szacunku Self-actualization (samorealizacja) is the complete realization of one’s potential.
Definicja państwa (wg. Jellinka): -suwerenna terytorialnie (TERYTORIUM) -przymusowa organizacja (LUDZIE) -wyposażona we władzę, którą sprawują powołane do tego instytucje (WŁADZA).
Państwo wg. Arystotelesa – wspólnota ludzi (podział na obywateli i pozostałych, którzy też są potrzebni) dążąca do realizacji zasad etycznych (dobra, sprawiedliwości) –> dla zainteresowanych artykuł >>KLIK<<
Państwo wg. marksistów powstało w wyniku walki klas. (główni teoretycy: Karol Marks, Fryderyk Engels). Rewolucja miała zlikwidować państwo będące formą ucisku proletariatu przez klasy wyższe. Włodzimierz Lenin pisał: „Państwo jest machiną do utrzymywania panowania jednej klasy nad drugą. „ –> artykuł >>KLIK<<
II. CECHY PAŃSTWA:
a. suwerenność – suwerenność wewnętrzna – suwerenność zewnętrzna
b. terytorium
c. przymusowość (władza)
III. GENEZA (POCHODZENIE) PAŃSTWA
Teoria teistyczna (teo– od gr. theos – bóg) -działanie sił boskich -św. Tomasz z Akwinu – od Boga pochodzi idea władzy, a państwa są dziełem ludzi (jeżeli władca źle państwem rządzi, ludzie mogą go tej władzy pozbawić)
b. Teorie umowy społecznej -państwo jest rezultatem umowy między społeczeństwem a władzą (dla zachowania pokoju i bezpieczeństwa) -powstały w nowożytności: Thomas Hobbes, John Locke, Jean Jacques Rousseau -społeczeństwo niezadowolone może się zbuntować i wypowiedzieć posłuszeństwo
c. teorie podboju i przemocy -państwo powstało w wyniku podboju ludów słabszych przez silniejsze – Ludwik Gumplowicz
d. koncepcja marksistowska -powstanie państwa w wyniku przejęcia władzy bogatszych nad ubogimi (przewaga ekonomiczna = przejęcie władzy) -podatki narzucone przez silniejszych -główni teoretycy: Karol Marks, Fryderyk Engels
IV. Funkcje państwa: -wewnętrzna -zewnętrzna -gospodarczo-organizatorska -socjalna -kulturalno-oświatowa -wychowawcza
V. Władza państwowa – relacja w której rządzący narzucają rządzonym określone normy postępowania i egzekwują ich przestrzeganie.
a. Władza jest zorganizowana (organy, instytucje, urzędy, biurokracja), suwerenna (powinna być niezależna) oraz zawiera elementy przymusu (bo rządzący wymuszają przestrzeganie prawa)
b. Aby mogła funkcjonować musi być legitymizacja władzy – uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji, powszechne przekonanie, że sprawowanie władzy przez określone podmioty jest zasadne, usprawiedliwione
c. typy legitymizacji władzy wg. Webera:
– legitymizacja tradycyjna – opiera się na przekonaniu lub tradycji, że sprawowanie władzy przez daną osobę jest słuszne
– legitymizacja charyzmatyczna – opiera się na przekonaniu, że rządzący posiada wyjątkowe cechy, predysponującego go do sprawowania władzy
– legitymizacja legalna – opiera się na obowiązujących w państwie przepisach prawnych
Na początek zapoznaj się z krótkim wykładem prof. Zamorskiego (UJ)
I. Historia i historiografia. Podział historii Historia to nauka zajmująca się działalnością człowieka w przeszłości od momentu wynalezienia pisma (źródła niepiśmienne bada archeologia).
Kiedy zostało wynalezione pismo i gdzie?
-historia powszechna (świata) -Historia Polski (ojczysta) -historia regionalna (lokalna)
Historiografia – spisany wynik pracy historyka (dziejopisarstwo). Ojciec historiografii – Herodot z Halikarnasu (V w.p.n.e.) – „Dzieje” – opisywały historię i geografię Hellady, Persji i Egiptu w okresie wojen perskich.
* * *
HISTORIA MOŻE ULEGAĆ ZMIANOM
II. Źródła historyczne
Podział źródeł historycznychPodział źródeł pisanychPodział źródeł niepisanych
Jak badać źródło historyczne?
Krytyka zewnętrzna (to co zobaczysz na pierwszy rzut oka)
Sprawdź w jakiej epoce historycznej powstało. Gdzie. W jakich warunkach. Kto jest autorem.
Zastanów się nad przydatnością i wiarygodnością źródła.
Krytyka wewnętrzna
Dokonaj analizy źródła. Odtwórz szczegółowe fakty na podstawie źródła.
Synteza źródła – wyjaśnij odtworzone fakty i zjawiska historyczne.
Pamiętaj – czasami może dojść do zjawiska fałszowania historii – poprawiania historii w imię wyższych idei.
Np. Zawyżanie lub zaniżanie danych statystycznych. Dopisywanie lub wykreślanie części tekstu pisanego. Przerabianie fotografii Zatajenie datacji, by zmienić datę ich powstania. Jednostronne ukazanie rzeczywistości (np. w filmie)
Plakaty były częścią kampanii plebiscytowej. Po prawej plakat niemiecki, po lewej polski.
III. Periodyzacja dziejów
Periodyzacja – podział dziejów na mniejsze jednostki, np. -era (najdłuższy okres w dziejach ludzkości, fragment dziejów wyznaczony przełomowym wydarzeniem), – epoka (okres czasu wyznaczony ważnymi, przełomowymi wydarzeniami historycznymi – są tu zaznaczone ramy czasowe, choć mogą być one płynne).
EPOKI HISTORYCZNE: -starożytność (od wynalezienia pisma do upadku Rzymu/podział cesarstwa rzymskiego na wschodnie i zachodnie/ zwycięstwo Wizygotów pod Adrianopolem/panowanie Justyniana Wielkiego w Bizancjum) -średniowiecze (koniec epoki: odkrycie Ameryki/upadek Konstantynopola/początek reformacji/wynalezienie druku/ renesans) -nowożytność (do I wojny światowej/ jej zakończenia -czasy najnowsze
Chronologia – nauka o mierzeniu czasu Proszę zapoznać się z poniższymi filmami.
Następnie przypomnij sobie, jak obliczamy upływ czasu pomiędzy wydarzeniami historycznymi.
Paleografia i epigrafika – odczytywanie źródeł pisanych (inskrypcje lub teksty na papierze, papirusie) – ważne są tu również narzędzia
Heraldyka – herby
Genealogia – pokrewieństwo pomiędzy postaciami
Dyplomatyka – bada źródła aktowe (np. dokumenty średniowieczne, potwierdza autentyczność, sprawdza czy dokument nie został sfałszowany – falsyfikat
Sfragistyka
Numimatyka
Ćwiczenie powtórkowe – Nauki pomocnicze historii. Odgadniesz wszystkie?
[Władysław król polski i węgierski zapisuje Janowi Świdwie z Szamotuł rycerzowi 150 florenów węgierskich, na wsi swojej Zuchorzyce w powiecie lwowskim, będącej w tenucie Stanisława z Góry].
What is the main concern of social studies (or civics)?
Why Aristotle said: Humans are social beings?
What is the defference between colective consciousness and society?
Can you name forms of social life?
I. Formy życia społecznego (Forms of social life) s. 8:
Society- społeczeństwo -a huge group of people -they have their own territory (area) -their own history and culture -social relation/social interaction create some hierarchy -public institutions (like government)
Collective consciousness – zbiorowość społeczna -impermanent group of random people -without social relations
Community – społeczność -more permanent than colective consciousness -may appear some hierarchy (people can recognize others)
Local community – społeczność lokalna -common small territory (village, town, city district) -people are connected with the teritorry and they have known each other -they take care of their own problems and solve problems together
Social group – grupa społeczna – consist of three or more people who interact and identify with one another -they have common motives and goals -may have hierarchical social structure
*Social categorization is the process through which we group individuals based upon social information, f.ex.: occupation, sex, race and age. People inside have some distinctive features, but they aren’t social group.
II. Jakie wyróżniamy grupy społeczne (s. 9) TYPES OF SOCIAL GROUPS AND EXAMPLES
1. Number of members: -small -big
2. Types of membership -primmary – close, emotional relationship. Relation between them are face–to–face and more intimate and this group is relatively small (for example family, neighbour, play group)
-secondary – is more formal, impersonal, indirect and less intimate relationship among the members. -there are common values and goals (for example political party , social class, school , college etc.)
3. A way of organizing -formal (there are defined rules and regulations) -informal (members haven’t any formal regulations and no official leader)
4.Accesibility -exclusive – membership is limited, only people with special qualifications or specifications are admitted (f.ex. police, doctors) -inclusive – everybody can be included, open door for all comers
III. WHY PEOPLE WANT TO BE MEMBERS OF SOCIAL GROUPS?
It is human nature
Humans need belongingness (need of belonging- potrzeba przynależności)
Creation of their own identity (tworzenie własnej tożsamości)
Role model searching (poszukiwanie wzorców)
The fear of social exclusion (wykluczenie społeczne)
ANSWER THE QUESTIONS
Do jakich grup należycie? Czy za każdym razem był to wasz wybór? Czy dwie osoby tworzą już grupę społeczną? Czy istnieją jakieś ograniczenia, jak liczna może być grupa? Czy można funkcjonować poza wszelkimi grupami i tym samym wypisać się ze społeczeństwa?
IV. Group cohesiveness (SPÓJNOŚĆ, SPOISTOŚĆ GRUPOWA) Cohesion is the extent (stopień) to which group members are attracted to the group and its goals. Examples of displaying social cohesiveness is tied together by mutual friendship, caring, or personal liking.
For example, a group of friends may be very cohesive just because they enjoy spending time together, regardless of whether or not they share similar goals.
CAN A GROUP HAVE TOO MUCH COHESION?
The dangers of groupthink (when a group have too much cohesion) There may be appear The Groupthink Syndrome- myślenie grupowe (Syndrom myślenia grupowego) -people inside of group want to stay in balance with others.
Humans are social beings because they need the support of others just to survive.
SPOŁECZEŃSTWO A ZBIOROWOŚĆ
-social relation/social interaction
Formy życia społecznego (Forms of Social Life):
Society- społeczeństwo Colective consciousness – zbiorowość społeczna Community – społeczność Local community – społeczność lokalna Social group – grupa społeczna
– SOCIAL STUDIES = nauki społeczne (are concerned with the study of social relationships and the functionning of society. It is associated with history, government, civics, geography, sociology, antropology )
1. Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o sprawach dla niej istotnych.
2. Formy samorządu a. samorząd terytorialny (powszechny) – forma organizacji ludności zamieszkującej dany obszar b. samorząd specjalny np. samorządy gospodarcze – rolników, zawodowe – lekarskie c. inne – np. lokalny, szkolny itp.
3. Cechy samorządu terytorialnego: -obejmuje osoby zamieszkujące dany teren (członkostwo z mocy prawa) -wykonuje pewne określone zadania administracji publicznej -posiada własną organizację (przedstawicieli wybierają ludzie) -realizuje zasadę decentralizacji władzy (ale pozostaje pod nadzorem centralnych organów państwowych).
4.* Tradycje współczesnego samorządu terytorialnego w Polsce: -demokracja szlachecka (sejmiki i urzędy ziemskie)
-za Stanisława Augusta Poniatowskiego reformy administracyjne – dotyczyły np. miast, które mogły decydować o wolności i porządku w nich panującym
-klęska polityczna Rzeczypospolitej zakończona w 1795 roku trzecim rozbiorem Polski uniemożliwiła dalsze kształtowanie się polskiej samorządności (władze państw zaborczych na okupowanych przez nie terytoriach wprowadzały własne zasady administracji publicznej obowiązujące w ich państwach).
-różnorodność form sprawowania władzy lokalnej utrudniała scalenie terytorialne po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.
-w II Rzeczypospolitej (1918–1939) odbudowano ogniwa samorządności na poziomie gminy i powiatu. Wprowadzono organy władzy wykonawczej, stanowiącej i kontrolującej. GMINY WIEJSKIE: rada gminy i zarząd gminy (wójt+ławnicy) GMINY MIEJSKIE: rada miejska i zarząd (burmistrz/prezydent+ławnicy)
-II wojna światowa – zwalczanie samorządności
-po drugiej wojnie światowej przeprowadzono w Polsce zmianę zasad ustrojowych państwa, wprowadzając rady narodowe różnego szczebla wyposażone w funkcje uchwałodawcze, wykonawcze i kontrolne. – likwidacja jakiejkolwiek niezależności
-w roku 1990 w wyniku gruntownych przemian społecznych połączonych ze zmianą ustroju państwa Sejm 8 marca 1990 roku po uprzedniej zmianie Konstytucji uchwalił Ustawę o samorządzie terytorialnym.
– do roku 1998 na poziomie gminy, zaś z l stycznia 1999 roku również na poziomie powiatu i województwa.
Na podstawie Konstytucji RP: -jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość cywilnoprawną -wprowadzono reformę administracyjną w wyniku której powstała trójstopniowa struktura terytorialna państwa.
5. Struktura – w Polsce obowiązuje struktura trójstopniowa samorządu terytorialnego: – gmina – powiat – województwo
Zasady: -na szczeblu wojewódzkim – model dualistyczny administracji (organy samorządowe: sejmik, zarząd oraz organy administracji rządowej – wojewoda) -samorząd lokalny to gminy i powiaty, a samorząd regionalny – województwa.
Funkcjonowanie władz samorządowych określają zasady konstytucyjne: – subsydiarności (pomocniczości) – organy szczebla wyższego nie realizują zadań publicznych wykonywanych przez niższy szczebel -decentralizacji władzy publicznej – samorząd w Polsce nie jest hierarchiczny – szczeble niższe samorządu nie podlegają szczeblom wyższym.
GMINA -najmniejsza, podstawowa jednostka podziału terytorialnego w Polsce. -zadania lokalnie -zasada domniemania kompetencji – realizacja wszystkich zadań samorządu terytorialnego (chyba że w aktach prawnych inaczej). -gminy wiejskie, miejsko-wiejskie, miejskie -jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla
POWIAT – lokalne zadania określone ustawą o charakterze ponadgminnym
WOJEWÓDZTWO – wspólnota działająca na rzecz rozwoju danego regionu -usługi publiczne wykraczające poza zakres zadań wykonywanych przez gminy i powiaty.
6. Zadania samorządu terytorialnego a. zadania własne – – np.
7. Źródła dochodów samorządów a. dochody własne pozyskiwane z obszaru danej jednostki terytorialnej, np. z podatków lokalnych, z majątku (wynajem nieruchomości, sprzedaż ziemi), dochody z opłat (opłata uzdrowiskowa, skarbowa, targowa), spadki, zapisy, darowizny, mandaty ipt. b. subwencje – środki z budżetu państwa przeznaczone na finansowanie realizacji zadań własnych samorządów wszystkich szczebli c. dotacje celowe – środki pochodzące z budżetu państwa i z innych źródeł (np. innych jednostek samorządu) –> przeznaczone są na ściśle określony cel
Na co wydawane są pieniądze samorządów?
zadania własne
Ład przestrzenny i ekologia Infrastruktura społeczna, techniczna i gospodarcza Porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli Edukacja, kultura, turystyka Współpraca samorządowa i promocja gminy
zadania zlecone
Z zakresu administracji rządowej Z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów Podstawą jest ustawa Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań zleconych
zadania powierzone
Zadania z zakresu administracji rządowej, właściwości powiatu, województwa Realizacja na zasadzie dobrowolności Podstawą jest porozumienie Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań powierzonych
NADZÓR -Prezes Rady Ministrów -wojewoda -RIO – Regionalne Izby Obrachunkowe
I. Konflikty międzynarodowy jest najostrzejszą formą sporu międzynarodowego (użycie siły, konflikt zbrojny, wojna)
Wojna – zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi i społecznymi. Oznacza zerwanie stosunków pokojowych (w tym także stosunków dyplomatycznych) pomiędzy co najmniej dwoma państwami przejście do stosunków wojennych czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich działań skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie. Konwencje haskie z 1899 i 1907 r. wymagają, by wojna rozpoczęła się oficjalnym jej wypowiedzeniem przez jedno z państw. Państwa toczące wojnę zobowiązane są do zachowywania humanitarnych zasad (jak zakaz stosowania broni masowego rażenia czy złego traktowania jeńców i ludności cywilnej) i do uszanowania neutralności pozostałych państw. Również dobra kultury w czasie wojny powinny być ochraniane.
2. Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Obejmuje ono wszelkiego rodzaju walkę zbrojną pomiędzy państwami – nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana w sposób oficjalny, jak również różnego rodzaju specyficzne konflikty zbrojne, tzn. takie, w których uczestniczą strony nie uznane za podmioty prawa międzynarodowego. konflikt zbrojny może przekształcić się w wojnę.
Wojna sprawiedliwa (łac. bellum iustum) Obecnie wymienia się następujące warunki wojny sprawiedliwej:
jest to wojna obronna, która stanowi odpowiedź na bezprawną agresję;
istnieje realna szansa na jej wygranie;
celem ataku nie jest ludność cywilna;
przemoc stosuje się tylko w przypadkach uzasadnionych.
3. Główne przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych
a. konflikty etniczne i narodowe b. konflikty kulturowe c. konflikty religijne
4. Konflikt etniczny rodzaj konfliktu społecznego, w którym bez względu na przyczyny stronami są narody, mniejszości narodowe bądź grupy etniczne, funkcjonujące w społeczeństwach wielonarodowościowych i wieloetnicznych, bądź na pograniczu etnicznym.
PRZYKŁADY:
5. Przyczyny konfliktów etnicznych: a. przymusowa asymilacja b. uwolnienie tożsamości etnicznej c. ograniczenie realizacji tożsamości etnicznej d. zagrożenie całkowitym zanikiem tożsamości etnicznej
6. W jaki sposób można zakończyć konflikt etniczny?
II. Terroryzm – metoda sprawowania władzy lub dążenia do osiągnięcia celów politycznych za pomocą agresji i wzbudzania strachu
1. Formy działań terrorystów
a. terror indywidualny b. terror zbiorowy
2. Klasyfikacja terroru ze względu na motywacje
a. terroryzm ideologiczny – Turcja (Rewolucyjna Partia i Front Wyzwolenia) – Peru(Świetlisty Szlak)
b. terror religijny – Hezbollah – Al-Kaida – Hamas – Kach
c. terror narodowowyzwoleńczy – ETA – Irlandzka Republikańska Armia – Tamilskie Tygrysy
d. terroryzm kryminalny
3. Formy walki z terroryzmem: a. interwencja zbrojna b. operacje sił specjalnych i oddziałów antyterrorystycznych (odbijanie zakładników i akcje specjalne) c. ekonomiczne i polityczne sankcje d. działania prewencyjne (kontrole na lotniskach, regulacje prawne)
2.Unia polsko-węgierska -Kazimierz Wielki nie posiadał potomka, więc zawarł układ sukcesyjny z Karolem Robertem Andegaweńskim (zjazd w Wyszehradzie 1338). -usynowienie wnuka Kaźka Słupskiego – nie udało się
3.Unia polsko – węgierska – unia personalna – związek państw, posiadających wspólnego władcę, przy zachowaniu odrębnych instytucji państwowych.
4.Ludwik Węgierski panował w latach 1370 – 1382. – regencja Elżbiety Łokietkówny (córka Łokietka) – nadał szlachcie przywilej w Koszycach – 1374 – przywilej generalny – zapewniał dziedziczenie jednej z córek
Przywilej koszycki z 1374 r.
Szczerze i z dobrej woli troszcząc się, aby Królestwo Polskie w dobrym stanie i w mocy trwało, zobowiązaliśmy [się], że po zejściu naszym z tego świata będzie [szlachta] miała i weźmie sobie za spadkobiercę i następcę na tronie polskim potomstwo nasze tylko płci męskiej, nie zaś żeńskiej; następnie jednak z zezwolenia i woli panów, szlachty oraz wszystkich innych – gdy potomstwa męskiego nie ma – córki nasze, te mianowicie, co do których nastąpi zgoda […] aby otrzymały koronę Królestwa Polskiego […]. Chcemy zadowolić się tym tylko, aby corocznie na św. Marcina wyznawcę nam i następcom naszym na znak najwyższego panowania i uznanie korony królestwa polskiego płacono po dwa grosze zwykłej monety, w Królestwie obieg mającej […] z każdego osiadłego łanu lub jego części.
PYTANIA:
1. Dlaczego Ludwik Węgierski nadał szlachcie przywilej koszycki? 2. Do czego zobowiązał się władca wobec szlachty? 3. Czy w dokumencie podano, która z córek Ludwika Węgierskiego ma po jego śmierci zasiąść na tronie polskim? Kto miał o tym zdecydować?
5. Przywilej koszycki (1374) – przywilej generalny – zapewniał dziedziczenie jednej z córek: – przywilej nadany w zamian za zgodę na dziedziczenie tronu polskiego po Ludwiku Węgierskim przez córkę – zwolnienie szlachty z podatków – z wyjątkiem 2 groszy poradlnego z łana kmiecego – prawo do wynagrodzenia za udział w wojnie poza granicami kraju – obowiązek wykupu szlachcica z niewoli, jeśli dostał się do niej podczas wyprawy poza granice kraju – zobowiązanie do nadawania urzędu starosty wyłącznie Polakom, a urzędów ziemskim wyłącznie szlachcie z danej ziemi
6. W 1384 r. władzę obejmuje Jadwiga Andegaweńska – nowy król Polski – możni ją poparli, ale męża postanowili wybrać jej sami (zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem).
