Demokracja szlachecka. Rzeczpospolita Obojga Narodów – Historia i wiedza o społeczeństwie

LEKCJA 1

CEL: Omówienie zagadnień ustrojowych Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVI w.

USTRÓJ KRÓLESTWA POLSKIEGO – ewolucja

1. Demokracja szlachecka to ustrój polityczny Królestwa Polskiego, który wykształcił się w XIV i XV w. Charakteryzował się ograniczeniem władzy króla na rzecz stanu szlacheckiego. To forma monarchii stanowej, ustroju popularnego w Europie od późnego średniowiecza ( XIV w.- XV w.).

DYGRESJA: W Polsce monarchia stanowa zaczyna rozwijać się od czasów Władysława Łokietka (1320 r. zjednoczenie Polski po rozbiciu dzielnicowym), wtedy wykształcają się zgromadzenia szlacheckie – sejmiki. Szlachta w Polsce jest stanem uprzywilejowanym. Dlaczego? Bo szlachcie udało się uzyskać przywileje. Pochodzą od rycerstwa – wymusili to na władcy.

2. Sejmiki ziemskie to zjazdy szlachty z danej ziemi (np. z ziemi krakowskiej) lub województwa. Funkcjonowały różne rodzaje sejmików (np. relacyjne – wysłuchiwały relacji z obrad sejmu, deputackie-wybór deputatów do Trybunału Konstytucyjnego i Litewskiego, gospodarcze – dyskutowały o gospodarce danej ziemi).

Rodzaje sejmików ziemskich:
 sejmik poselski (elekcyjny) – wybierał posłów na sejm walny,
 sejmik relacyjny – wysłuchiwał relacji posłów z obrad sejmu i zapoznawał się z podjętymi na sejmie uchwałami (konstytucją),
 sejmik gospodarczy – decydował o polityce gospodarczej danej ziemi i lokalnych podatkach,
 sejmik kapturowy – sejmiki powoływane w okresie bezkrólewia; przejmowały władzę w danej ziemi i i stały na straży bezpieczeństwa wewnętrznego. Miały specjalne uprawnienia sądowe.
 sejmik deputacki – wybierano deputatów (przedstawiciel szlachty) do Trybunału Koronnego lub Litewskiego.

3. Sejm walny jako decydujący organ władzy w Rzeczpospolitej.

– wykształcił się ze zjazdu walnego szlachty
-pierwszy dwuizbowy sejm walny został zwołany przez Jana Olbrachta w 1493 r.
-1505 – konstytucja nihil novi – nowe decyzje o sprawach państwowych muszą być podejmowane przez senat i izbę poselską za zgodą króla

-typy sejmów walnych:
 sejm zwyczajny (ordynaryjny) – początkowo były zwoływane nieregularnie. Dopiero w 1573 r. ustalono, że sejm walny będzie zwoływany co 2 lata na okres 6 tygodni.
 sejm nadzwyczajny (ekstraordynaryjny – zwoływany w razie wybuchu wojny, obradował 2 tygodnie.)
 sejmy w okresie bezkrólewia – po śmierci Zygmunta II Augusta wykształciły się nowe typy sejmów:
* konwokacyjny, na którym określano czas i miejsce wyboru nowego króla,
* elekcyjny podczas którego wysłuchiwano poselstw kandydatów pragnących zasiąść na polskim tronie,
* koronacyjny, na którym elekt był koronowany oraz zaprzysięgał prawa i przywileje

-organizacja sejmu walnego:

Źródło: http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1226

44_sejm polski za zygmunta iii.jpg — Sejm polski za czasów Zygmunta III, Giacomo Lauro, 1622; Biblioteka Narodowa

4. Ruch egzekucyjny

GENEZA: Zygmunt I Stary (1506-1548) chciał wzmocnić władzę królewską:
-dążenie do zwiększenia dochodów skarbu królewskiego (1505 – szlachta zatwierdza podatki)
-dążenie do elekcji vivete rege (wzmocnić pozycję monarchy)
-zwiększyć poparcie magnaterii (szlachta średnia obawia się odebrania praw)

W 1537 r. – bunt szlachty przeciwko królowi – rokosz
lwowski = wojna kokosza –> król musi potwierdzić przywileje

Ruch egzekucyjny powstał w celu ograniczenia roli magnaterii.
*egzekucja dóbr – zwrot nieprawnie zajętych przez magnaterię królewszczyzn
*zakaz łączenia urzędów
*utworzenie wojsk zaciężnych (wojska kwarcianego – stałego, utrzymywanego z podatków)

Program ruchu egzekucyjnego:
–
–
–

PODSUMOWANIE / PRACA DOMOWA:
https://gwo.pl/przedmioty/historia/filmy-edukacyjne/demokracja-szlachecka/

LEKCJA 2

CEL: Poznanie w jaki sposób powstała Rzeczypospolita Obojga Narodów

UNIA LUBELSKA

W jakich okolicznościach doszło do zawarcia unii polsko-litewskiej w XIV w.?
Jakie były jej główne postanowienia?

1. Od 1385 r. Polska i Litwa pozostawały połączone unią personalną. Oznaczało to, że dwa państwa (posiadające odrębną politykę zagraniczną i wewnętrzną) pozostawały pod panowaniem jednego wspólnego władcy z dynastii Jagiellonów.

› Jakie było stanowisko Litwinów dotyczące unii w końcu XIV i w pierwszej połowie XV w.?
› Co przekonało stronę litewską do zmiany poglądów na temat unii w końcu XV i na początku XVI w.?
› Jakie były główne postanowienia unii w Mielniku?
› Co zadecydowało o tym, że postanowienia unii mielnickiej nie weszły w życie?

PRACA W GRUPACH

GRUPA 1 Przedstawiciele polskiej szlachty dążącej do zacieśnienia unii między Polską a Litwą.

GRUPA 2 Przedstawiciele litewskiej szlachty dążącej do zacieśnienia unii między Polską a Litwą.

GRUPA 3 Doradcy Zygmunta Augusta. Argumenty za zacieśnianiem unii
i przeciwko niemu

2. Zwolennicy zacieśnienia unii: polscy magnaci oraz litewska szlachta. Przeciwnikami byli litewscy magnaci i strona polska, która chciała pełnej inkorporacji.

3. Za pogłębieniem unii przemawiało zagrożenie ze strony Moskwy, brak następcy tronu, co grozi wygaśnięciem unii.
Ponieważ magnateria litewska nie chciała zgodzić się na zawarcie unii, Zygmunt II August inkorporował do Korony należące do Litwy: Ukrainę, Wołyń oraz Podlasie.

4. 1569 na sejmie w Lublinie postanowiono:
-zawarcie unii realnej (rzeczywiste połączenie dwóch państw)

Przeczytaj podrozdział Warunki unii lubelskiej (s. 144–145) oraz zapoznaj się z treścią aktu unii (M4, s. 143)dokonaj analizy materiałów źródłowych (M5, M6 i M7, s. 144–145). Na podstawie zdobytej wiedzy stwórz w parach schemat, na którym przedstawicie główne postanowienia unii oraz jej skutki dla obu stron.

DOKOŃCZ ZDANIA…
› Uważam, że zawarcie unii lubelskiej było korzystne, dlatego że…
› Spośród postanowień unii lubelskiej za najważniejszy uważam…, ponieważ …
› Skutkiem unii o najbardziej istotnym znaczeniu było…, ponieważ…