1. W latach 1655 – 1660 trwała r wojna polsko–szwedzka zwana potopem szwedzkim.
2. Przyczyny:
a. wojna o Dominium Maris Baltici – Karol X Gustaw chce przyłączyć Pomorze Gdańskie, Żmudź, Prusy Książęce i Kurlandię do Szwecji
b. osłabienie Rzeczpospolitej po wojnie z Moskwą
c. Jan Kazimierz Waza tytułuje się królem Szwecji
d. Szwecja chce się wzbogacić
3. Przebieg:
1655
a. Szwedzi pod dowództwem Karola X Gustawa wkraczają do Wielkopolski (bitwa pod Ujściem) i do Inflant. Polska szlachta kapituluje. Janusz Radziwiłł zawiera układ ze Szwedami.
b. Jan Kazimierz Waza musi uchodzić na Śląsk, a Szwedzi opanowują następne tereny.
c. Polacy buntują się przeciw gwałtom, kradzieżom i rozbojom Szwedów i przechodzą do walki partyzanckiej
d. Obrona Jasnej Góry zakończona sukcesem (Augustyn Kordecki)
e. Szwedzi zajmują Prusy Królewskie (z wyjątkiem Gdańska, który blokują ponieważ nie udało im się go zdobyć)
f. Niderlandy przystępują do wojny po stronie Rzeczpospolitej (obawa o wzrost wpływu potęgi szwedzkiej)
1656
a. Fryderyk Wilhelm Hohenzollern – elektor brandenburski – przystępuje do wojny aby przejąć Prusy Książęce i Warmię
b. Jan Kazimierz Waza udaje się do Lwowa i tam organizuje nową armię na której czele stanął Stefan Czarniecki (wojna podjazdowa)
c. śluby lwowskie – Jan Kazimierz oddaje Rzeczpospolitą pod opiekę Matki Bożej (nazwana Królową Polski) – celem tego było zachęcenie wszystkich warstw społecznych do walki
d. Rosja wypowiada wojnę Szwecji (Inflanty)- obawa przed wzrostem wpływów Szwedzkich w Europie Środkowej
e. Prusy pomagają Szwecji w wojnie (Karol X Gustaw obiecał im Wielkopolskę)
f. Rzeczpospolita układa się z Rosją (w Niemieży) – w razie bezpotomnej śmierci Jana Kazimierza, tron polski ma objąć car moskiewski
g. układ w Radnot – Szwecja, Brandenburgia, Siedmiogród (książę Siedmiogrodu po zwycięstwie Szwecji ma zostać królem okrojonej Rzeczypospolitej)
h. Rzeczpospolitej wsparcia udzielaja Habsburgowie i Dania
1657
a. Szwedzi obawiają się Danii – wycofują się z Polski
b. Siedmiogród pokonany przez siły polko – tatarskie
c. Rzeczpospolita podpisuje z Prusami traktaty welawsko-bydgoskie, na ich mocy Prusy uzyskują niezależność (były lennem Rzeczypospiltej), w zamian Prusy wycofują się z wojny
d. Rzeczpospolita odzyskuje Pomorze Gdańskie
1658 – 1660
a. wojna przenosi się na terytorium Danii (dowodzi Stefan Czarniecki)
b. Szwecja przegrywa z Danią
c. pokój w Oliwie:
-Inflanty pozostają przy Szwecji
– Jan Kazimierz zrzeka się pretensji do tronu Szwedzkiego
– potwierdzono traktaty welawsko-bydgoskie
– Szwedzi mieli zwróić zgrabione dzieła sztuki – nie zrobili tego
– wolność handlu na Bałtyku
4. Skutki:
a. straty ludności na skutek wojny i chorób
b. zniszczenia kraju, kryzys, bieda
c. utrata Inflantów
d. traktaty welawsko – bydgoskie pozwolą w przyszłości na utworzenie silnego państwa pruskiego –> rozbiory
e. wojna pokazała, że Rzeczpospolita jest słaba politycznie i militarnie
Jak kręcono „POTOP”?
Literatura:
1. Leśniewski S., Potop Czas hańby i sławy 1655-1660, Wydawnictwo Literackie 2017.
2. Ochman-Staniszewska S., Dynastia Wazów w Polsce, PWN 2007.
3. Wójcik Z., Jan Kazimierz Waza, Ossolineum 1997.
4. https://www.rp.pl/Rzecz-o-historii/303289930-Potop-szwedzki-Inwazja-barbarzyncow-na-Polske.html
5. https://www.polskieradio24.pl/39/156/Artykul/978174,Potop-szwedzki-powstrzymala-Jasna-Gora