Rewolucja przemysłowa – proces gwałtownych przemian dotyczących gospodarki, stosunków społecznych i politycznych w Anglii w XVIII w. Przejście od produkcji manufakturowej (opartej na produkcji ręcznej) do przemysłu zmechanizowanego, maszynowego, który umożliwiał produkcję
masową. Spowodowała industrializację, urbanizację oraz szybko rozwój technologiczny.
Ustrój państwa (form of government or government is the system to govern a state or community) – sposób zarządzania i organizowania państwa:
-struktura organów państwa i procedury ich wyłaniania (structure of state bodies/authorities and procedures of selection),
-zasady i metody sprawowania władzy przez rządzących (rules and methods of ruling/governance),
-zakres praw i wolności przysługujący obywatelom (rights and freedoms belonging to citizens).
Szersze pojęcie –> system polityczny (instytucje i organizacje + idee, zasady, wartości + normy i regulacje).
Ustroje państwowe możemy klasyfikować ze względu na:
-formy rządów i system rządów (monarchia, republika),
-reżim polityczny (demokratyczny, autorytarny totalitarny),
-ustrój terytorialno-prawny (państwa unitarne i złożone).
System rządów – relacja między organami władzy (głową państwa, rządem, parlamentem).
-system parlamentarno-gabinetowy
-prezydencki
-kanclerski
-semiprezydencki
-parlamentarno-komitetowy
Reżim polityczny – zbiór zasad określających stosunki między władzą państwową a obywatelami oraz metody z pomocą których rządzący państwem egzekwują posłuszeństwo od obywateli.
-reżim demokratyczny – obywatele mają wpływ na funkcjonowanie państwa i sprawują władzę pośrednio dzięki organom władzy.
-reżim niedemokratyczny (autorytarny i totalitarny) – obywatele są pozbawieni możliwości sprawowania kontroli nad rządzącymi.
*autorytarny – władza w rękach jednostki lub grupy, pozory legalności (lub brak uzasadnienia), nie ma totalnej kontroli nad obywatelami, mechanizmy i formy demokracji zachowane, ale są tylko pozorne
* totalitarny – wyklucza całkowicie demokrację, ideologia, działalność jednej partii na której czele stoi charyzmatyczny przywódca, kontrola mediów, aparat przymusu
-reżim hybrydowy – łączy styl demokratyczny i niedemokratyczny (władze mogą np. przestrzegać demokracji, ALE tylko w odniesieniu do wybranych grup narodowościowych (np. Turcja – kwestia kurdyjska)
Ustrój terytorialno-prawny – relacja między centralnymi organami władzy a organami działającymi na poziomach regionalnym i lokalnym (chodzi o samodzielność terenowych jednostek organizacyjnych).
Podział państw pod względem struktury terytorialnej:
-jednolite (unitarne) – jednolita struktura terytorialna
-złożone – składają się z wielu członów (landy, stany, kantony), które posiadają własny system organów prawodawczych i posiadają znaczną niezależność
*federacje – państwa związkowe (duża samodzielność, ale są ze sobą ściśle związane) – Niemcy, USA
*konfederacje – związki kilku państw (kiedyś Skonfederowane Stany Ameryki)
*unie – funkcjonowały kiedyś (osoba władcy łączy albo inne aspekty)
Rodzaje państw jednolitych:
-scentralizowane – rząd wyznacza lokalnych urzędników i sprawuje władzę zwierzchnią nad organami regionalnymi (Francja, Finlandia)
-zdecentralizowane – są formowane niezależnie od rządu, samorząd terytorialny jest dobrze rozwinięty a władza centralna podejmuje tylko najważniejsze decyzje (Polska, Wielka Brytania).
Państwa o tendencjach do decentralizacji, np. Hiszpania (Katalonia, Kraj Basków).
AUTONOMIA – prawo do możliwości samostanowienia o sobie (możliwość ustalania norm samemu sobie).
-Szkocja, Walia, Irlandia Północna (Wlk.Brytania)
-Katalonia i Kraj Basków (Hiszpania)
-Dolina Aosty (Włochy)
-Grenlandia (Dania)
Terytoria autonomiczne, które ogłosiły niepodległość i faktycznie funkcjonują jako osobne państwa:
-Naddniestrze – nie jest uznawane na arenie międzynarodowej (Mołdawia)
-Kosowo – niektóre państwa uznają za niepodległe a inne funkcjonujące w ramach Serbii.
ZADANIE MATURALNE
