1. Geneza demokracji
1. Demokracja – forma ustroju państwa, w której władzę sprawują jego obywatele bezpośrednio lub za pośrednictwem wybranych przedstawicieli.
2.Demokracja ateńska
a. reformy Solona (VI w. p.n.e., 594 r. p.n.e.)
– nadał Zgromadzeniu Ludowemu prawo wyboru urzędników
– wprowadził Radę Czterystu
– strząśnięcie długów (wykupienie Ateńczyków z niewoli za długi)
– zakres praw politycznych obywateli uzależnił do posiadanego przez nich majątku (arystokracja płaci podatki, ale najbiedniejsi nie mają prawa udziału w rządach)
b. reformy Klejstenesa (VI w. p.n.e.. 508/507 r. p.n.e.)
– Radę Czterystu przekształcił w Radę Pięciuset
– zwiększył uprawnienia Zgromadzenia Ludowego (prawo udziału w obradach mieli wszyscy obywatele)
– wprowadził ostracyzm
– wprowadził urząd 10 strategów
– Ateny podzielił na 10 fyli (okręgi)
c. reformy Peryklesa (450 r. p.n.e)
– wprowadził wynagrodzenie dla członków Rady Pięciuset i sędziów oraz diety dla uczestników Zgromadzenia Ludowego
– wprowadził prawo ograniczające obywatelstwo do tych Ateńczyków, których oboje rodzice byli obywatelami Aten
3. Republika rzymska i jej władze
a. republika – forma ustroju państwa, w którym organy państwa są wybierane przez obywateli
b. senat
– składał się z urzędników po zakończeniu kadencji
– stał na straży przestrzegania prawa
– doradzał urzędnikom
c. zgromadzenia ludowe (komicja)
-Zgromadzenie centurialne – wybierało najważniejszych urzędników- konsulów, pretorów, cenzorów, podejmowało decyzję o wojnie i pokoju
-Zgromadzenia trybusowe – (tribus – jednostka terytorialna) – bez względu na majątek ludzie zasiadali,
-było głównym organem uchwalającym prawa
-tylko ten organ władzy mógł wprowadzać zmianę ustroju,
-wybierało niższych urzędników – edylów i kwestorów,
– Zgromadzenie kurialne – kwestie religijne
-Zgromadzenie plebejskie – zasiadali tylko plebejusze
c. urzędy:
– urzędy w Rzymie były:
kolegialne (kilkuosobowe
kadencyjne (sprawowane przez określony czas)
honorowe (wykonywane bez wynagrodzenia)
– najwyżsi urzędnicy:
4. Średniowiecze:
Feudalizm – system polityczno-prawny, charakteryzujący się rozdrobnieniem władzy, funkcjonującej na podstawie więzi lennych między seniorami a ich wasalami
a. kształtują się reprezentacje stanowe (parlament)
b. stany – rycerstwo, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopi – zamknięta grupa społeczeństwa feudalnego o wyodrębnionej pozycji społeczno-prawnej (każdy posiada określony zakres praw i obowiązków)
c. demokracja ma ograniczony charakter – tylko w obrębie wyznaczonych stanów
Stany Generalne – Francja – Filip IV Piękny
Kortezy – Hiszpania
Reichstag (Hoftag wcześniej)- Niemcy
Anglia- Izba Lordów i Izba gmin- Jan bez Ziemi, Magna Charta Libertatum
Polska (Korona Królestwa Polskiego, Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki, zjazdy, sejm walny, sejmiki)
Rigstag (Szwecja), Landsting (Dania)
5. Kształtowanie się demokracji burżuazyjnej
a. trójpodział władzy – Monteskiusz – w obronie obywateli, dla zachowania wolności i przeciw nadużyciom ze strony rządzących.
b. Jean-Jacques Rousseau – teoria suwerenności ludu
c. wprowadzanie konstytucji (USA – 1787, Polska i Francja – 1791)
d. rewolucja francuska – zburzenie porządku feudalnego, zniesienie przywilejów i poddaństwa chłopów, uchwalenie Deklaracji praw człwoieka i obywatela.
e. wciąż funkcjonowały cenzusy wyborcze (wykształcenie, rasa, majątek, płeć – sufrażystki – 1918 w Polsce, pierwsze Wyoming USA – 1869, Nowa Zelandia 1893)
POWSZECHNE PRAWO WYBORCZE – II poł XIX wieku
5. Polskie tradycje demokratyczne
1. Demokracja szlachecka w Polsce:
a. demokracja szlachecka to system ustrojowy Rzeczypospolitej, który gwarantował udział społeczeństwa w sprawowaniu władzy, ale ograniczał go do stanu szlacheckiego
b. podstawy prawne
– przywilej cerekwicko-nieszawski nadany w 1454 r. przez Kazimierza Jagiellończyka – uzależniał zwołanie pospolitego ruszenia i nakładanie nowych podatków od zgody szlachty
– uchwalona w 1505 r. przez sejm walny konstytucja Nihil novi – stanowiła, że każde nowe prawo może być ustanowione wyłącznie za zgodą sejmu
– artykuły henrykowskie z 1573 r. – jednolity dokument zawierający kluczowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej, np.:
obowiązek zwoływania sejmu do dwa lata
wybór króla podczas wolnej elekcji (elecio viritim)
zasada wypowiadania wojny i zawierania pokoju za zgodą senatu
zakaz nakładania nowych podatków bez zgody sejmu
prawo szlachty do wypowiadania posłuszeństwa królowi
c. sejm walny
– izba senatorska – składała się z najwyższych urzędników państwowych i dostojników Kościoła katolickiego
– izba poselska – składała się z posłów wybieranych przez sejmiki ziemskie (obowiązywała zasada jednomyślności – liberum veto)
2. Najstarsze polskie tradycje konstytucyjne
a. Konstytucja 3 maja 1791 r. – uchwalona przez Sejm Wielki (Sejm Czteroletni) za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego
b. konstytucja Księstwa Warszawskiego – nadana (oktrojowana) w 1807 r. przez Napoleona Bonapartego
c. konstytucja Królestwa Polskiego – nadana w 1815 r. przez cara Aleksandra I
po upadku powstania listopadowego została zastąpiona przez tzw. Statut Organiczny (1833 r.)
d. konstytucje Wolnego Miasta Krakowa
3. Konstytucje Odrodzonej Polski
a. mała konstytucja z 20 II 1919 r.
b. konstytucja marcowa z 17 III 1921 r. – konstytucja demokratyczna
c. konstytucja kwietniowa z 23 IV 1935 r.
– uchwalona w wyniku zmian politycznych po zamachu majowym Józefa Piłsudskiego (1926 r.)
– wprowadzała w Polsce system autorytarny (wzmacniała pozycję prezydenta)
4. Polskie konstytucje powojenne
a. Ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej z 19 II 1947 r. – tzw. mała konstytucja
b. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 VII 1952 r. – tzw. konstytucja stalinowskahttps:/
c. mała konstytucja z 1992 r. – likwidowała system komunistyczny i stanowiła podstawy budowy państwa demokratycznego
d. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.