Sanacja
– od łac. Sanatio – uzdrowienie
– nazwa okresu historii Polski w latach 1926 – 1939 , w którym władzę sprawował Józef Piłsudski i jego zwolennicy (obóz propiłsudczykowski). Nazwa
okresu jest związana z hasłem „uzdrowienia” państwa polskiego, do którego nawoływał J. Piłsudski.
Dlaczego?
– Piłsudski wycofał się z życia politycznego
-rządy parlamentarne były niestabilne
-kryzys gospodarczy
-trudne położenie Polski na arenie międzynarodowej (np. układ radziecko-niemiecki w Rapallo, a potem traktat z Locarno)
– powołanie drugiej CHJENY (rządu Chjeno-Piasta) z Wincentym Witosem na czele.
-przygotowano przewrót polityczny (zamach stanu, przewrót majowy) mający na celu objęcie władzy przez marszałka Piłsudskiego
*wykresy i tabele zaczerpnięto ze strony: https://slideplayer.pl/slide/13897184/
Sanacja – od zamachu majowego do wybuchu wojny
Ryszarda Filipskiego.
I
(legalna walka z opozycją)
1.Zamach Józefa Piłsudskiego:
a. przyczyny:
-kryzys rządów parlamentarnych – niezadowolenie społeczne (drugi rząd Chjeno-Piasta (koalicja Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej i Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” – tzw. rząd Chjeno-Piasta.
-pogarszająca się sytuacja międzynarodowa (układy w Rapallo i traktaty lokareńskie (pakt reński)
b. przebieg:
-12 – 15 V 1926 r. – Warszawa – wybuchły walki między oddziałami popierającymi Józefa Piłsudskiego a oddziałami wiernymi rządowi, zakończone zwycięstwem piłsudczyków
2. Obalono legalną konstytucyjną władzę – do dymisji podał się prezydent Stanisław Wojciechowski i rząd Wincentego Witosa
– nowy prezydent – Ignacy Mościcki
– nowym premierem został Kazimierz Bartel
a. nowela sierpniowa – 2 VIII 1926 r. została znowelizowana konstytucja marcowa – poprawka do konstytucji umacniająca władzę wykonawczą kosztem ustawodawczej:
– prezydent uzyskał prawo wydawania dekretów
– prezydent uzyskał prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływem kadencji
3. Charakter rządów sanacyjnych
a. zwolennicy Józefa Piłsudskiego sprawowali władzę pod hasłem sanacji, czyli uzdrowienia życia publicznego w Polsce, dlatego zaczęto ich nazywać obozem sanacyjnym
b. Józef Piłsudski wywierał decydujący wpływ na rządy, ale nie sprawował najwyższych stanowisk państwowych
c. zwolennicy Piłsudskiego utworzyli Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR) – Walery Sławek
d. BBWR odniósł zwycięstwo w wyborach parlamentarnych w 1928 r.
Źródło: http://www.muzeumkarykatury.pl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=1382&Itemid=550
Grafika w satyryczny sposób nawiązuje do faktu, iż Piłsudski najczęściej sam podejmował kluczowe decyzje.
II
(walka z opozycją)
4. Zaostrzenie się konfliktu obozu sanacyjnego z opozycją – tzw. rządy pułkowników
a. 1929r. powstał Centrolew – sojusz partii lewicowych, ludowych i chadeckich (chcą obalić Piłsudskiego) – wotum nieufności dla rządu
b. reakcja obozu sanacyjnego:
– czołowi działacze Centrolewu zostali uwięzieni w twierdzy brzeskiej (m.in. Wincenty Witos, Wojciech Korfanty) –> chodzi o zastraszenie przeciwników
– prezydent Ignacy Mościcki rozwiązał parlament
c. wybory w 1930 r., zwane wyborami brzeskimi, wygrał BBWR – obóz sanacyjny uzyskał 56% miejsc w parlamencie
d. w 1932 r. – tzw. proces brzeski
e. 23 IV 1935 r. sejm uchwalił nową konstytucję – tzw. konstytucja kwietniowa
– konstytucja kwietniowa wzmacniała władzę prezydenta
– ustanowienie konstytucji kwietniowej stanowiło odejście od modelu parlamentarno-gabinetowego i trójpodziału władzy
– w praktyce zniesiono demokrację parlamentarną –> rządy autorytarne
Źródło: https://static.epodreczniki.pl/portal/f/res-minimized/RroR7cjyK4D2u/1612883267/2Ia0h7kaE5KMQv1vi9m2RTYA7oXxDZB6.jpg
Grafika nawiązująca do stwierdzenia, że konstytucja z 1921 r. stawiała Piłsudskiemu zbyt wiele ograniczeń.
III
(sytuacja po śmierci Piłsudskiego)
5. Rządy sanacyjne po śmierci Józefa Piłsudskiego
a. Józef Piłsudski zmarł 12 V 1935 r.
b. rozłam w sanacji:
– grupa zamkowa z prezydentem Ignacym Mościckim na czele (umiarkowani)
– tzw. grupa wojskowa – grupa GISZ z Edwardem Rydzem-Śmigłym na czele(chcieli rządów silnej ręki)
–ulica Wierzbowa – Józef Beck (minister spraw zagranicznych)
c. w 1935 r. został rozwiązany BBWR
d. w 1937 r. politycy sanacyjni utworzyli nową partię – Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN – „ozon”) – Adam Koc
6. Polityka zagraniczna rządów sanacji 1926 – 1935
a. polityka równowagi – polityka „równych odległości” między Moskwą i Berlinem
b. wg. Piłsudskiego tylko sytuacja napięcia pomiędzy III Rzeszą i ZSRR gwarantowała utrzymanie niezależności państwa polskiego
c. traktaty:
–protokół Maksima Litwinowa – ZSRR, Polska, Łotwa, Estonia i Rumunia – pakt o nieagresji
–1932 r. pakt o nieagresji z ZSRR (w 1934 r. przedłużony o 10 lat)
–1934 – polsko niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy (układ o nieagresji)
–kwestia paktu wschodniego (wschodnie Locarno) – odrzucony, dotyczył granic
7. Gospodarka
a. kryzys ekonomiczny 1929 – 1935
–spowodowany kryzysem amerykańskim
–zastosowano politykę interencjonalizmu państwowego
b. ożywienie gospodarcze 1936 – 1939
–COP
–Eugeniusz Kwiatkowski
