I. Zamiennie z podręcznikiem skorzystać można z informacji o hetmanach w poniższej gazetce szkolnej:
KLIK
II. Notatka uzupełniająca lekcję online:
- Zygmunt III Waza ( 1587) zapoczątkował dynastię Wazów w Polsce (panującą do 1668 r.)
- Wojna polsko-szwedzka (1600 – 1611)
| PRZYCZYNY | spór o Inflantywalka o tron szwedzki pomiędzy Karolem IX (Sudermańskim) a Zygmuntem III Wazą |
| PRZEBIEG | Bitwa pod Kircholmem (1605) – dowodził Jan Karol Chodkiewicz (RON) oraz Karol IX (SZWECJA) |
| SKUTKI | 1611 – rozejm – Rzeczpospolita utrzymała większość Inflant |
3. WIELKA SMUTA – kryzys w Państwie Moskiewskim po śmierci Iwana IV Groźnego – okres głodu, walk bojarów (możnowładcy) o władzę oraz najazdów obcych wojsk.
DYMITRIADY (1605) – polskie ingerencje w Moskwie pod pretekstem przywrócenia na tron Dymitra (rzekomo cudownie ocalonego syna Iwana Groźnego) à Dymitr Samozwaniec
Wojna polsko-moskiewska (1609 – 1618)
| PRZYCZYNY | Zygmunt III Waza chce odzyskać koronę szwedzkącar zawiera sojusz ze Szwecją w obawie przed kolejną Dymitriadą |
| PRZEBIEG | Bitwa pod Kłuszynem (1610) – dowodził hetman Stanisław Żółkiewski – wygrana RON |
| SKUTKI | 1618 – rozejm w Dywilinie – ziemia smoleńska dla Polskiw Moskwie początek dynastii Romanowów (Michał Romanow) |
4. Wojny z Turcją za panowania Zygmunta III Wazy (1620 – 1621)
| PRZYCZYNY | Ataki Tatarów krymskich na Ukrainę (terytorium RON)Łupieskie wyprawy Kozaków (mieszkańcy Zaporoża oraz południowo-wschodnich krańców Wielkiego Księstwa Litewskiego) na tereny TurcjiAtak Rzeczpospolitej na lennika Turcji |
| PRZEBIEG | Bitwa pod Cecorą (1620) – dowodził hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski – bitwa nierozstrzygnięta, ale klęska RON podczas odwrotuBitwa pod Chocimiem (1621) – dowodził hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz – wygrana RON |
| SKUTKI | 1621 – zawarcie pokoju – Rzeczpospolita utrzymuje granice na Dniestrze, Kozacy i Tatarzy mają przestać atakować |
5.Wojny ze Szwecją (1621 – 1629)
| PRZYCZYNY | Zajęcie przez Szwedów Inflant w 1621 r.Zajęcie przez Szwedów Pomorza Gdańskiego (1626) |
| PRZEBIEG | Bitwa pod Oliwą (1627) – wojskami szwedzkimi dowodził Gustaw II Adolf -bitwa morska –wygrana RONBitwa pod Trzcianą– wygrana RON |
| SKUTKI | 1629 –rozejm – Rzeczpospolita traci większość Inflant i Porty w Prusach (Gdańsk zostaje przy RON),Szwedzi pobierają cło (opłata) od polskiego handlu morskiegoKoniec potęgi Rzeczpospolitej |
6. Władysław IV Waza był drugim królem z dynastii Wazów w Polsce, panował w latach 1632 – 1648. Został wybrany na cara Moskwy, ale nigdy tam nie panował. Odzyskał Prusy, zlikwidował cło od handlu morskiego
7. Powstanie Chmielnickiego ( 1648 – 1654)
| PRZYCZYNY | Wrogość Kozaków do szlachty polskiej z powodu odrabianej pańszczyznyDążenie do zwiększenia rejestru kozackiego (spis żołnierzy/kozaków będących na usługach Rzeczpospolitej i otrzymujących żołd)Konflikt wyznaniowy i narodowościowyOsobista niechęć Chmielnickiego do polskiej szlachty |
| PRZEBIEG | Klęski RON nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami (1648)Śmierć Władysława IV i wybór Jana Kazimierza WazyOblężenie Zbaraża (1649) i ugoda zborowska (nie satysfakcjonowała żadnej ze stron, Kozacy nie chcą odrabiać pańszczyzny, Polacy nie chcą oddać Ukrainy)Bitwa pod Beresteczkiem (1651) – polskie zwycięstwoUgoda w Perejesławiu (1654) pomiędzy Kozakami a carem, który mógł „stanąć w obronie Rusinów (Kozaków) i zaatakować Rzeczpospolitą |
| SKUTKI | Wojna Rzeczpospolitej z Moskwą (1654 – 1667) |
8. Wojna Rzeczpospolitej z Moskwą (1654 – 1667)
| PRZYCZYNY | Zawarcie przez cara ugody w Perejesławiu z KozakamiZajęcie przez Moskwę Ukrainy oraz części Litwy |
| PRZEBIEG | W czasie potopu car wstrzymał ataki swoich wojsk (1655-1660).W 1658 roku zawarto ugodę hadziacką – Rzeczpospolita przekształciła się w związek równorzędnych państw Polski, Litwy i Ukrainy. Kozacy odrzucili umowę1660 – kontynuacja wojny |
| SKUTKI | Rozejm andruszowski (1667)Ukraina podzielona pomiędzy RON oraz Imperium Moskiewskie wzdłuż DniestruPaństwa zawarły przymierze przeciw Tatarom i Turkom |
9. Potop szwedzki – II wojna północna – wojna o dominację na Morzu Bałtyckim (1655 – 1660)
| PRZYCZYNY | Szwecja (Karol X Gustaw) pragnie opanować wybrzeża Bałtyku, wykorzystując osłabienie RON wojną z MoskwąPolska walczy o utrzymanie Prus Królewskich (Gdańsk) oraz chce odzyskać InflantyMoskwa walczy o dostęp do Bałtyku |
| PRZEBIEG | 1655 – Szwedzi atakują Litwę oraz Wielkopolskę od strony Pomorza ZachodniegoZdrada szlachty na czele hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł – przechodzą na stronę szwedzką, ponieważ obawiają się ataku moskiewskiegoUcieczka Jana Kazimierza na ŚląskSzwedzi niszczą i łupią krajObrona Jasnej Góry się PowiodłaSzlachta przechodzi pod komendę Stefana Czarnieckiego, który zastosował taktykę wojny szarpanej (partyzanckiej)Do Polski wraca Jan Kazimierz, składa śluby lwowskie (powierza swe królestwo Matce Boskiej)1657 – Prusy Książęce zyskują niezależność w zamian za nieudzielanie poparcia Szwedom |
| SKUTKI | 1660 – pokój w Oliwie Rzeczpospolita traci InflantyJan Kazimierz zrzeka się tytułu króla Szwecji |