Dzień: 2020-11-13

I. Zamiennie z podręcznikiem skorzystać można z informacji o hetmanach w poniższej gazetce szkolnej:
KLIK

II. Notatka uzupełniająca lekcję online:

1. Zygmunt III Waza (  1587) zapoczątkował dynastię Wazów w Polsce (panującą do 1668 r.)
2. Wojna polsko-szwedzka (1600 – 1611)

PRZYCZYNY	spór o Inflantywalka o tron szwedzki pomiędzy Karolem IX (Sudermańskim) a Zygmuntem III Wazą
PRZEBIEG	Bitwa pod Kircholmem (1605) – dowodził Jan Karol Chodkiewicz (RON) oraz Karol IX (SZWECJA)
SKUTKI	1611 – rozejm – Rzeczpospolita utrzymała większość Inflant

3. WIELKA SMUTA – kryzys w Państwie Moskiewskim po śmierci Iwana IV Groźnego – okres głodu, walk bojarów (możnowładcy) o władzę oraz najazdów obcych wojsk.

DYMITRIADY (1605) – polskie ingerencje w Moskwie pod pretekstem przywrócenia na tron Dymitra (rzekomo cudownie ocalonego syna Iwana Groźnego) à Dymitr Samozwaniec

Wojna polsko-moskiewska (1609 – 1618)

PRZYCZYNY	Zygmunt III Waza chce odzyskać koronę szwedzkącar zawiera sojusz ze Szwecją w obawie przed kolejną Dymitriadą
PRZEBIEG	Bitwa pod Kłuszynem (1610) – dowodził hetman Stanisław Żółkiewski – wygrana RON
SKUTKI	1618 – rozejm w Dywilinie – ziemia smoleńska dla Polskiw Moskwie początek dynastii Romanowów (Michał Romanow)

4. Wojny z Turcją za panowania Zygmunta III Wazy (1620 – 1621)

PRZYCZYNY	Ataki Tatarów krymskich na Ukrainę (terytorium RON)Łupieskie wyprawy Kozaków (mieszkańcy Zaporoża oraz południowo-wschodnich krańców Wielkiego Księstwa Litewskiego) na tereny TurcjiAtak Rzeczpospolitej na lennika Turcji
PRZEBIEG	Bitwa pod Cecorą (1620) –  dowodził hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski – bitwa nierozstrzygnięta, ale klęska RON podczas odwrotuBitwa pod Chocimiem (1621) – dowodził hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz – wygrana RON
SKUTKI	1621 – zawarcie pokoju – Rzeczpospolita utrzymuje granice na Dniestrze, Kozacy i Tatarzy mają przestać atakować

5.Wojny ze Szwecją (1621 – 1629)

PRZYCZYNY	Zajęcie przez Szwedów Inflant w 1621 r.Zajęcie przez Szwedów Pomorza Gdańskiego (1626)
PRZEBIEG	Bitwa pod Oliwą (1627) – wojskami szwedzkimi dowodził Gustaw II Adolf -bitwa morska –wygrana RONBitwa pod Trzcianą– wygrana RON
SKUTKI	1629 –rozejm – Rzeczpospolita traci większość Inflant i Porty w Prusach (Gdańsk zostaje przy RON),Szwedzi pobierają cło (opłata) od polskiego handlu morskiegoKoniec potęgi Rzeczpospolitej

6. Władysław IV Waza był drugim królem z dynastii Wazów w Polsce, panował w latach 1632 – 1648. Został wybrany na cara Moskwy, ale nigdy tam nie panował. Odzyskał Prusy, zlikwidował cło od handlu morskiego

7. Powstanie Chmielnickiego ( 1648 – 1654)

PRZYCZYNY	Wrogość Kozaków do szlachty polskiej z powodu odrabianej pańszczyznyDążenie do zwiększenia rejestru kozackiego (spis żołnierzy/kozaków będących na usługach Rzeczpospolitej i otrzymujących żołd)Konflikt wyznaniowy i narodowościowyOsobista niechęć Chmielnickiego do polskiej szlachty
PRZEBIEG	Klęski RON nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami (1648)Śmierć Władysława IV i wybór Jana Kazimierza WazyOblężenie Zbaraża (1649) i ugoda zborowska (nie satysfakcjonowała żadnej ze stron, Kozacy nie chcą odrabiać pańszczyzny, Polacy nie chcą oddać Ukrainy)Bitwa pod Beresteczkiem (1651) – polskie zwycięstwoUgoda w Perejesławiu (1654) pomiędzy Kozakami a carem, który mógł „stanąć w obronie Rusinów (Kozaków) i zaatakować Rzeczpospolitą
SKUTKI	Wojna Rzeczpospolitej z Moskwą (1654 – 1667)

8. Wojna Rzeczpospolitej z Moskwą (1654 – 1667)

PRZYCZYNY	Zawarcie przez cara ugody w Perejesławiu z KozakamiZajęcie przez Moskwę Ukrainy oraz części Litwy
PRZEBIEG	W czasie potopu car wstrzymał ataki swoich wojsk (1655-1660).W 1658 roku zawarto ugodę hadziacką – Rzeczpospolita przekształciła się w związek równorzędnych państw Polski, Litwy i Ukrainy. Kozacy odrzucili umowę1660 – kontynuacja wojny
SKUTKI	Rozejm andruszowski (1667)Ukraina podzielona pomiędzy RON oraz Imperium Moskiewskie wzdłuż DniestruPaństwa zawarły przymierze przeciw Tatarom i Turkom

9. Potop szwedzki – II wojna północna – wojna o dominację na Morzu Bałtyckim (1655 – 1660)

PRZYCZYNY	Szwecja (Karol X Gustaw) pragnie opanować wybrzeża Bałtyku, wykorzystując osłabienie RON wojną z MoskwąPolska walczy o utrzymanie Prus Królewskich (Gdańsk) oraz chce odzyskać InflantyMoskwa walczy o dostęp do Bałtyku
PRZEBIEG	1655 – Szwedzi atakują Litwę oraz Wielkopolskę od strony Pomorza ZachodniegoZdrada szlachty na czele hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł – przechodzą na stronę szwedzką, ponieważ obawiają się ataku moskiewskiegoUcieczka Jana Kazimierza na ŚląskSzwedzi niszczą i łupią krajObrona Jasnej Góry się PowiodłaSzlachta przechodzi pod komendę Stefana Czarnieckiego, który zastosował taktykę wojny szarpanej (partyzanckiej)Do Polski wraca Jan Kazimierz, składa śluby lwowskie (powierza swe królestwo Matce Boskiej)1657 – Prusy Książęce zyskują niezależność w zamian za nieudzielanie poparcia Szwedom
SKUTKI	1660 – pokój w Oliwie Rzeczpospolita traci InflantyJan Kazimierz zrzeka się tytułu króla Szwecji

1. Co to jest kultura?

R. Wiliams:
„culture jest jednym z najbardziej wieloznacznych, skomplikowanych wyrażeń w języku angielskim. Bo jego znaczenie nieustannie ulega zmianie, modyfikacjom i rozproszeniu” (Keywords: a Vocabulary of Culture and Society).

Kultura może obejmować:

„Szekspira, ale także komiksowego Supermana, oprę ale i futbol amerykański, problem kto zmywa naczynia w domu […]. Istnieje coś takiego jak kultura twojej ulicy, twojego miasta, kraju, ale i kulturę znajdziemy też na drugim końcu świata. Dzieci, nastolatki, dorośli i emeryci – wszyscy oni mają własną kulturę, zarazem jednak mogą uczestniczyć w kulturze wspólnej[1].

Edward Burnett Tylor , sformułował swoją definicję, opartą na wzorach niemieckiej etnografii i historiografii, analogiczne do uniwersalistycznej koncepcji kultury:

„[…] kultura, czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność’, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa”.

I tą drogą poszły później socjologia czy antropologia kulturowa.

1. DEFINICJA: Współczesne definicje skłaniają się ku rozumieniu kultury jako sposobu życia ukształtowanego przez wiedzę, prawa, zwyczaje, normy i przekonania charakterystycznego dla danego społeczeństwa lub grupy społecznej.

Kultura w szerokim rozumieniu jest całokształtem duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. A więc będzie to ogół wytworów ludzkich – materialnych i niematerialnych (mentalnych).

2. W jaki sposób można określać kulturę?

Wartościujący (zawiera ocenę kultur poszczególnych zbiorowości ludzkich. Kultura podlega rozwojowi, zjawisko stopniowalne)

Opisowy (neutralny) zespół wielu zróżnicowanych zjawisk, których wzajemne powiązania i uwarunkowania mogą być przedmiotem opisu i analizy, ale nie wartościowania.

3. Rodzaje kultury

 a. kultura narodowa – elementy kultury specyficzne dla danego narodu

b. kultura wysoka (elitarna) – adresowana do obiorców odpowiednio przygotowanych

c. kultura masowa (popularna) – skierowana do szerokiego grona odbiorców

d. kultura ludowa – jest spuścizną społeczeństw tradycyjnych – została ukształtowana przez niższe warstwy społeczne – charakteryzuje się religijnością, przywiązaniem do tradycji i rytuałów

e. kręgi kulturowe (cywilizacyjne) – obejmują wiele kultur sąsiadujących ze sobą

4. Trwałe składniki kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie w wyniku procesów socjalizacji, skłonności człowieka do naśladowania oraz dzięki przymusowi społecznemu.

5. Formy przekazywania i przyswajania kultury wg Margaret Mead

a. kultura postfiguratywna – głównym źródłem wzorców jest pokolenie starsze

b. kultura konfiguratywna głównym źródłem wzorców są rówieśnicy

c. kultura prefiguratywna – ważnym źródłem wzorców staje się pokolenie najmłodsze

6. Źródła zmian w kulturze

a. dyfuzja kulturowa – wzajemne oddziaływanie i przenikanie współistniejących kultur

b. kontestacja społeczna – odrzucenie obowiązujących norm i zastępowanie ich nowymi

c. polityka państwa

d. postęp naukowo-techniczny

e. przemiany gospodarcze

6. Wpływ globalizacji na kulturę

a. unifikacja kultury w skali światowej

c. czy kultury lokalne w związku z tym zanikną?

Niektóre narody, grupy etniczne i społeczności lokalne bardzo dbają o potrzymanie własnej odrębności kulturowej.

---

[1] E. Baldwin, B. Longhurst, S. Mc Cracken, M. Ogborn, G. Smith. Wstęp do kulturoznawstwa. Przeł. M. Kaczyński, J. Łoziński, T. Rosiński. Poznań 2007, s. 24.