W XIII w. następuje dalsze rozdrabnianie dzielnic na mniejsze księstwa, jednak pojawiają się książęta dążący do centralizacji władzy.
- Monarchia Henryków Śląskich – Henryk Brodaty, Henryk Pobożny chcieli zjednoczenia ziem polskich. Za ich panowania Śląsk przeżywał rozkwit gospodarczy i ekonomiczny (lokacje miast i wsi, sprowadzanie osadników niemieckich). Zdołali opanować Wielkopolskę, ziemię krakowską i sandomierską. Gdyby nie rok 1241 (bitwa pod Legnicą, w której zginął Henryk Pobożny), najprawdopodobniej już w poł. XIII w. doszłoby do zjednoczenia państwa polskiego.
Drzewo Piastów – potomkowie Bolesława Krzywoustego
Rozpoczynają się walki o tron krakowski (w XIII w.)
2. Po rozpadzie Monarchii Henryków Śląskich książęta piastowscy rozpoczęli walki o Kraków. Zasiadali tam kolejno: Bolesław Rogatka, Konrad mazowiecki, Bolesłąw Wstydliwy, Leszek Czarny, Henryk IV Probus oraz Przemysł II, który w 1295 r. koronował się w Gnieźnie (nie w Krakowie, bo tam panuje Wacław II) na króla Polski (abp Jakub Świnka) ale zamordowano go w Rogoźnie.
3. Mimo, że spuściznę po Przemyśle przejął Władysław Łokietek, nie udało mu się przejąć władzy. W 1300 r. w na króla koronował się Wacław II czeski (ożenił się z córką Przemysła – przyłączył dzięki temu do Małopolski Wielkopolskę, zdobył Pomorze Gdańskie, Kujawy, ziemię łęczycką i sieradzką, zhołdował większość księstw śląskich oraz Mazowsze). Umiera w 1305 r., następcą miał być syn Wacław III, ale został zamordowany.
4. Władysław Łokietek wraca do kraju. Koronował się na króla Polski w 1320 r. w katedrze krakowskiej – jest to koniec rozbicia dzielnicowego w Polsce.
Polska Łokietka: Wielkopolska, Małopolska, ziemia sandomierska, ziemia sieradzka i łęczycka, Kujawy (utracone pod koniec panowaniana rzecz Krzyżaków). Pomorze Gdańskie zajęli Krzyżacy. Śląsk w rękach Czeskich, Mazowsze pod panowaniem samodzielnych Piastów.
Podsumowując – w Polsce dwa ośrodki zjednoczeniowe:
-Małopolska – Kraków – stolica państwa polskiego
-Wielkopolska – Gniezno – arcybiskupstwo – tylko abp może koronować na króla.
Największe szanse na centralizację władzy mieli władcy tych dzielnic.
Ciekawostka… Dlaczego Władyslawa nazwano Łokietkiem?